Р87 Ғылыми-практикалық конференция материалдарының электрондық жинағы. Алматы: «Өрлеу» баұо ақФ Қр ббжқбари, 2018. 380 б

255 
 
Керісінше,  уақыт өтіп,  заман өзгерген  сайын халық нақылының құндылығы 
артып келе жатыр. Өйткені алдағы дәуір - нағыз білімділердің дәуірі болмақ. 
  Қазір  бәсекеден  тыс  қалған  бірде  -  бір  сала  жоқ.  Ал  барлық  саланың 
қарыштап  дамып,  өркендеп  өсуі  білім  мен  ғылымның  даму  қарқынына 
тәуелді.  Мұны  «Болашаққа  бағдар:  рухани  жаңғыру»  атты  мақаласында  ҚР 
Президенті Н. Назарбаев ерекше атап көрсетті. 
  Балабақша  ұжымы  да  өз  үлесімізді  қосу  мақсатында  білім  жолындағы 
тың  идеяларды  іздейміз.  Біздің  ең  биік  мақсатымыз  келешегі  кемел  білімді 
ұрпақ  тәрбиелеу.  Бала  бойына  сапалы  білім  мен  үлгілі  тәрбиені  сіңіру  - 
балабақшаның алдына қойған басты мақсаты деп білемін. 
  Мектепке  дейінгі  білім  беру  мекемелеріндегі  тәрбие  мен  оқытуда 
бүлдіршіндердің  
Отансүйгіштік 
және 
патриотизмдік 
сезімдерінін 
қалыптастыру.  
  «Рухани  жаңғыру»  идеясы  балабақшадан  бастау  алғандықтан,  осы 
идеяға  сәйкес  іс-шаралар  жоспарлы  түрде  іске  асырылуда.   Жас 
жеткіншектерді  отансүйгіштікке  тәрбиелеу  -  бүгінгі  әлемнің  күрделі 
тынысында негізгі мәселелердің бірі болып табылады.  
  Рухани  жаңғыру  идеясын  іске  асыру  баршақазақстандықтарға, әсіресе, 
бүгінгі және келешек ұрпаққа үлкен сын, зор мәртебелі іс болмақ. Бұл үшін 
төмендегі құндылықтарды орындауымыз керек: 
  Бірінші  –  ата-анасын  қадірлейтін,  Отанын  сүйетін  бала  тәрбиелеу, 
екінші  –  қазақтілін,  тарихын,  мәдениетін,  салт-дәстүрін  білетін,  оны 
дамытатын  ұрпақтәрбиелеу,  үшінші  –  халықтар  достығын  қастерлейтін,  ел 
бірлігін сақтайтын ұл-қыз өсіру.  
  Қазіргі  кезеңде  ұлттық  патриотизмнің  басты  көрінісі  –  қазақтың  ана 
тілінде  сөйлеуі,  жас  жеткіншектерге  ұлттық  тәрбие  беру,  ізет,  құрмет, 
қайырым,  мейірім  сезімдерін  дамыту.  Өз  халқын  сүйіп,  оның  болашағын 
ойлаған адам басқа халыққа да солай қарайды.  
   Балалық шақ – әр адамның есте қалатын қызықты сәттері. Кез келген 
адамның балалық шағы әрине, балабақшадан бастау алады. 
Сондықтан,  балалардың  балабақшадағы  балалық  шағын  қызықты  етіп 
өткізу,  олардың  ойын,  тілін  дамыту  –  біздің  қолымызда.  Балалық  шақ 
баланың жеке тұлға болып өзін-өзі сезінуінің алғашқы сатысы. Баланың сөз 
әдебі,  адамгершілік  қасиеттерінің  қалыптасуы  осы  мектепке  дейінгі  жас 
шағында  қалыптасады.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалар  түсінгенін, 
қабылдағанын, естігенін, қиялын, ойын тіл арқылы білдіреді. Сондықтан бала 
тілінің дұрыс дамуына баса назар аударған жөн. Сыпайы, келісті сөз баланың 
абыройын  арттырады,  жақтастарын  көбейтеді,  көптің  ықыласына  бөлейді. 
Таза  мәнерлі  тіл  -  ойлау  жемісі.  Баланы  ана  тілінде  дұрыс  сөйлеуге  үйрету 
арқылы олардың бойында тілдік мәдениеті қалыптасады. 
  Бала болашағы — бір отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның, халықтың, 
тұтас  бірұлттың  бүгіні  мен  ертеңін  жалғастыратын  алтын  көпірі,  асыл 
мұраты  іспеттес.  Мектепке  дейінгі  ұйымдарда  білім  сапасын  арттыру  -  аса 

