А кпаратты енд еу теориясы: еске TYcipy жене умы ту

А кпаратты енд еу теориясы: еске TYcipy жене умы ту
Талдау.
Адамдар ез тш н щ грамматикалык ережелерiн атап бере алмаса да, тусше- 
■пнш лингвистикалык зерттеулер нэтижeлeрi KepceTin отыр (Clark & Clark, 1977). 
Хомскийден бастап (1957) кептеген зepттeушiлep тiл курылымынын прототип са- 
налатын 
терец ц^рылымдардыц
релш зepттeдi. Агылшын тiлiндeгi терен курылым 
болып саналатын «noun 1-verb-noun 2 (зат е а м - eтicтiк - зат е а м 2) Yлгici «оларды 
сейлемде танып, оны «1 зат ешмнщ 2 зат eciмгe етютдкпк катынасы 
(noun 1 did verb
to noun 2)
деп тYciндipeдi. Терен курылымдар ¥М Ж -да 
жинац (вт мдт к)
решнде ке- 
piнic бepуi мумшн. Хомский терен курылымды игеру тек адамга гана тэн, ал онын 
кандай курылымды колданатыны сол мэдениеттщ тiлiнe байланысты деп санайды.
Талдау тiлдi жинакпен салыстырудан гана турмайды. Адамдар тiлдi игере бас­
таган кезде олар болып жаткан жагдайдьщ менталды кepiнiciн курастырады. Олар 
¥М Ж -дагы контекст туралы пайымдык бiлiмдepдi еске тушрш, жана бiлiмдi оны- 
мен бipiктipeдi. Мунда басты кeнiл белетш нэрсе - коммуникациянын ешкашанда 
толык болмайтыны. Адамдар сез болып отырган такырыпка катысты барлык акпа- 
ратты унeмi бере бepмeйдi. Кepiciншe, олар тындаушылар бiлуi мумк1н акпаратты 
калдырып кeтeдi (Clark & Clark, 1977). Мысалы, Сэм мен Кира кездест дeлiк. Кира 
оган: «Концертте не болганын бiлceн гой!» - дейдг Сэм ¥М Ж -дагы концерт жайлы 
пайымдык бш мдерш icкe косады. Сосын Кира эpi карай: «Орнымды iздeп журген- 
де...» - деген кезде, Сэм концертке келген эр адамнын ез орны болатынын туciнeдi. 
Алайда Кира бул жeнiндe Сэмге айтпайды, ейткеш ол Сэмнiн бул туралы хабары 
барын бiлeдi.
Талдау тиiмдi болуы ушiн бiлiм мен инференция кажет (Resnick, 1985). Ауызша 
коммуникация жагдайында адамдар сол жагдайга катысты акпаратты ¥МЖ-дан ала- 
ды. Бул акпарат сызба тYpiндe иерархиялык тургыдан уйымдаскан пайымдар торабы 
решнде ¥М Ж -да орналаскан. Жeлiлep адамдардын толык айтылмаган коммуникация- 
ны туciнуiнe кeмeктeceдi. Тeмeндeгi ceйлeмдi окып кepiнiз: Мен азык-тулiк дукенше 
барып, жинаган купондарымнын аркасында бес доллар унeмдeдiм 
(I went to the grocery
store and saved five dollars with coupons).
Азык-тулш дукендершен баска да заттарды 
сатып алуга болатыны жэне купондардын кемепмен баганы туcipe алатыны туралы 
б ш м адамдардын ceйлeмдi туciнуiнe кeмeктeceдi. Демек, жетюпейтш акпаратты жад- 
тагы бш ммен толыктыра аламыз.
Адамдар кеп жагдайда ceйлeмдepдi туciнбeй калады, ceбeбi олар жетюпейтш ак­
паратты баска контексте колданады. Кешке жиналып жаткан терт дос жайлы толык 
емес акпарат бершген музыка факультетшщ cтудeнттepi оларды музыка ойнау ушiн 
жиналып жатыр десе, дене шыныктыру факультeтiнiн cтудeнттepi олар карта ойна- 
макшы деп туciндipгeн (Anderson, Reynolds, Schallert, & Goetz, 1977). Ягни адамдар 
жадында сакталган сызбаларды туciнiкciз акпаратты ту ан у ушiн пайдаланады екен. 
Балалар акпараттын магынасы мен нeгiзгi ойын тусшген жагдайда баска да кептеген 
лингвистикалык дагдылар сиякты коммуникацияны тYciну де еш киындык тугызбай- 
ды (Beal & Belgrad, 1990).
Ауызша тшдщ толык бола бepмeйтiнiн ceйлeмдi бipнeшe пайымдауга бeлiп, 
олардын калай байланысканын аныктау аркылы керсеткен жен. Темендеп мысалга 
назар аударыныз (Kintsch, 1979):
«Свази тайпасы малга катысты келюпеушшктщ салдарынан кepшi тайпалармен
кыргикабак согысып жаткан еда. Жауынгepлepдiн арасында уйленбеген еш агайынды
бар-тын. Yлкeнiнiн аты - Какра, кiшici - Гам. Какра согыста каза тапты». (Аудармасы:

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: