Н. А. Маженова экономикалық теория
Экономикалық теория дамуының негізгі сатылары
жүктеу/скачать 1,3 Mb. Pdf көрінісі
|
Эконом теория
| 1.5. Экономикалық теория дамуының негізгі сатылары
Меркантилизм – экономикалық теорияның бірінші мектебі. Физиократтар – классикалық мектеп. Классиктердің нарықты мектебі. Маркстік саяси экономия. Экономикс – «саяси экономия емес» курс. Меркантилизм – экономикалық теорияның бірінші мектебі. Оның атауының өзі (саудагер) кездейсоқ емес. Феодализмнің құлдырау кезеңінде (16-18 ғғ.) көпестер “басты ерлер” болып көрінеді. Оларға сауданың дамуы және “баю ғылыми” теориясы керек болды және оны олар меркантилистерден алды. Басты теоретиктер – экономистер Томас Ман (1571-1641), – Англияда, Антуан де Монкретьен (1575-1621) Францияда болды. Кейінгісі айналымға саяси экономика (1615) терминін енгізді. Олардың идеялары мыналар: 1. Қоғамның байлығы ақша болады (алтын және күміс). 2. Баюдың қайнар көзі айналым сферасы болады (сауда). 3. Мемлекет өзінің тікелей бағытталған экономикалық саясатымен белсенді көмектесуі керек. Меркантилизм саясатының басты міндеті – елде ақша жинақталуын қамтамасыз ету болды. Ерте меркантилизм кезеңінде бұл әкімшілік әдістермен іске асырылды (ақшаны шетелдерге шығармау, импортты шектеу). Кейінгі меркантилизм кезеңінде экономикалық әдістермен (сыртқы сауданы, кеме қатынасы, экспорттық тауарлар өндірісін дамыту, белсенді сауда байланысын қолдаумен) жүзеге асыру. Олардың қателері – бұл айналым сферасын көтермелеу және өндіріс сферасын бағаламау. Материалдық байлықты өндіріс сферасы береді, онсыз ақшаның керегі болмас еді. Физиократтар – классикалық мектеп. Физиократтардың өкілдері Кенэ (1694–1774), Жак Тюрго (1727–1781). Физиократтардың мәні – бұл табиғат билігі. Байлықтың көзін, айналым сферасы емес, өндіріс деп есептеді. Бірақ олар, байлықтың құрылатын жерін, өндіргіш саласын ауылшаруашылығы деп есептеді. Өнеркәсіп жұғымсыз сфера деп анықталды. Экономикалық теория 17 Өнеркәсіпті сүймеушіліктің себебі, ол кезде ауылшаруашылығы кедейшілік жағдайда болды, ал өнеркәсіп дамымаған, жоғарғы класқа негізінен сән салтанатты заттарды өндірген. Сондықтан, ауылшаруашылығы беделін колдады. Классиктердің нарықты мектебі. Классикалық саяси экономияның өкілдері шотландиялық экономист және философ А.Смит (1723-1790) және Д. Рикардо (1772-1823). Олар, өндірістің бәрі қоғамның байлығын көбейтеді деп есептеді. Олармен, қазірдің өзінде, өзекті болып саналатын және концепция ұсынылды. Ол адамдардың шаруашылық қызметін ынталандыру проблемасы. Байлықтың өсу жағдайы еркін және бәсекелес нарықты экономикада болады. Қоғамда белгілі «табиғи тәртіп» болады, яғни адамға тәуелсіз белгілі заңдар жұмыс жасайды. Олар «көрінбейтін қол» сияқты экономикалық процестерді басқарады. Маркстік саяси экономия және экономикс; неоклассицизм және кейнсианство. Қоғам әртүрлі әлеуметтік топтардан тұрады, олардың әрқайсысының өз ықыласы және өз идеологиясы бар. Осыдан, олардың ықыластарының соқтығуы болады. Идеологиялық дискуссияға қатыса отырып ғалымдар сол немесе басқа әлеуметтік топтар жағында болып қалуы мүмкін. Мысалы: меркантилистер көпестердің ықыласын қолдады, классиктер – туа бастаған капиталистер класының ықыласын жақтады. Марксизмнің идеологизациялық теориясы ашық болды, онда жұмысшы кластың ықыласы қорғалды. Маркстік экономикалық теория. Марксшілер жұмысшы кластың мүдделерін қорғаймыз деп ашық жариялады, сондықтан да ол пролетарлық саяси экономия деп аталады. Бұл ілімге байланысты: 1) Капиталистік қоғам кластық-антагонистік болады. 2) Жекеменшікті құрту және буржуазияны класс түрінде жою туралы сөз болып отыр. 3) Маркс капиталистік қоғамды жұмысшы класс позициясы тұрғысынан терең зерттеді. Капиталистік қоғам біреулердің баюына және біреулердің қирауына, қайыршылықтың күшеюіне, капиталдың қанауына әкеледі. Бірақ ХХ ғасырдың аяғында батыстағы қоғамдар, социализм елдерінің қоғамына қарағанда тұрақты, бай және өте демократияшыл болып шықты. Н. А. Маженова 18 19 ғасырдың аяғында деидеологизацияланған экономикалық теория туып, ол «экономикс» деген атақ алды. Неоклассик және кейнсиандық бағыттар. ХХ ғасырда негізгі теориялық бәсекелес болғандар: неоклассицизм және кейнсианство. Дискуссияларда сұрақтардың ішінде буынды сұрақ болғаны мемлекеттің экономикалық рөлі болды. Ол экономикаға араласуы керек пе? Бұл сұраққа бірінші болып неоклассиктер жауап бере бастады. Олардың өкілдері болған Англияның экономисі А. Маршалл. Неоклассиктердің бас идеясы, ол, нарықтық жүйе экономикалық тепе-теңділікті қолдауға және өз-өзін реттеуге қабілетті деді. Мемлекет бәсекелес нарықты механизмге араласпау керек. Олар, 1929-1933 жылдардағы әлемдік экономикалық күйзеліс болғанынша 20 ғасырдың 30- жылдарына дейін белгілі әйгілікте болды. Кейнсианствоның мәні (Дж. Мейнард Кейнс, 1883-1946 жж..) мынада болады: 1) Нарық тұрақты экономикалық өсуге қабілеті жоқ. 2) Күйзелісті жоя отырып экономиканы бюджет және несие арқылы реттеу, толық жұмысбастылықты қамтамасыз ету. Кейнсианстводағы модификациясы, экономикалық күйзеліс жұмсаған шақта 20 ғасырдың 50-60 жылдары, 70-80 жылдары экономикалық курсқа жаңа түзету кіргізу керек болды. Яғни, ол да жаңа дұрыс нәтиже берді. Сондықтан да, ауыспалы жағдайларға сәйкес экономикалық саясат икемді болуы керек. Оны неоклассикалық және кейнсиандық бағыттардың керекті дәндерін үйлестіре отырып, мемлекеттік реттеумен толықтыра отыру керек. Қорытынды: сонымен, экономикалық теорияны, оның заңдары мен категорияларын оқып, экономикалық теорияның егжей-тегжейіне және құпияларын түсінуге болады, және де экономикадағы болып жатқан ойларды түсіне отырып экономикалық өмірге дұрыс бейімделеді. |