256 
 
маңызды мәселе, ол үшін жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту - басты 
міндет болып табылады.  
  Ұлттық  бірегейлікті  сақтау  Ұлттық  жаңғыру  деген  ұғымның  өзі 
ұлттық  сананың  кемелденуін  білдіреді.  Оның  екі  қыры  бар.  Біріншіден, 
ұлттық  сана-сезімнің  көкжиегін  кеңейту.  Екіншіден,  ұлттық  болмыстың 
өзегін сақтай отырып, оның бірқатар сипаттарын өзгерту. [2, 5 бет] 
  Біріншіден,  білім  мен  тәрбие  беруге  арналған  дамытушы  ортаны 
жабдықтау қажет десек, ол мектепке дейінгі кезеңнің өзіндік ерекшелігі мен 
құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына бағытталуы шарт.  
  Екіншіден,  тәрбие  мекемесінің  басшысы  мен  тәрбиеші  педагогтар 
қауымы кәсіби шеберліктерінүнемі шыңдап, білімін жетілдіруге жүйелі көңіл 
бөліп,  ұжымның  шығармашылық  бағыт-бағдарын  айқындап,  оны  жүзеге 
асыруға белсенділікпен ат салысуға және жағымды психологиялық ахуалдың 
тұрақтануына ықпал ету қажет. Сондай-ақ, отбасының сұранысы мен талап-
тілектерін  қанағаттандыру  және  білім  мен  тәрбиенің  балаға  берілген  үрдісі 
жайында ата-анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу де өте 
маңызды.  
  Үшіншіден,  балабақшада  еңбек  етуге  толық  жағдай  жасалып, 
тәрбиелеу  мен  білім  берудің  технологияларын  сауатты  меңгеріп,  жаңа 
педагогикалық  әдіс-тәсілдер  жүйесінкәсіби  шеберлікпен  игеріп,  оны 
тәжірибеде пайдалануға шығармашылықпен үлес қосып отыру қажет.  
  Қазіргі  таңда  білім  беру  саласында  мектепке  дейінгі  білім  беру 
мекемелері рухани-адамгершілік ұстанымдарына негізделген кешенді тәрбие 
бағдарламасы  бойынша  әр  түрлі  іс-шараларды  жоспарлы  түрде  жүргізіп 
келеді. Осындай ұстанымда бағдарлы жұмыс атқарып келе жатқан – « ШҚО. 
Күршім ауданы Марқакөл ауылының балалар бақшасы» КМҚК. 
Мекемеде  4  топ  қазақ  тілінде  тәрбие  алады.  Балабақшада  оқу-тәрбие 
процесіне  қажетті  жағдайлар  толық  жасалған,  өткізілетін  ертеңгіліктер  мен  
оқу қызметтері  бала дамуына, денсаулығына зор ықпал етеді. 
  Біздің  мектепке  дейінгі  мекемедегі  жас  ұрпаққа  тәрбие берудегі  басты 
мақсат  -  отансүйгіш,  жоғары  адамгершілік  құндылықтары  бар,  бәсекеге 
қабілетті, жан-жақты дамыған, ұлтжанды азаматты тәрбиелеу.  
Президентіміздің  бағыт-бағдарына  орай  балабақшамызда  педагогтар 
«Тәуелсіздік  теңдесі  жоқ  байлық!»,  «Тәуелсіздік  –рухы  күшті  ғажап  күн» 
тақырыптарында  ашық  ұйымдастырылған  оқу  қызметтерін  өткізді. 
Өткізілген  оқу  қызметтері  балаларға  өз  Отанын  сүюге,  бойларына 
адамгершілік қасиетін дарытуға, патриотизмді қалыптастыруға, туған жерін, 
ата-анасын қадірлеуге бағытталған. Сондай-ақ мерекелік ертеңгіліктер:  «Елі 
сүйген,  Елін  сүйген  Елбасы»,  «Әлемге  танылған  -  Тәуелсіз  Қазақстан» 
тақырыбында өткізіліп тұрады. 
  Егемен  еліміздің  дүние  жүзі  елдерімен  терезесі  тең  болуы  үшін 
жастарымыз  білімді,  жан-жақты,  дарынды  да  қабілетті  болуы  шарт.  Жас 
жеткіншектердің 
ешкімге 
ұқсамайтын 
даралығын, 
шеберлігін, 
шығармашылығын 
дамыту, 
оны 
жарыққа 
шығару 
жолында 

257 
 
балабақшамыздағы  бүлдіршіндер  әр  түрлі  жарыстар  мен  сайыстарға,  ашық 
сабақтарға, тәрбие сағаттарына белсене қатысып отырады.  
  Сонымен  қатар,  әрбір  бүлдіршіндердің   жеке  дара  ерекше  қабілетін 
дамыту мақсатында интеллектуалды ойын бағдарламалары өткізіліп тұрады. 
Балабақшамызда  заман  талабына  сай,  талғамы  жоғары,  өз  мамандығының 
қыр-сырына қанық, тәжірибелі мамандар  – тәрбиешілер шығармашылықпен 
жұмысатқарады.  «Адам  баласының  жаман  құлқы  жаратылысынан  емес, 
өскен  орта,  көрген  үлгі,  өнеге  білетіндігінен...Көпшілікті  адамгершілікке 
тәрбиелеу  үшін,  жасбуынды  жақсылап  тәрбиелеу  керек»  деген  Мұхтар 
Әуезовтің даналық сөзі әрдайымұжымның ұстанымында.  
  Болашақта  ел  тізгінін  ұстар  азаматтар  –  бүгінгі  балабақша 
бүлдіршіндері,  баланың  бала  шақтан  болашаққа  қадам  басуы  балабақшадан 
басталады. 
Бүгінгі 
таңдағы 
баршамыздың 
міндетіміз 
– 
әдет- 
ғұрыптарымызды, салт-дәстүрімізді жандандарып, ұлттық сана-сезімі жоғары 
деңгейдегі ұрпақ өсіру.  
  Балабақшада  «Рухани  жаңғыру»  идеясы   аясында  бүлдіршіндерге 
бабалардың  ерлік  істерін,  ата-бабаларымыз  қолданған  бұйымдарды 
насихаттап  отырып,  балалардың  өз  ойларын  айтқызу,  бала  қиялын 
шарықтатып, отаншылдыққа баулу – педагогтардың міндеті және парызы.  
  ХХІ  ғасыр  –  білімділер  ғасыры  болғандықтан,  бүгінгі  таңда 
заманымызға  сай  зерделі,  ой-өрісі  жоғары,  жан-жақты  дамыған  ұрпақ 
қалыптастыру  –  мемлекетіміздің  алға  қойған  аса  маңызды  міндеті  болып 
тұр.  
   Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: «Болашақ ұрпағымызды тәрбиелегенде 
оларға жастайынан имандылық пен сауаттылық қасиеттерді сіңіре білсек, 
тәрбиелесек сонда ғана біз рухы дамыған, Отанның гүлденуіне өз үлесін қоса 
алатын  азамат  өсіре  аламыз»  -  деген  сөзін  басшылыққа  алған  біздің 
балабақша  ұжымы  бүгінгі  таңда  білім  мен  тәрбие  жұмысын  дамыту, 
өркендету барысында жұмыс жасап келеді. [2, 2 бет] 
  Баланы    ұлттық  құндылықтарға  тәрбиелеуде  мектепке  дейінгі 
ұйымдарда  тәрбие  бағытындағы   жұмыстар  жүйелі  жоспарланып  жүргізілсе 
бала тәрбиесіне қосқан үлесіміз де зор болмақ.  
   
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.  Н.Ә Назарбаев  «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы. 
12.04.2017 ж 
 
 
   
 
 
 
 

258 
 
«РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ» БАҒДАРЛАМАСЫ АЯСЫНДА МЕКТЕПКЕ 
ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЛТТЫҚ  ТАНЫМДЫҚ  
ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ  МАҢЫЗЫ 
 
Тұлымшақова Гульниса Досановна 
Талдықорған қаласының білім бөлімі мемлекеттік мекемесінің                        
№42 балабақшасы» МКҚК  
 
«Адам  ұрпағымен  мың  жасайды»  -  дейді  халқымыз.  Ұрпақ 
жалғастығымен  адамзат  баласы  ғасырлар  бойы    өмір  сүріп,  өзінің  жеке 
болмысын,  салт-дәстүрін  шынайы  түрде  сақтап,  жалғастырып  келеді.  
Әрқашанда еліміздің тірегі - тәриелі әрі білімді, қайратты рухты ұрпақ болып 
келген. Бүгінгі біз өмір сүріп отырған қоғам талабы  – егемен еліміздің қара 
шаңырағының есі  болып қалатын қоғам мүшелерін, жас ұрпақты тәрбиелеу, 
кемел  болашаққа  жол  бастайтын,  өзге  озық  елдердің  қатаында  терезесі  тең 
тұратын,  білікті  маман  бәсекеге  қабілетті  тұлға  болатындай  тиянақты  білім 
беру. Сондықтан да мектепке дейінгі білім беру жүйесінің  педагогтарының  
алдында  тұрған  міндет:  бала  тәрбиесіндегі    білім  мен  мәдениет  білуге 
құмарлық,  бәсекеге  қабілеттілік,  парасаттылық,  функционалды  сауаттылық, 
өзінің  пікірін  еркін  білдіре  алатын    және  өзінің  іс-әрекетімен  өмір  сүріп 
отырған  қоғам  үшін  жауапкершілігін  түсіне  алатын  қабілетті,  әрі  қоғамға 
өзіндік  ықпалы  бар  екендігін  түсінетін    құзырлы  тұлғаны  қалыптастыру 
болып табылады. «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» деген халық даналығы 
бала  тәрбиесінде  ерте  жастан  бастап,  ұлттық  тәрбиеге  ерекше  мән  беруді 
меңзеп отырған.  Өзінің  ұлттық ерекшеліктерін бойына  сіңіру  қай  халықтың 
болмасын  үнемі  назарында  тұратын  басты  қағида.  Сондықтан  да  баланың 
сәбилік  шағында  жаңадан  айналасын,  қоғамын  тани  бастаған  әрекетінде  
оның  танымдық  құзыреттіліктерін  бірден  ұлттық  бағытқа  назар  аударту 
туған  өлкесіне,  елінің  ұлттық  сал-дәстүріне  құрметін  арттырып,  терең 
отансүйгіштік қасиеттерінің дамуына зор ықпалын тигізеді. Өз елінің ұлттық 
мұраларын:  салт-дәстүрлері  мен  мәдени  құндылықтарын,  туған  өлкесінің 
табиғатын  танып  білуге,  оны  аялап,  қорғау  мен  таза  күйінде  сақтауға 
тәрбиелеу  балаға  ерте  жасынан  үйретілгені  маңызды.  Себебі  баланың 
сезімталдығы  мен  пәк  таза  көңіл  -  ниеті  сәбилік  шақта  дамиды.  Осы  шақта 
бала жақсы мен жаманды ажыратуды, қорғау мен қамқоршы болуды, достық 
қарым-қатынас  пен  өз  ұлтына,  еліне  жеріне  деген  махаббатының 
қалыптасатын кезеңінде болады. Ол шынайы күліп, шынайы ренжиді, барлық 
ақиқатты шынайы қабылдап, оған деген өзінің көзқарасын қалыптастырады. 
Өзінің  туған  өлкесінің  табиғатына  тамсанып,  ерекше  әдемілігін  байқап, 
сүйуге  үйренеді.  Ұлтымыздың  салт-дәстүрлеріне  бойлайды.  Домбыраның 
қоңыр  үнін,  қобыздың  әуелі  сарынын    құлағымен  естіп,  ондағы  әуендер 
арқылы  тарихи  уақиғаларды  танып,  елінің  өткен  кезеңдерін  жүрегіне 
сақтауды  үйренеді.  Осы  шақта  қалыптасқан  сезімдері  мен  қасиеттерін 
өмірлік  қағидаға  айналдырады.[1].  Балалардың  ұлттық  танымдық 

259 
 
құзыреттілігін  арттыруда  «Рухани  жаңғыру»  бағдарламасы  аясында 
балабақшаларда  балалардың  ұлттық  танымдарын  кеңейту  жұмыстары 
қарқынды  атқарылуда.  Еліміздегі  барлық  ведомстволық  бағыныстылығына 
қарамастан  мектепке  дейінгі  мекемелерде  Қазақстан  Республикасының 
«Білім  туралы»  Заңының    28,29-баптарында  көрсетілгендей    оқу  тәрбие 
процесін  ұйымдастыру  мен  оқу  әдістемелік  және  ғылыми-әдістемелік 
жұмысты ұйымдастыру туралы нақты тапсырмалар берілген[2]. Оның ішінде 
көкейкесті  назар  сапалы  білім  беруді  жүзеге  асыруға,  озық  тәжірибені 
қолдануға 
тапсырыстар 
ұсынылған. 
Сонымен 
қатар 
Қазақстан 
Республикасында  білім  беруді  және  ғылымды  дамытудың  2016-2019 
жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасында  мектепке  дейінгі 
ұйымдарға  балалардың  білім  алуының  сапасын  бақылайтын    мониторинг 
жүргізудің  бірыңғай  тәсіліне  ерекше  назар  аударылу  керектігі  айтылған  [3]. 
Сонымен  қатар,  әлемдік  трендтерді  ескере  отырып,  өзіміздің  ұлттық 
танымдық  құзыреттіліктердің  меңгерілуіне  көңіл  бөліну  керектігі 
тапсырылған.  Мектепке  дейінгі  ұйымдағы  тәрбиелеу  мен  оқыту  үрдісін  
ұйымдастыру  мектепке  дейінгі  тәрбие  мен  оқытудың  мемлекеттік  жалпыға 
міндетті стандарты негізінде жүзеге асырылады. Білім беру типтік үлгілік оқу 
бағдарламасының  мазмұнына  сәйкес  базалық  білім,  білік,  дағдыларды, 
жалпы  адамзаттық  және  ұлттық  құндылықтар  негізінде  мектеп  жасына 
дейінгі  балалардың  түйінді  құзыреттілігінің  қалыптасуын  қамтамасыз  етеді. 
Осыған  орай,  біздің  бала  тәрбиесі  мен  білім  беру  үрдісіміздің  бағыты  – 
балалардың танымдық әрекетіне ерекше назар аудара отырып жүзеге асыруға 
негізделген. Таным - адамның санасындағы ақиқаттылық және нағыздықтың 
оны  одан  өрі  өзгерту  мүмкіндігін  мақсат  ететін,  мақсатты  бағытталған 
белсенді  бейнелену  үдерісі.  Таным  барысында  болмыстың  түрлі  қырлары 
ашылады,  қоршаған  дүниедегі  заттардың,  құбылыстардың  сыртқы  жақтары 
мен  мәні  ашылады,  сонымен  қоса  таным  қызметінің  субъектісі  -  адам 
адамды, демек, өзін-өзі зерттейді. Таным - адам қызметінің қоршаған дүниені 
және  ондағы  өзін  тануға  бағытталған  арнайы  түрі.  Адам  таным  бойынша 
әрекеттің екі негізгі түрін жүзеге асырады:  
1)  қоршаған  дүниені  өзге  ұрпақтардың  болған  танымдық  қызметінің 
нәтижелері арқылы таниды;   
2) қоршаған дүниені тікелей таниды.  
Таным  -  білім  алу  және  дамыту  үдерісінде  үнемі  тереңдетіліп  және 
кеңейтіліп отыратын, нәтижесінде, жаңа білім алынатын таным объектісі мен 
субъектісінің әрекеттесуі болып табылады.  
Таным ол әрекеттің мақсаты мен оның түрткісін анықтайтын тұлғаның 
ақпараттық  қорын  құрайтын,  қоғамдық-тарихи  үдеріс  философиялық 
категория  болып  табылады.  Философиялық  сөздікте:  таным  –  заттардың 
эмоциялық мазмұнын немесе ақиқатты табу мақсатындағы заттардың күйін, 
жағдайын  меңгеру  болып  табылады.  Педагогикалық  сөздікте  таным  –  әлем 
туралы  шынайы  білімдерді  алуға  деген  субъектінің  шығармашылық  іс-

260 
 
әрекеті  деп  жазылып,  сыртқы  орта  туралы  ақпарат  алу  тұрғысынан 
берілген.[4].  
Қазақстандық  ғалымдар  Д.Кішібеков,  Ғ.Ғ  Ақмағамбетов,  Г.Нұрышева 
танымға сыртқы заттар мен құбылыстардың, олардың қатынастарының адам 
санасында идеалды образдар жүйесі ретінде бейнелеуінің қайшылыққа толы 
күрделі үдерісі деп анықтама берген. Таным барысында адам өзін қоршаған 
ортаны  игереді,  ол  туралы  білімі  кеңейіп,  тереңдей  түседі,  адамның  заттар 
мен құбылыстар туралы жалпы мәліметі кеңейіп, ішкі мәнге қарай ұмтылып, 
жүйелі,  шынайы  білімге  айналады,  сондықтан  танымды  адамның  жаңа  әрі 
тың білімді игеріп, рухани баюы деп те есептеуге болады деген. [5].  
Сондықтанда  баланың  тәрбиесінде    басмдылық  танымдық  әрекетке 
берілуі тиіс деп есептейміз. Сонымен қатар, танымдылық әрекет тек, жалпы 
меңгерілуі емес, баланың негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыратын фактор 
ретінде де қаралады. Өйткені  мектепке дейінгі жастағы балалардың бойында 
өздерінің  жас  ерекшеліктеріне  сәйкес,  функционалды  сауаттылығы 
қалыптасып,  алғашқы  өмір  жаттығулары  мен  өз  өлкесінің    қоршаған 
ортасына    деген    қызығушылықтары  артып,  білуге,  тануға,  қолдана  алуға 
деген  танымдық  құзыреттілікті  қалыптасып,  жас  шағының  ұлғаюына 
байланысты  қарапайымнан  күрделіге  ауысып  отыру  үрдісі  қарқынды  жүре 
бастайды.  Бала  бойында  нақты  құзыреттілік  қалыптастыру  әрі  оны  дамыту 
өте  күрделі  іс  болып  табылады.  Оның  толыққанды  жүзеге  асырылуы  үшін 
педагогтың нақты білімдері мен методикалық нұсқаулықтарды қолдана алуы 
жеткіліксіз болып табылады. Өйткені, әр балаға өзінің болмысы мен табиғи 
мінезіне,  қабілеті  мен  икеміне  қарай  құзыреттіліктерді  қалыптастыру  талап 
етіледі.  Себебі,  баланың  үйренуге  білуге  деген  құштарлығы  қалай  тез 
көтерілсе,  солай  тез  төмендеп  отыратыны  белгілі.  «Құзыреттілік»  термині 
аясында  қазақстандық  ғалымдар  Ж.Меңлібекованың,  Т.Е.Исаеваның 
Б.Т.Кенжебековтің,  А.Арғымбаеваның,  шет  елдік    Б.Д.Элькониннің,    М. 
Чошановтың,  А.В.Хуторскойдың,    Дж.Равеннің  еңбектерін  оқып  танысып, 
құзыреттілік ұғымының мәніне талдау жүргіздік. [6].    
Мәселен,    белгілі  ғалым  Г.Ж.Меңлібекованың    пікірі  бойынша, 
құзыреттілік  —  субъектінің  өзін  анықтай  білу  қабілеті,  әрекетті  басқару 
ретінде  нақты  әлеуметтік  білім  категорияларын,  әлеуметтік  болмысты 
толығымен  өзіне  біріктіретін  интегративті  қасиеті.  Ал  Т.Е.Исаева 
«құзыреттілік» ұғымын философиялық тұрғысында жеке тұлға құрылысында 
алатын  орны,  оның  дамуындағы  атқаратын  ролі,  өмір  әрекетінен  тәжірибе 
алуы,  әлемдік  мәдениет  деңгейіне  қатыстыру  және  өнегелі-этикалық 
байланысты меңгеруі немесе қабылдауы жағынан қарастырған. Б.Д.Эльконин 
құзыреттілік 
туралы 
көзқарасты  өз  еңбегінде  былай  көрсетеді: 
«құзыреттілік»  ұғымы  тек  танымдық  (когнитивтік)  және  технологиялық 
құраушы ғана емес әрі мотивациялық, әлеуметтік және мінез-құлықтың, яғни 
оқыту  нәтижелерін  (білім,  білік,  дағды),  құндылық  бағдар  жүйелерін 
қамтиды;  құзыреттілік  –  алған  білім, білік,  тәжірибе  мінез-құлық  тәсілдерін 
нақты  жағдаятта,  нақты  іс-әрекет  жағдайында  жұмылдыру  қабілеті; 

261 
 
құзыреттілік  ұғымында  «нәтижеден»  қалыптасатын  білім  мазмұны 
интеграциясы;  құзыреттіліктер  тек  білім  беру  мекемелеріндегі  оқыту 
үдерісінде ғана емес, яғни дәстүрлі және дәстүрден тыс білім алу жағдайында 
да  қалыптасады.М.М.Чошанов  құзыреттілікті  білім,  білік,  дағдының  өзара 
байланысы  деп  қарап,  оның  төмендегідей  формуласын  ұсынады:  білімді 
қолданудың жылдамдығы, әдістердің оралымдылығы, ойлаудың сынаулығы. 
Қазақ тілінде  терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде «құзыр» 
(компетенция)  деп  белгіленеді.  Ол  тапсырманы  орындауға  қабілеттілік 
немесе  бір  нәрсені  жасау;  Ал  түсіндірме  сөздіктерде  «құзыреттілік»  ұғымы 
құзырлықты басқарушы ретінде қарастырылады. [7].     
Шет  тілінде  құзыреттілік  «Competent»  сөзі  французша  «компетентті», 
«заңға  сай»,  латынша  «сай  болу»,  «қабілетті»,  «талап  қою»,  «жарамды», 
ағылшынша «қабілетті» деген мағыналарды білдіреді. Бүгінгі еліміздің білім 
жүйесінде  әлеуметтік,  экономикалық,  қоғамдық-саяси  өмірге  белсенді 
араласуға  дайын,  құзыретті  тұлғаны  қалыптастыруда  оқыту  үдерісін  тың 
идеяларға негізделген жалпы ұлттық деңгейдегі жаңа мазмұнмен қамтамасыз 
етуде  құзыреттілік  тұғырының  маңызы  зор  болуда.  [8].  «Құзыреттілік» 
ұғымы  мектепке  дейінгі  салада  бүлдіршіндердің  денсаулық  және  өмір 
ережелері,  әлеуметтік-ақпараттық,  тілдік-коммуникативтік,  танымдық  және 
шығармашылық  құзыреттіліктерін  қалыптастырумен  түсіндірілуде.  Бүгінгі 
мектепке дейінгі білім беру ұйымының нәтижелі еңбегі  ретінде мемлекеттік 
міндетті  білім  беру  стандарты  негізінде  бес  білім  беру  саласы  бойынша 
баланың  жан-жақтылығын  қалыптастыру  мен  арттыруы  деп  белгіленген. 
Оның ішінде Республиканың мектепке дейінгі ұйымдарының меншік нысаны 
мен  ведомствалық  бағыныстылығына  қарамастан  барлық  түрлерінде  білім 
беру  процесі  балаларды  мектепте  оқуға  табысты  дайындауға  сапалы  білім 
беру  қызметін  ұсынуға  бағытталған.  Аталған  мақсатты  іске  асыру  үшін 
келесі міндеттер айқындалған :  
- балалардың физикалық және психикалық денсаулығын нығайту; 
-  балаларды  жалпы  адамзаттық  және  ұлттық  құндылықтарға  баулуды 
«Рухани  жаңғыру»  бағдарламасы,  «Туған  жер»  кіші  бағдарламасы  аясында 
жүзеге асыру.[9].  
Осыған орай, баланың сапалы білім алуы Республикамыздың әрбір  сала 
бойынша  өтпелі  тақырыптар  негізінде  спиральді  түрде  білім  алып, 
танымдық-іскерлік  құзыреттілігінің  қалыптасатындығы  негізге  алынған. 
Балабақша  бүлдіршіндеріне  білім  беру  мен  тәрбиелеу  үрдісінде  барлық  бес 
білім  беру  саласы  бойынша  құзыреттіліктерін  арттыру,  олардың    алғашқы 
өмір  сатысындағы  өзіндік  жас  шағына  орай,  ақиқаттылық,  туған  өлкесінің 
табиғаты, 
еліміздің 
ұлттық 
мұраларын 
танып 
білуге, 
тарихи 
тұлғаларымыздың ерліктерімен таныса отырып, бейнелену үдерісін  арттыру 
болып  табылады.  Бүлдіршіндердің  құзыреттілігінің  артуы  барысында 
болмыстың  түрлі  қырлары,  қоршаған  дүниедегі  заттардың,  құбылыстардың 
сыртқы  жақтары  мен  мәні  ашылады,  сонымен  қоса  қалыптасқан 
құзыреттіліктер  қызметінің  субъектісі  –  бала    өзін-өзі  зерттейді.  Бала 

262 
 
бойындағы  шығармашылық  немесе  танымдық  құзыреттіліктер  қоршаған 
дүниені  және  ондағы  өзін  тануға  бағытталған  арнайы  түрін  меңгереді. 
Әсіресе  әлеуметтік  құзыреттіліктердің  басымдығында  бала  екі  негізгі  түрін 
меңгеріп,  жүзеге  асырады.  Ол:  өзін  қоршаған  дүниені  өзге  ақпараттық  
деректер арқылы таниды және болып жатқан оқиғаларды өзі көзімен көрген 
немесе  өзімен  болған  жағдайлардың  куәсі  болу  арқылы  таниды.  Өмір 
ережелері құзыреттілікерінде  баланың  сыртқы заттар мен құбылыстардың, 
олардың  адамға  қатынастарының  жүйесі  ретінде  бейнелеуінің,  қайшылыққа 
толы  күрделі  үдерісі  екендігін  түсінеді.  Әрбір  бала  бойындағы  өзінің  жас 
шамасы  аумағында  меңгерілген  құзыретіліктерімен    өзін  қоршаған  ортаны 
игереді ол туралы білімдерін үнемі толықтырып, тереңдетіп отырады. Өзінің 
өмір қажеттілігіне қатысты факторларды танып, оны функционалды сауатты  
түрде    бір  жүйемен  орындайды.  Мектепке  дейінгі  жастағы  баланың 
функционалды  сауаттылығының    талаптары  қатарында  ұлттық  танымдық 
құзыреттілік қатар жүруі тиіс, себебі бала өзінің бұл әлемде кім екенін, қанай 
халық екенін ата-бабасының қалыптасқан салт-дәстүрін, шынайы болмысын 
білмей,  оны  қадірлеп  үйренбей  мемлекетіміздің  болашағы  кемел  жарқын 
қоғамының  мүшесі  бола  алмайтыны  белгілі.    Өйткені  балаға  тәрбиесі 
берілген  білім  Ұлы  данамыз  Әл  –  Фараби  айтқандай:  «Адамға  ең  бірінші 
білім  емес,  тәрбие  берілуі  керек,  тәрбиесіз  берілген  білім  адамзаттың  қас 
жауы» екендігін ұмытпағанымыз абзал [10].   
Қорыта келгенде, мектеп жасына дейінгі балалардың ұлттық танымдық 
құзыреттіліктерін  арттыру  –  баланың  қоршаған  орта  туралы  білімін, 
сенсорлық  мәдениетін,  оларды  қолдану  біліктілігін,  іскелік  дағдысын, 
өмірлік  тәжірибесінің  жиынтығын  құрап,  мектепке  қадам  басқан    шағында 
беделді,  алғыр,  зерек,  өзінің  туған  өлкесі  мен  ұлттық  салт-дәстүрінен 
сусындаған  оқушы  болып  ғана  қоймай,  білім  алу  мен  әлеуметтенудің  жаңа 
сатысына  қорқынышсыз  қадам  басатын  кішкентай  тұлға  қалыптастыруға 
әсерін  тигізеді.  Әрбір  бала  бойына  осындай  қасиеттерді  барынша  жинап 
қалыптасуында  педагог-тәрбиешінің  бағбан  тәріздес  екен  дәні-  берген 
тәрбиесі  мен  білімі,  зор  еңбегінен  шығатындығы    ақиқат.  Әрбір  едагог 
баланың  бойына  қандай  қасиет  ексе,  соның  жемісін  көретін  болады. 
Сондықтан  балаларға  ерте  жастан-ақ  бойында  өмір  тәжірибесін  үйретуде 
ұлттық танымдық құзыреттіліктерін арттыруға үлкен мән берілуі тиіс.   

жүктеу/скачать 3,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: