Ацпаратты енд еу теориясы: еске TYcipy жене умы ту

Ацпаратты енд еу теориясы: еске TYcipy жене умы ту
Адамдар кандай 6ip нэрсенщ сипаттамасын жасау кезшде н еп зп акпараттарды 
гана алып, олардын егжей-тегжейiн назардан тыс калдырады (Resnick, 1985). Мундай 
6асты сипаттамалар тYсiну Yшiн каж етт пайымдаулардан турады. Тындаушылардын 
мэтiндi т у и ^ олардын бул жайлы не бшелшмен байланысты (Chiesi, Spilich, & Voss, 
1979; Spilich, Vesonder, Chiesi, & Voss, 1979). Тындаушынын жадында кандай да 6ip 
желi немесе сызба бар кезде, олар сызбадагы слоттарды толтыру Yшiн ен басты акпа- 
ратты табуга кeмектесетiн тэсiлдеpге жугшедг Желi курылып жаткан кезде ол ¥М Ж - 
да болмагандыктан, тYсiну баяу орын алады.
0нгiмелеpдiн кeмегiмен сызбалардын калай колданылатынын керуге болады. 0н л- 
мелеpдiн - басы, эрекетт бастау, кейiпкеpлеpдiн iшкi жауаптары, максаттары, максатка же- 
туге деген талпынысы, нэтижеа жэне реакциясы сиякты пpоцестеpдi камтитын прототип- 
■пк сызбасы болады (Black, 1984; Rumelhart, 1975, 1977; Stein & Trabasso, 1982). Адамдар 
энлмем тындап отырган кезде энгiменiн сызбасына суйенш, олардын менталды Yлгiсiн 
жасайды жэне 6ipтiндеп акпаратты осы улпге салады (Bower & Morrow, 1990; Surprenant 
& Neath, 2009). Кейбip категориялардын (мысалы, эрекетт бастау, максат талпынысы, сал- 
дары) энгiмеде камтылуы шарт болса, кей6ipiн (кейiпкеpлеpдiн ш ю жауабы) тастап кетуге 
болады (Mandler, 1978; Stein & Glenn, 1979). Сызбалар негурлым тез iске косылса, тYсiну 
де согурлым жылдам жузеге асады. 0нпмедеп окиталар ездеpi куткен ретпен (мысалы, 
хронологияльщ) баяндалтан жагдайда, адамдар энгiмелеpдi есiне шапшан туаре алады. 
Сызба гYсiнiкгi болтаннан кейш адамдар оган акпаратты сала бастайды. Зерттеулер мектеп 
жасына жетпесе де, уйде кiгап окып Yйpенудiн тындап тусшу дагдысына он эсер ететшш 
керсетш отыр (Senechal & LeFevre, 2002).
Пайдалану
деп адамдардын кабыл алган коммуникацияны калай колданатынын айта- 
мыз. Мысалы, егер коммуникант сурак койса, оны тындап турган адам суракка жауап 
6еpуi Yшiн ¥МЖ-дагы акпаратты пайдаланады. Сабак кезiнде окушылар коммуника- 
цияны ¥М Ж-дагы осыган катысты акпаратпен байланыстырады.
Сейлеушi сиякты, сейлемдi дурыс колдана 6iлу Yшiн оны тындап турган адам 
сейлеу актдсу пайымдау мазмуны жэне такырыптык мазмун сиякты уш акпаратты 
кодтауы керек. Сейлеу актга дегенiмiз - сейлеушшщ арнайы максатта жузеге асы- 
ратын сейлеу тYpi, баскаша айтсак, осы сейлем аркылы сейлеушiнiн iске асыргысы 
келетiн эрекет (Austin, 1962; Searle, 1969). Сейлеушiлеpдiн акпараты тындаушылар- 
га 6ip нэpсенi iсгеудi буйырудан, олардан акпарат алудан, оларга кандай да бip уэде 
беруден жэне т.б. туруы мYмкiн. 
Пайымдау мазмуны
дегенiмiз - дурыс немесе дурыс 
емес деп багалауга болатын акпарат тург 
Тацыръттъщ мазмун
айтылган сейлем- 
нщ контексiн 6iлдipедi. Сейлеушiлеp тындаушылардын не бшетдш жайында болжам 
жасайды. Сейлемдi естiген кезде тындаушылар акпаратта жасырын турде 6еpiлген 
ойды айкындай алады. Сейлеу актдсу пайымдау мазмуны мен такырыптык мазмун 
нэтижедегi енiммен бipге кодталады.
Бул процеске мысал ретднде Гравитас ханымнын тарих сабагы кезшде окушылар- 
га койган сурагын талдап кеpелiк. Ол: «Екiншi дYниежYзiлiк согыс кезiнде Черчилль 
кандай кызмет аткарды?» (What was Churchill’s position during World War II?) - деп 
сурауы мумкш. Сейлеу актiсi елшштд 6iлдipедi жэне ол 
WH
дыбысынан туратын сез- 
ден басталады. Пайымдау мазмуны Черчилльдщ Екiншi дуниежузшк согыс кезiнде 
аткарган кызметiн 6iлдipедi. Ол жадта былай сакталуы мYмкiн: Черчилль - премьер- 
министр - ¥лыбритания - Екiншi дуниежузшк согыс. Такырыптык мазмун муга-

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: