ӚЛКЕТАНУ ӘДЕБИЕТІ – ӚЛКЕНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК – МӘДЕНИЕТІН САҚТАУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСЫ.
КРАЕВЕДЧЕСКАЯ ЛИТЕРАТУРА - ИНФОРМАЦИОННЫЙ РЕСУРС СОХРАНЕНИЯ
СОЦИАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ ПАМЯТИ КРАЯ
165
с классным руководителем Тлеубаевой Г.А. Совместно с учениками они выпустили альбом «Лицом к
победе» о боевом пути И.М.Мазура. Этот альбом отдан на хранение в нашу школьную библиотеку.
История казахского народа, как и всего многонационального населения республики,
интереснейшая составная часть общечеловеческой судьбы. Об этом убедительно говорят и факты из
прошлого Костанайской области, нашего села. В биографии нашего района еще немало «белых
пятен», многое еще требует дальнейшего кропотливого исследования историков и краеведов. Вся
литература о крае, которую мы можем собрать, накопить должна дойти до наших читателей.
Нам сегодня трудно представить, насколько изменится мир через столетие, но историческая
память, надеемся, будет сохранена. [4, с.2]
Балки и скалы, заливы реки –
Названия их, знакомые с детства,
Стучат в моей памяти, как родники,
Дедами оставленные в наследство. [ 5, с.68 ]
Список литературы:
1.
Черныш П.М. Очерки истории Кустанайской области.- Кустанай, 1995-276 с.
2.
Калимов Б. Родники моей памяти –Костанай: Костанайский печатный двор, 2011-68 с.
3.
Олар Жеңіспен оралды!= Они вернулись с победой! Ескерткіш кітабы. Т.10 – Костанай, 2009
– 310 с.
4.
Буданова Ю.П. Родная моя сторона: сборник краеведческих исследований. – Лисаковск,
2014-
161 с.
5. Калимов Б.К. Тепло ладоней: стихотворения. – Костанай: Костанайский печатный двор,2012
-
116 с.
М. ДУЛАТҦЛЫНЫҢ САЯСИ-ҚОҒАМДЫҚ ОЙ-ПІКІРЛЕРІ
Жусупов Р. Б. - гуманитарлық ғылымдарының магистрі, А. Байтұрсынов атындағы
Қостанай мемлекеттік университеті философия кафедрасының оқытушысы
Бұл мақалада М. Дулатұлының саяси-әлеуметтік кӛзқарастарының негізінде қазіргі қоғам-
дағы адам баласын ойландыруға тиісті мәселелеріне ерекше назар аударылды. Бұл мақала барлық
оқырман қауымға бағытталады.
Кілтті сӛздер: қоғам қайраткері, мәдениет, саяси-әлеуметтік кӛзқарас
Ел-жұрттың қамы - Қазақ ұлтының күн тәртібінде қашанда бірінші кезекте тұрғаны баршамызға
аян. Оған дәлелдеме ретінде бүгінгі таңға дейін тарихи тағдырымызда қаймағы бұзылмай сақталып
келген ата-бабаларымыздың терең мағыналы да, асыл сӛздерімен растауға болады. Түркі тектес, әрі
тілдес жұрт ӛкілдері Қазақ ұлтын қалыптастырған күннен бастап тарихымызда би-шешендеріміздің,
жырауларымыздың, ағартушыларымыз бен ақын-жазушыларымыздың ӛлеңдерінде, сондай-ақ елдік-
тің қайнар кӛзі болған біртұтас ұлттың ӛзіндік әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерінде тәрбиелік
маңызы бар иегілікті іс-әрекеттердің барлығы адам баласына бағытталады. Ӛйткені, бір тағдыры, бір
мақсаты бар мәңгілік елді қалыптастыру мәселесінің жауабы адам баласы ӛз ұрпағының тәрбиесіне
ерекше назар аудару қажеттілігінің негізінде жатыр. Дегенмен қазіргі таңда тәуелсіз еліміздің тағдыры
баянды болуы үшін ата-бабаларымыздан қалған ӛсиеттерін қаншалықты толыққанды жүзеге асырдық,
осы тұрғысынан алып қарағанда әлі де болса ақсандап жатқан жайымыз бар сияқты. Себебі, жоғарғы
ӛркениетті қоғам құру мақсатындағы бүгінгі қазақ баласының мойынына артып кеткен кешегі ата-
бабаларымыздың талаптары орындалған жағдайда, қазақ халқы алдынғы қатарлы этностардың
санатында болатыны айдан анық. Сондықтан да, ата-бабаларымыздың ӛлеңдері мен жыр-дастан-
дарында кӛтерілген ӛзекті мәселелердің барлығы тарихи философия мен әлеуметтану ғылымының
тӛңірегінде саралауға лайықты терең мағыналы да, ой толғандыратын асыл сӛздері халқымыздың
ертеңгілік - болашақ аясында таптырмас асыл мұра ретінде мол сеніммен айтуға болатын тұрарлық
дүниелер.
Тіліміз бен дінімізді, дәстүріміз бен елідігімізді сақтауда жаны құрбан болған ардақты жандардың
бірі, бүгінгі мақаланың басты кейіпкері – Міржақып Дулатұлының мазмұнды прозалық шығармалары
мен аудармаларындағы, мақалалары мен зертеулеріндегі, сондай-ақ күлі әлемге танымал болған
«Оян, Қазақ!» жинағында жазылған ӛлеңдеріндегі тарихи философиялық, саяси-әлеуметтік ұлттық ой-
санасы XX ғасырда қалыптастасқан саяси арена шеңберінде ӛз алдына жеке-дара ел ретінде біртұтас
ұлттын аман-сақталып қалуына ӛлшеусіз үлесін қосқан азық еді. Міржақып Дулатұлы ӛз заманындағы
ӚЛКЕТАНУ ӘДЕБИЕТІ – ӚЛКЕНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК – МӘДЕНИЕТІН САҚТАУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСЫ.
КРАЕВЕДЧЕСКАЯ ЛИТЕРАТУРА - ИНФОРМАЦИОННЫЙ РЕСУРС СОХРАНЕНИЯ
СОЦИАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ ПАМЯТИ КРАЯ
166
саяси-қоғам тарапында қалыптасқан оқиғаларды сипаттаудың негізінде қалыптасқан толғануға
тұрарлық терең мағанылы кӛзқарастарына адамзат баласы назар аударуы қажет сияқты. Ӛйткені,
қазақ сахарасында туып ӛскен азаматтың қоғамдағы адам мәселесіне, сонын ішінде адам баласының
құндылығы мен танымдылығына, болмысына, моральдық қасиеттеріне ерекше мән бере отырып,
ӛзінің әлеуметке деген тарихи философиялық тұжырымдамаларының негізінде философиялық ой-
толғаудың айтулы үлгісін кӛрсетіп кетті [1, 262 б.]. Сонын ішінде, әсіресе, «Оян, Қазақ!» жинағы
философиялық ой-толғаудың сол кездегі таптырмас үлгісі болды. Міржақып Дулатұлының тарихи
философиялық тұжырымдамаларындағы қазақ халқының XVIII-XIX ғасырлар тӛңірегінде басынан
кешкен тарихи оқиғаларды саралау арқылы ондағы қазақ елінің қоғамы мен кӛршілес жатқан
мемлекеттердің ара-қатынасының барысындағы туындаған мәселелерді анықтап кӛрсетудің негізінде
әрбір қазақ баласына, тіпті кез келген адамзат баласына қатысты ұлтты қорғаудағы тың жолды
кӛрсетіп кетті. Қарастырылып отырған уақыт аралығындағы сол кездегі қазақ қоғамында қалыптасқан
ӛзекті мәселелерге Міржақып Дулатұлының кӛзімен қарастыра отырып, әсіресе сонын ішінде жеке
тұлғалардың рӛліне ерекше назар аударсақ деймін. Себебі, бұл кісі ӛз заманында елді алға сүйрейтін,
мемлекеттін негізгі байлығы мен тірегі ретінде білімі кемел, ой-ӛрісі кең, мәдениеті жоғары,
елжандылық пен адамсүйгіштік, ізгілік пен адамгершілік қасиеттерді бойына сіңірген кәсіби жеке тұлға
болып табылатынын жақсы білген. Міржақып Дулатұлы ӛзінің еңбектерінде ӛз заманындағы, яғни XIX
ғасырдың аяғы – XX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ қоғамынын саяси аренасында қалыптасқан
кейіпкерлердің рӛлін шынайы, әрі жан-жақты қарастырған. Мәселен, атап ӛтсек, сонын ішінде
байлардың, патша үкіметімен қызметтес болған шенеуніктердің, имандардың, қалың қара қазақтың
сол заманда қалыптасқан бет-бейнесін, ой-пікірлерін кеңірек, әрі ашық та, шынайы кӛрсете білді.
Мысалы, байлардың философиялық-рухын ашық, әрі жетік кӛрсеткен жандардың бірі ретінде қатты
сынға алған еді. Себебі олар Міржақыптың кӛзқарасы бойынша,бар ойлағандары «анау артық, мен
кейін қалам ба?» – деп ӛзді-ӛзі күншілдікпен құр таласқан, жетім-жесір кӛрінсе, кеудесің қаққан,
құдайдың сүймес құлы деп, пақырға жала жапқан байларды дәл осылай суреттеген.Ал, сол замандағы
патша үкіметімен қызметтес болған шенеуніктер, яғни рубасшылардың, болыстардың бар мақсаты
ұрлық, қулық, барымта жасаған қара халықты тәртіпке келтіремін деп, салт-дәстүрді алға тартып
момындарды тонаған, ел кезіп, ет андып, есекше қарның тойғызған, мал шашып, билікке әлектеніп
таласқан, менікі кӛп, сенікі аз деп санасқан, ес кетіп ӛліп-талып болыс болып, сонан соң берген пара
есебін жиып алу үшін қарым-қатынасын халқымен жарастырғанкейіпкерлер ретінде кӛрсетеді [1, 361
б.]. Сондай-ақ, қазақ қоғамында қара қазақтың да жағдайы мәз емес еді. Мәселен, кедей жарлының
жағдайына тоқталар болсақ, негізінен олардың бар білгендері ӛз қызын малға теңеуі, пәленшемен
табақтас болдым деп әйеліне мақтанып айтуы санасының тайыздығын кӛрсетеді. Жалпы қазақ
халқының басына тӛнген қара бұлтты, яғни бостандықтың, ақтықтың, растықтың мәнісіне терең
үнілмеген, бірлігі жоқ алты ауызды халық болғандықтан қатарымыздан сол себепті қалғандығымызды
суреттеп айтып берді. М. Дулатұлы қалың қазақтың арты жар, алды тұйық тұманды тұңғиық енуінің
негізгі себептерінің бірі ретінде сол замандағы патша үкіметінің тарапынан жүргізілген геосаясаттың
ықпалынан болса, бұдан бӛлек, басымызға кӛршілес елдердің біздерге дүрмекті орнатуға мүмкіндік
берген бірінші кезекте ӛзіміздің күнәлі екендігімізді ең басты себеп ретінде кӛрсетеді. Дәл осындай
надандықтың құрсауынан құтылудың бірақ жолы бар екендігі барша адамзат баласына мәлім. Бұл
дегеніміз туысында қанша зерек болсан да, ғылымсыз, тәрбиесіз кемеліне жету қиын, сол себепті ӛз
халқынын амандығы үшін, тұтар жолы азаттығы үшін ағайындылыққа, теңдікке, білімділікке,
дұрыстыққа жанды тайсалмай қию керек, тіпті бұл істі адамдықтың борышы деп түсіну керек
екендігімізді бабамыз ӛз халқының санасына құйдырып кеткен жандардың бірі болды. Дегенменде М.
Дулатұлы бабамыздың ой-елегіндегі гуманистік аңсары болған қоғамды құрудың тың жолын кӛрсетіп
кеткенімен, бүгінгі қазақ ӛркениеті сол бір дәреже жетті ме?! Келешекте еліміз мәңгі болсын десек, осы
мәселенін тӛңірегінде кӛп жұмыстарды атқаруымыз керек. Ал, бабамыздың Қазақ елі үшін атқарған
істері тәніміз бен жанымыздың тірі кезінде мәңгі ӛлмек, тіпті әр қазақ баласының кӛкірегінде сайрауы
тиіс деп қорытынды ретінде екі шумақ ӛлеңмен аяқтасам деймін.
Қазағымды оятқан жарығы жоқ тұңғиықтан,
Сұр бұлтты, қара түнек бақилықтан.
Жарық дүние есігінің кілтін тапқан халқына,
Қараңғыда кӛзі кӛрмей, адасқан қалың ел жұртына.
Қазағымды жарық дүние есігімен қауыштырған,
Жұпар иісті, ауасы кең даласымен табыстырған.
Жан қидың елінің асыл мұрат, асқақ жолында,
Ой қалдырдың халқының ертеңгілік болашақ аясында.
Пайдаланылған әдебеттер тізімі:
1.
Ысмағұлов Ж. М. Дулатов шығармалары. Алматы: Жазушы, 1991.- 384-б
ӚЛКЕТАНУ ӘДЕБИЕТІ – ӚЛКЕНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК – МӘДЕНИЕТІН САҚТАУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСЫ.
КРАЕВЕДЧЕСКАЯ ЛИТЕРАТУРА - ИНФОРМАЦИОННЫЙ РЕСУРС СОХРАНЕНИЯ
СОЦИАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ ПАМЯТИ КРАЯ
167
И.П. ЩЕГОЛИХИН В ПАМЯТИ ЗЕМЛЯКОВ
Исимбаева С.Ф. - Карабалыкская средняя школа №1, учитель истории
Статья посвящена жизни писателя И. Щеголихина, он является народным писателем
Карабалыкского района, сенатора, Почетный гражданин Карабалыкского района. Очень много
полезного сделал И.П. Щеголина на посту заместителя редактора литературного - художест-
венного журнала «Простор».
Ключевые слова: публицист, переводчик, активный общественный деятель
«…Почему ты не уехал из Казахстана? - спросил меня Бог на
страшном суде.
-
Тебя выживали, выживали, а ты оставался и оставался. Что
тебя там удерживало? И я отвечу, как на духу: - я не уехал из-за улыбки
казахской женщины…»
Я прочла эти строки на просторах интернета, заинтересовалась, кто
же автор, что он за человек, почему такая откровенность? Перейдя по
ссылке, обложка журнала «Простор» №8 за 1997 год.
Им оказался Иван Павлович Щеголихин. Конечно, не смогла удер-
жаться, познакомилась с его повесть «Любовь к дальнему», напечатанной в
этом же номере. Чтение так захватило меня, что я забыла обо всем на свете.
Кажется, нет сюжета, просто какие – то записки, воспоминания, но в каждой маленькой главке с
только умного. Хотелось взять записную книжку и выписывать цитаты одну за другой. Раскрыть книгу
и порадоваться правде. То, что прочла в повести, не могло не взволновать до глубины души. Решила
поближе познакомиться с автором. Оказалось, что Иван Павлович – мой земляк, родился в Ново-
Троицке Карабалыкского района. Это и послужило началом моей работы.
Иван Павлович Щеголихин – член аппарата главы государства, известный писатель –
публицист, автор многочисленных литературных произведений и статей, переводчик, активный
общественный деятель Казахстана. Врач по профессии, человековед по призванию.
Родился Иван Павлович 1 апреля 1927 года, в Карабалыкском районе село Новотроицкое.
2002 год для него – юбилейный, год 75 –летию. Вот как он сам рассказывает о себе [1,с.1]«Детство
определяет многое… Дедов раскулачили в 30-е годы, и мы стали скитаться по России – город Троицк,
Чишмы, Бирск на реке Белой, деревня Курманкаево,станция Давлеканово, с места на место нас
гоняла нужда, отец все никак не мог найти работу и заставили строить канал Москва – Волга. Мы
оказались в Троицке, здесь я пошел в школу, проучился два класса, и опять пришлось бежать,
кочевать, и на сей раз далеко на юг, во Фрунзе. Семь лет во Фрунзе, с десяти до семнадцати, потом
год в Ташкенте, в авиационном военном удилище, а дальше уже все годы в Алматы. Три года
придется вычесть из алма-атинского времени, когда меня отправили по этапу в Сибирь, на рудник».
С большой теплотой вспоминает Иван Павлович юношеские годы, проеденные во Фрунзе, где
было все: и первые школьные победы, и хорошие, верные друзья,и,конечно же, первая любовь –
Лиля Власова, которая предсказала ему будущее. Слова ее на узкой бумажной ленте, в ее
медальоне девичьем: «Ты много сделаешь в жизни. Твоя Ли.»
Во Фрунзе вернулся его отец после заключения, но новые испытания легли на плечи этой
семьи. Великая Отечественная война…Четырнадцать лет было Ивану Павловичу, когда это страшное
слово – война сделало его сразу взрослым, нужно было заботится о семье: матери, сестрах. Так,
преодолевая тяжесть нужды, взвалившейся на его неокрепшие плечи, прошло несколько лет. Но
наступили светлые дни и для семьи Щеголихиных. В апреле 1944 года вернулся с фронта отец, а из
тюрьмы - дед. Иван Павлович поступил в авиационное училище, в Ташкентскую военную авиа-
ционную школу стрелков – бомбардиров. Когда оставалось совсем немного до выпуска, страшная
беда нагрянула неожиданно. Болезнь и страшный диагноз – эпилепсия. Конечно, о полетах нечего
было и мечтать. Иван Павлович, а перевели в батальон аэродромного обслуживания.» Прощай небо!
Прощай мечта!» Находясь в состоянии смятения, неизбежности,отчаяния, он сделал неправильный
шаг, полностью изменивший его судьбу – он сбежал из училища, подделал документы. Так исчез
Иван Павлович Щеголихин, а появился Евгений Григорьевич Писаренко. «Я круто перевел себя в
условия новой жизни,- напишет он после, - не летчик, а медик, не Иван, а Женька, не честный и
истый, а преступник под угрозой суда изо дня в день, из года в год» пошло в пять, уже за плечами
четыре курса мединститута, а вдруг – арест, а 26 июня 1950 года – суд и приговор: 8 лет лишения
свободы за побег. Этап, пересылки, тюрьма, камеры и поезд с конечным пунктом назначения _
ӚЛКЕТАНУ ӘДЕБИЕТІ – ӚЛКЕНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК – МӘДЕНИЕТІН САҚТАУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСЫ.
КРАЕВЕДЧЕСКАЯ ЛИТЕРАТУРА - ИНФОРМАЦИОННЫЙ РЕСУРС СОХРАНЕНИЯ
СОЦИАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ ПАМЯТИ КРАЯ
168
Сибирь, лагерь в руднике Сора. Там пройдет трехлетняя практика испытаний, трудностей, лишений, 3
года ожидания свободы, 3 года - плата за несовершенное преступление.
Именно там, в далекой сибирской глуши, находясь по ту сторону колючей проволоки, а значит
и закона, Иван Павлович впервые ощутил в себе нечто иное, чем летчик и врач, он осознал себя, как
писатель. Там появились впервые плоды его литературной деятельности, там же они нашли критику,
оценку, отклик.
«Главные события моей жизни – мои произведения», сказал О.Бальзак. Думаю, что это
высказывание в полной мере подходит и Ивану Павловичу Щеголихину, т.к. главное дело его жизни –
это книги, написанные им. Как он сам признается: «не знаю, где, когда и в каком виде будет
напечатана моя повесть, но сажусь за стол каждый день и пишу. Строка за строкой. Страница за
страницей. И все труднее и труднее…. Тает надежда, гаснет, не греет. Но кто-то свыше меня
обязывает. Ия стремлюсь к его высоте и смыслу непостижимому и примерному, притягательному. Это
и е5сть мой дол, завещанный от Бога».
Каждая книга Ивана Павловича – это боль призыв к решению наболевших проблем, призыв
действию. С помощью умело переплетѐнных в сюжете произведения элемента детективов, повест-
вования, фантастики автор говорит во весь голос о таких пороках сегодняшнего дня,как коррупция,
халатность, взяточничество, злоупотребление служебным положениям и просто о негативных
проявлениях человеческой натуры.
Одно из любимых книг ИванаПавловича для меня является «снега метельные», роман был
опубликован еще в 1960 году, трижды переиздавался переведен на другие языки, известен в Польше,
Болгарии. Это произведение обрело свою жизнь и на сцене, так как по нему было написано пьеса, ко-
торая с успехам шла в Алматы, а также Кустанайском драматическом театре. Главным в
произведении являетсято, без чего жизнь не возможно – это взаимоотношение между людьми, это
испытание героев любовью.
Еще одной неиссякаемой темой в творчестве этого писателя является тема, опять же
отношений между людьми между социальными сословиями, но в более широком масштабе - это
межнациональная тема. Так как в нашем, по истине многонациональном государстве, огромное коли-
чество самых разнообразных народностей, начиная с коренных жителей и заканчивая представи-
телями самых отдаленных стран, не говоря уже о наших соседях: русских, китайцев, украинцев всех и
не перечислить. Все мы, конечно же, разные, но все мы живем на одной земле, на нашей общей
Родине, поэтому просто обязаны жить в мире и согласии, оказывая помощь и поддержку. Единство –
это наша сила и спасение. Этой теме посвящено более позднее произведение Ивана Павловича –
повесть «желтое колесо»[2.с352].
Главной чертой книги является судьба русских, судьба казахов и судьба всех нас на земле.
«Национальностей в государстве может быть 100, и 200.Но народ должен быть один. Иначе нечего не
построишь, так и будешь ходить по миру с протянутой рукой - подайте на возрождение». Надо
выбрать: жить нам вместе или не жить. Твердо решитьиначе не будет народа, а значит государство.
Мне очень импонирует в Иване Павловиче, как в человеке, умение«говорить отважное «ДА» в
любой реальности», а как в писателе, умение перед читателем душу, показав истинные чувства, не
скрывая мелких слабостей и мимолетных страхов, как он это делает в своем автобиографическом,
семейном, лагерном романе: «не жалея, незову, не плачу».
К.Д.Ушинский сказал: «не уметь выражать свои мысли – недостаток. Но не иметь
самостоятельной мысли – еще больший недостаток» Думаю, Иван Павлович никогда не страдал от
этого, а вот от чего он действительно страдал и переживал, так как от того, что многие его труды не
доходили до читателя, годами пылясь на полках. Именно такая участь, постигла роман И.П.Ще-
голихина «другие зори». Он дожидался своего выхода в свет 20 лет...
И. Щеголихин много работал над переводами на русский язык произведений казахских
писателей. Им переведены романы и повести С. Сейфуллина «Тернистый путь», М. Ауезова «Судьба
беззащитной», С.Муканова «Балуан Шолак», Г.Мустафина «Очевидец»,Х. Есенжанова «крутое
время» и других.
В последнее время активно участвовал в политической жизни, был членом Национального
совета по государственной политике при Президенте РК, Комитета по культуре, печати и средствам
массовой информации, Консультативного совета при Президенте РК, Депутатом Верховного Совета
13
– го созыва (1990-1994), сенатором Парламента РК,членом комитета по международным делам,
обороне и безопасности сената парламента, членом партии «Народное единство Казахстана» [3.с.7].
Всегда вел большую плодотворную работу. К его слову прислушивался и сам Президент
нашей Республики, неслучайно он был у него в советниках. Все,кто с ним знаком, отмечают его
скрупулѐзность и ответственности при решении общественных вопросов, его внимание к трудностям
писательской жизни, обязательность и корректность во взаимоотношениях с коллегами.
Заслуги талантливого труженика, подвижника слова по достоинству оценены присвоением
почетного звания «народный писатель РК» И.Щеголихин является кавалером ордена «Парасат»
ӚЛКЕТАНУ ӘДЕБИЕТІ – ӚЛКЕНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК – МӘДЕНИЕТІН САҚТАУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСЫ.
КРАЕВЕДЧЕСКАЯ ЛИТЕРАТУРА - ИНФОРМАЦИОННЫЙ РЕСУРС СОХРАНЕНИЯ
СОЦИАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ ПАМЯТИ КРАЯ
Достарыңызбен бөлісу: |