Математика

 
84 
 
ұсыныңыз. 
(Ұ)  Біздің  айналамыздағы  әлемнің  үлгісін 
жасау  үшін,  өрнекті  құрастыру  жолын 
көрсету  мақсатында  «Дені  саудың  –  жаны 
сау!»    тақырыбын  қолданыңыз.  Мысалы, 
таңды  жаттығу  барысында  орындалған 
әртүрлі 
түрдегі 
жаттығулар 
саны 
арасындағы айырмашылықты көрсету үшін, 
сандық  өрнекті  құрастыра  аламыз.  Кейбір 
мәндер  белгісіз  болған  кезде,  әріптік 
өрнектерді  қолдана  аламыз.  Мысалы, 
жүрелеп отыру санын білу. 
(Д/Ж,қ) Оқушыларға «Дені саудың – жаны 
сау!»    тақырыбын  зерттеуді  жалғастыру 
арқылы  сандық  және  әріптік  өрнектерді 
құрастыру 
мүмкіндігін 
беріңіз. 
Өз 
ойларымен  топтағы  басқалармен  бөлісуге 
бағыттау  арқылы  оқушыларға  жекелеп 
немесе  жұппен  жұмыс  істеуге  мүмкіндік 
беріңіз. 
Қарапайым өрнектерді шешу 

 
85 
 
2.2  Теңдік  пен 
теңсіздік. Теңдеу 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.2.2.1  -    х  <  
және 
х 
> 
түріндегі 
теңсіздіктерге 
сәйкес 
келетін 
сандарды анықтау  
2.2.2.2  -    көбейту 
мен 
бөлуге 
берілген 
қарапайым 
теңдеулерді; 
х+(25-6)=38; 
(24-3)-х=8; 
а+6=7+80 
түріндегі  күрделі 
теңдеулерді шешу 
 
(Ұ)  Алдыңғы  амал  көрінісінен  өрнекті 
алып,  оны  теңдікке  түрлендіру  жолын 
көрсетіңіз: 
мысалы, 
гимнастикамен 
айналысатын  балалар  санын  (а)  тенниспен 
(d), 
футболмен  (х)  және  бимен  (у) 
айналысатын  балалар  санын  қосу  арқылы 
анықтауға болады. Осылайша:  
а = d + х + у 
(Ұ)  а  мәнінің  деректерді  азайтуды 
пайдалану  көмегімен  ғана  емес,  келесі 
жылы  да  анықталатын  өрнектермен  табуға 
болатынын  көрсетіңіз.  Басқа  әріптердің 
мәнін 
қалай 
табуға 
болатынын 
қарастырыңыз. Егер а, d, х мәндерін білетін 
болсақ,  онда  өрнекті  құрастыру  арқылы  у 
мәнін де табуға болады. 
(Д) Қарапайым өрнектер шешімінің үлгісін 
жасаңыз: 
A+x=b,  a=b-x,  х=в-а; 
Оқушылардан 
қандай 
өрнектер 
мен 
шешімдерді беруге болатынын сұраңыз. 
(Ұ) 
Өрнекті 
шешу 
алгоритмін 
құрастырыңыз: 
Өрнекті оқып шығыңыз. 
Амалті, компоненттерді атаңыз. 
Белгісіз  компонентті  табу  жолын  есіңізге 
түсіріңіз. 
Жазып алып, есептеп шығарыңыз. 
Тексер  
(Ж,қ)  Оқушыларға  шешу  үшін  өрнекті 
беріңіз. 
Тапсырмаларды 
жылдам 
орындайтын  оқушылар,  өз  өрнектерін 
құрастыра алады. 
(Ж,қ)  Белсенділігі  жоғары  оқушыларға 
келесі тапсырманы ұсыныңыз: 
1. Теңдеуді шеш. 
У + 56  = 100    У  – 33 = 84    58  – У = 48. 
 
 
Теңдеуді 
шешу 
біліктілігі 
компоненттер 
мен 
арифметикалық 
әрекеттер 
нәтижелерінің 
ара 
қатынасы 
туралы 
білімге 
негізделеді. 
Оқушылармен  бірге  барлық  төрт 
арифметикалық  әрекетті  үйрену 
бойынша  компоненттермен  және 
арифметикалық 
амал 
нәтижелерімен 
байланысты 
кестені  мына  түрде  құрастыру 
пайдалы: 
Қосылғыш  +  қосылғыш    = 
қосынды 
Азайғыш – азайтқыш = айырым 
Көбейткіш· 
көбейткіш 
= 
көбейтінді 
Бөлінгіш: бөлгіш = бөлінді 
Оқушыларға 
әрбір 
арифметикалық 
амал 
компонентінің 
ешқашан 
өзгертілмейтін орынға ие екендігі 
туралы 
қорытынды 
жасауға 
көмектесетін 
бақылауды 
жүргізіңіз. 
Компоненттердің 
қайсысы 
көбірек 
мәнді 
қабылдайтынын 
анықтаңыз. 
Оқушыларға 
өздігінен 
құрастырып, 
көбірек 
мәнді 
қабылдайтын 
компоненттерді 
таңбалау  арқылы  осы  кесте 
жүйелі түрде оралып отырыңыз. 
 
«Үздік» 
сынақ 
бағдарламасы 
http://home.tula.net/igp 
 
 

 
86 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Оларды  белгісіз  санды  қарама-қарсы 
амалмен табуға болатындай өзгертіңіз.  
2.  Сандарда  сөздерді  тауып,  теңдеу 
сандарымен  құрастырыңыз  да,  оларды 
шешіңіз: Х – жертөле = 34 
жанұя  +  Х  =  жанұя  сұр  қарлығаш  +  Х  = 
сауысқан. 
3.  Алғашқы  өрнектің  қандай  принцип 
бойынша жасалғанын табыңыз 
тамыз  – Х = маусым 
8 – Х = 6  
Х = 2 
Х = ақпан. 
Осы негізде өрнекті шешіңіз: 
Х – наурыз = қыркүйек 
Құрама өрнектерді шешу 
2.2  Теңдік  пен 
теңсіздік. Теңдеу 
 
2.2.2.2  -    көбейту 
мен 
бөлуге 
берілген 
қарапайым 
теңдеулерді; 
х+(25-6)=38; 
(24-3)-х=8; 
а+6=7+80 
түріндегі  күрделі 
теңдеулерді шешу 
 
(Ұ)  Мына  түрдегі  теңдеуді  шешуді 
ұсыныңыз:  х+8=15+6,  одан  кейін  (х+8)  - 
4=21. Теңдеулердің немен ұқсастығын және 
неден  айырмашылығын  салыстырыңыз. 
Екінші  теңдеу  не  нәрсе  қалыпсыз. 
Оқушылардан осы теңдеулерді шешу жолы 
туралы  пікірлерін  тыңдап  шығыңыз.  Одан 
кейін  қорытынды  жасап,  құрама  теңдеу 
шешімін алгоритмін құрастырыңыз:
  

 
өрнектегі амалдың түрін анықтаңыз; 

   соңынан 
орындалатын 
амалды 
табыңыз; 

 
бұл амалдың белгісіз санның қандай 
компонентіне жататынын атаңыз; 

   белгісіз  компоненттің  деректерін 
қалай  шешуге  болатынын  еске 
түсіріңіз;  

 
оны табыңыз және т.б. 
(Т) Шешім алгоритмін қолданып топтарда 
құрама теңдеуді шешуді ұсыныңыз. 
Мұндай  теңдеулердің  шешімі 
теңдеудің  сол  жағында  тұратын 
өрнекті 
талдау 
бойынша 
құрылады: 
өрнекте 
қандай 
амалдар көрсетілген, қандай амал 
соңынан 
орындалады, 
осы 
өрнектің жазбасы қалай оқылады, 
белгісіз  сан  мұндай  амалмен 
қандай  компонентіне  жатады 
және т.б. 
Теңдеудің 
шешім 
жазбасын 
орындалатын 
амалті 
сөзбен 
түсіндірумен 
сүйемелдеу 
пайдалы. 
 

 
87 
 
(Ж,қ,Д)  Құрама  теңдеуді  шешу  біліктілігін 
бекіту  үшін,  оқушыларға  осындай  түрдегі 
тапсырмаларды ұсыныңыз: 
1.  Теңдеулерді  белгілі  себептері  бойынша 
екі  бағанға  бөліңіз.  Оларды  шешіңіз.  Тағы 
қандай 
классификацияны 
азайтуға 
болатынын ойланыңыз:  
25 – Х = 10    А + 34 = 55      (К – 5) – 5 = 10 
Х + (17 + 17) = 55 
2.  Шамалауды  жасаңыз.  Белгісіз  сан  екі 
мәнді сан болатын теңдеуді таңдап, шешіңіз  
44 – У = 22+4   19 – Х = 10+4   
 Х – 15 = 15- 5           (У-8) + 12 = 100      
20– Х = 30 - 4 
3.  Өрнекті құрастырып,  шешіңіз:  «32  және 
4  сандар  айырмашылығын  азайту  үшін 
қандай санға 8-ді қосу керек?». 
(Ж,қ) 
Біліктілігі 
жоғары 
деңгейдегі 
оқушыларға арналған тапсырма: 
1.  3,5,7,9  сандар  қатары  берілген.  Теңдеуді 
жазып алып, шешіңіз:  
а) егер белгісіз сандардан сандар қатарында 
екінші  саннан  2  санына  артық  санды 
есептеу  үшін,  онда  қатардағы  екінші  сан 
алынады (Х – (5+2) = 9).  
б)  алғашқы  саны  қатардағы  екінші  сан 
болатын  екі  мәнді  сан,  ал  екінші  саны 
қатардағы соңғы сан болатын мәнге белгісіз 
санды  қосатын  болсаңыз,  онда  алғашқы 
саны  қатардағы  үшінші  сан,  ал  екіншісі 
қатардағы  бірінші  сан  болатын  (59  +  Х  = 
73) мән алынады.  
Өрнектің көмегімен өмірдегі жағдайлардың үлгісін жасау 
2.1 Сандық және 
әріптік өрнектер 
 
2.2.1.1  -    санды 
және 
әріпті 
өрнектерді 
(көбейтінді, 
(Ұ)  Көмегімен  «Дені  саудың  –  жаны  сау!» 
тақырыбы  аясында  күнделікті  өмірдегі 
жағдайлардың  үлгісі  жасалатын  әріптік 
өрнектер  мен  теңдеулерді  пайдалануды 
Оқушыларға  сәйкес  ақпараттар 
көздеріне  рұқсат  керек  болады: 
интернет, 
газеталар 
және 
журналдар, 
жарнамалық 
Ақпараттық  көздер 
(оқыту 
бойынша 
аңғартпаларды 
қараңыз) 

 
88 
 
бөлінді)/теңдіктер 
мен  теңсіздіктерді 
ажырату, 
құрастыру,  жазу 
және оқу  
 
 
 
талқылаңыз.  
(Ұ)  Мұның  әртүрлі  көздердің  және 
тиімділік  пен  сенімділікті  көтеру  үшін 
бірдей 
формулада 
әртүрлі 
уақытта 
жинақталған 
деректерді 
пайдалануға 
мүмкіндік беретінін көрсетіңіз, 
бұл  теңдіктердің  нені  еске  түсіргенін 
сұраңыз. 
(Д/Ж,қ)  Жұппен  немесе  жеке  жұмысты 
ұйымдастырыңыз  және  «Дені  саудың  – 
жаны  сау!»  тақырыбымен  байланысты 
өрнекті  құрастыруға  тапсырма  беріңіз. 
Мысалы, 
әртүрлі 
спорт 
түрлерімен 
айналысатын  сыныптағы  оқушылар  санын 
салыстыруға болатын өрнек. 
материалдар және т.б. 
 
 
Өрнектерді шешу және салыстыру 
2.1 
Сандық 
және 
әріптік 
өрнектер 
 
2.2.1.2 
- 
 
әріптің 
берілген мәніндегі екі 
амалды 
әріпті 
өрнектің мәнін табу  
2.2.1.4  -    санды  1-ге 
көбейту  және  бөлу 
жағдайларын 
әріпті 
теңдік түрінде:  
a 1=a;  
a:1=a 
 көрсету  
(Д) Алдымен берілген мәндер көмегімен 
әріптік 
өрнекті 
қалай 
бағалауға 
болатынын 
көрсетіңіз. 
1 
санына 
көбейтуге және бөлуге назар аударыңыз: 
a∙1=a, a:1=a 
(Ж,қ)  Жеке  жұмыс  істейтін  оқушылар 
үшін 
осындай 
тапсырмаларды 
құрастырыңыз. 
(Ұ)  Олардың  әрбірі  әріптік  өрнекті 
көрсететін 
екі 
таратпа 
қағазды 
көрсетіңіз.  Бұл  таратпа  қағаздардарды 
флипчартқа  бекітіңіз  және  оқушылардан 
олардың  арасында  қандай  мәнді  қою 
қажеттігін 
сұраңыз. 
Ойларды 
талқылаңыз  және  дұрыс  таңдалған 
белгісі  бар  таратпа  қағазда  бекіту  үшін 
дұрыс  түсініктеме  берген  оқушыны 
таңдаңыз. 
(Ж,қ) 
Жұппен 
жұмыс 
істейтін 
оқушылардың салыстыруына екі таратпа 
қағаз  беріңіз.  Олардан  неліктен  осы 
Балама түрде салыстыру белгілерін 
көрсететін  таратпа  қағаздар  бірге 
алдыңғы  амал  түрлерінің  әріптік 
өрнектерін қолдануға болады. 
Бір-екі таратпа қағаздар салыстыру 
жасауға  (артық;  кем;  тең)  болатын 
түрде  жасалу  керек.  Жұп  таратпа 
қағаздармен  жұмыс  істеген  болса, 
онда  ол  өз  таратпа  қағаздарымен 
жұмысын  аяқтаған  басқа  жұппен 
алмаса алады. 
Әріптік 
теңдеу 
мысалдары 
бар 
таратпа қағаздар. 
Таңбаларды 
көрсететін 
таратпа 
қағаздар:  «<»,  «>», 
«=»,«≠» 
 

 
89 
 
белгіні  таңдағаны  туралы  өз  ойларын 
жазуын сұраңыз. 
(Ж,қ)  Оқушылардан  олар  құрастырған 
әріптік өрнек туралы ойлауды және оған 
сәйкес  оқиға  ойлап  табуды  сұраңыз. 
Жұппен  жұмыс  істейтін  оқушыларды  өз 
ойларымен бөлісуге шақырыңыз. 
Қосу және көбейту қасиетінің формулалары 
2.1 
Сандық 
және 
әріптік 
өрнектер 
 
2.2.1.3  -    қосу  мен 
көбейтудің 
қасиеттерін 
әріпті 
теңдік 
түрінде: 
a+b=b+a; 
(a+b)+c=a+(b+c) 
ab=ba  көрсету  және 
қолдану  
(Ұ)  «Дені  саудың  –  жаны  сау!» 
тақырыбы  контекстіндегі  деректерді 
қолданып  a+b=b+a;  (a+b)+c=a+(b+c) 
теңдігін  құрастырыңыз.  Бұл  теңдіктер 
ауыстырмалы  және  терімділік  қосу 
қасиеттері  форумасына  тең  екенін 
түсіндіріңіз. 
ab=ba 
– 
көбейтудің 
ауыстырымдылық қасиеті 
 
 
Еселеу салыстырмасы 
5.1 
Есептер 
және 
математикалық 
модель 
 
2.5.1.4 
- 
 
санды 
бірнеше 
есе 
арттыру/кемітуге; 
айырмалық 
салыстыруға, 
еселік 
салыстыруға  берілген 
есептерді талдау және 
шығару; 
кері 
есептерді  құрастыру 
және 
салыстыру 
2.5.1.6  -    көбейту  мен 
бөлуге 
берілген 
есептерге 
қатысты 
таңдаған  амалдарын 
негіздеу, 
шығару 
әдісін түсіндіру  
2.5.1.7  -    2  амалмен 
орындалатын 
есептерді 
(санды 
(Ұ)  Оқушылардың  тәжірибелік  амалін 
ұйымдастырыңыз. 
Геометриялық 
фигураларды 
және 
тақырыптық 
суреттерді  қолданыңыз.  Мысалы,  12 
сәбіз  қатарында.  Неше  рет  3  сәбізден 
(топтарға  бөліңіз),  неше  рет  4  сәбізден 
бөлуге  болады?  Неше  рет  6  сәбізден? 
Бірінше  қатарда  топтарға  2  қояннан 
бөлінген 8 қоян, ал екінші қатарда 2 қоян 
бар.  2-қатарда  неше  қоян  бар?  1-қатарда 
неше  рет  2  қояннан  келеді?  Бірінші 
қатардан  екінші  қатардан  неше  есе  көп 
қоян  отыр?  Топтармен  орналасқан 
тақырыптармен  әртүрлі  тапсырмалар 
қатарын орындауды ұсыныңыз. 
(К)  Тақта  ер  балалар  (14  адам)  мен 
қыздардың  (7  адам)  шығуын  сұраңыз. 
Неше есеге ұлдардың артық екенін қалай 
білуге болатынын сұраңыз? 
(Ж,қ)  Оқушыларға  неше  есеге  артық 
Оларды  бірнеше  бірлікке  санды 
көбейту  (азайту)  тапсырмаларымен 
араластыруды  қамтитын  еселеуді 
салыстыру  тапсырмасын  шешуде 
қателердің  туындауының  алдын 
азайту 
үшін, 
сабақтарда 
салыстыруды 
келтіру 
арқылы 
келесі  тапсырмалар  жұбын  шешуді 
қамту керек: 
1. 
«Неше 
есеге 
артық/кем» 
сұрағымен  еселеуді  салыстыру 
және  «неше  есеге  артық/кем» 
сұрағымен 
айырмашылықты 
салыстыру тапсырмасы. 
2. 
«Неше 
есеге 
артық/кем?» 
сұрағымен  еселеуді  салыстыру 
тапсырмасы  санды  бірнеше  есеге 
арттыру 
тапсырмасы 
жұбында 
шешіледі.  
3. 
Салыстыру 
кезінде 
 

 
90 
 
бірнеше 
есе 
арттыру/кемітуге; 
еселік 
салыстыруға 
берілген 
жай 
есептердің 
түрлі 
комбинациялары) 
модельдеу 
және 
шығару  
2.5.1.5**  -    көбейту 
мен  бөлудің  белгісіз 
компоненттерін 
табуға;  ұзындық,  ені, 
периметрді 
табуға 
берілген 
есептерді; 
тура  және  жанама 
тұжырымдармен 
берілген 
есептерді 
(айырмалық 
салыстыруға 
қатысты) талдау және 
шығару; 
кері 
есептерді  құрастыру 
және шығару 
екенін  сұрауға  болатын  заттарды  өздері 
табуын сұраңыз?  Өз ойларымен бөлісуін 
сұраңыз. 
(Г,П,И,ф) 
Нақты 
салыстыруға 
тапсырманы  шеу  әдісін  қарастырыңыз. 
Оқушыларға  осындай  тапсырмалардың 
бірқатарын  шешуді  ұсыныңыз.  Еселеу 
салыстырмасын 
басқа 
тапсырма 
түрлерімен 
салыстыру 
бойынша 
жұмыстарды ұйымдастырыңыз. 
(И)  Тапсырмаларды  жылдам  орындаған 
оқушыларға  еселеу  салыстырмасына  өз 
тапсырмаларын  ойластыруға  ұсыныс 
жасаңыз. 
Құрама 
тапсырмаларды 
ойластыруын 
сұрап 
тапсырманы 
қиындатыңыз. 
оқушылардың  еселеуді  салыстыру 
тапсырмасының 
сұрақтардың 
әртүрлілігіне  қарамастан,  бір  ғана 
бөлу  амалімен  шешілетініне  көз 
жеткізуін қадағалаңыз. 
 
 
5.1 
Есептер 
және 
математикалық 
модель 
 
2.5.1.2** 
- 
есептерді  шығару 
барысында  «баға», 
«мөлшер» 
(сан), 
«құн» 
шамаларының 
өзара  тәуелділігін 
пайдалану  
2.5.1.8  -    барлық 
арифметикалық 
(К,Ф)  Қарапайым  ойыннан  бастаңыз:  «Мен 
санды ойладым. 24-ке көбейтсем, 60 санын 
аламын.  Мен  қандай  санды  ойладым?». 
Одан  кейін  тапсырма  күрделі  етіңіз. 
Оқушылар  санды  емес,  басқа  тапсырманы 
ойластыру 
түсігінін 
көрсетуін 
қалайтыныңызды айтыңыз. Мысалы: 
Оқушы:  «Мен  санды  ойладым.  Оы  18-ке 
көбейтсем, 54 санын аламын». 
Оқушылар: 
«Өз 
саныңызды 
12-ге 
Тапсырмаларды  жауапқа  арналған 
орынды 
немесе 
тәсілдер 
мен 
жауаптарды  кейінірек  қалыптастыру 
мүмкіндігін  беруді  қарастыратын 
интерактив тақтаны беріп парақтарда 
беруге болады. 
Бұл 
жұмыс 
«Дәстүрлер 
мен 
фольклор»  тақырыбы  контекстінде 
орындалады 
Математика 
сабақтардың 
әдістемелік 
нұсқаулығы 
http://book-
country.ru/products 

 
91 
 
амалдарға  берілген 
жай 
есептердің 
шешуін 
санды 
өрнектер 
және 
теңдеулер  түрінде; 
құрама  есептердің 
шешуін 
санды 
өрнектер    және 
жекелеген  амалдар 
түрінде  модельдеу 
және шығару  
 
кемітсеңіз, 24 санын аласыз». 
(Ұ) Салыстырма түрінде келесі тапсырманы 
көрсетіңіз.  Оны  шешу  жолын  талқылаңыз. 
Оқушыларды  тыңдап  шығып,  оларға 
әртүрлі  шешім  түрлерін  табу  мүмкіндігін 
беріңіз. 
(Д/Ж,қ) 
Оқушыларға 
мәтіндік 
тапсырмаларды  беріңіз,  олар  жеке  және 
жұппен  жұмыс  істеу  арқылы  оларды 
шешуге тырысып көрсін.  
Бағасына,  санына  және  құнына  негізделген 
тапсырмаларды қолданыңыз. 
Тапсырма сұрақтарына жауапты пішімдеуді 
талқылаңыз.  Оқушылардан  қалай  жылдам 
шешкені  туралы  тапсырма  беріңіз,  оларға 
жоғарыда  сипатталған  ойындағы  сияқты 
тапсырманы жалғастыруын сұраңыз немесе 
бір-бірімен  байланысты  (кері  тапсырма) 
бірнеше тапсырманы құрастыруын сұраңыз. 
 
Математика Бастауыш мектеп 2-сынып  
4A-тарау: Рационал (тиімді) есептеу тәсілдері
 
Ұсынылатын алдын ала білімдер  
Математикалық өрнектер туралы түсінік; қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындаудың есептеу дағдылары 
Контекст 
Оңтайлы есептеу тәсілдерін таңдау және пайдалану барлық оқу курсының бойында практикалық қызметте қолданылады.  
Оқу жоспарының осы бөліміндегі пән бойынша тілдік мақсаттар 
Тиісінше ғылыми тілді пайдалану бойынша оқушыларға арналған тілдік мақсат мысалы төменде берілген. 
Пән бойынша оқу мақсаты 
Оқудың тілдік мақсаты 
Пәндік 
лексика 
және 
терминология 
Диалогқа/жазуға    арналған  пайдалы  сөз 
тіркестерінің топтамасы 
Қосудың 
ауыстырымдылық 
қасиеті туралы білімнің негізінде 
тиімді есептеу тәсілдерін үйрену.  
тиімді 
есептеу 
тәсілі 
таңдауын түсіндіру  
 
сандық 
және 
әріптік 
өрнектер,  өрнектің  мәні, 
айнымалы,  айнымалы  мәні, 
Талқылауға арналған сұрақтар: 
 
 
 
 
 
 
Бұл сан неше ретке артық? 

 
92 
 
Қосудың 
ауыстырымдылық, 
терімділік  қасиеттері  туралы 
білімнің  негізінде  тиімді  есептеу 
тәсілдерін  пайдалана  отырып 
арифметикалық 
амалдар 
орындау. 
Бір  сан  екіншіден  қанша  рет 
артық  немесе  кем  екендігін 
анықтау. 
Әріптік  және  сандық  өрнектерді 
салыстыру.  
…  қарағанда  артық,  … 
қарағанда  кем,  тең,  тең 
емес, 
тиімді, 
климат, 
жауын-шашын, жел, желдің 
бағыты,  ауыстырымдылық 
қасиет, терімділік қасиет   

жүктеу/скачать 2,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: