Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ


Топырақ  құнарлылығын  оңтайландыру  жолдары



Pdf көрінісі
бет149/490
Дата11.12.2021
өлшемі12,59 Mb.
#79075
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   490
Байланысты:
index (15)

Топырақ  құнарлылығын  оңтайландыру  жолдары. 

Стационарлы 

тәжірибедегі 

ғылыми-зерттеу 

мекемесінің 

тәжірибелік  

материалдарының  негізінде,  топырақ  құнарлылығын  оңтайландыру  

оның    жоғары  өнімділігіне  жоспарланған,  агрофизикалық  және 

агрохимиялық  көрсеткіштері  бойынша  жүргізілуі  тиіс  ұсыныстар 

берілген.  Ауыпалы  егіс  айналымының  барлық  дақылдарының  жоғары 

және  сапалы  өнімін  қамтамасыз  ететін  топырақ  құнарлылығының 

көрсеткіштері,  оңтайлы  деп  есептелінеді,  ал  оңтайлы  көрсеткіштер 

ауыспалы егіс дақылдарының  биологиялық талаптарымен сәйкес болуы 

керек  және  олар  дақылдардың  потенциялдық  өнімділігінің  жүзеге 

асуына мүмкіндік туғызуы қажет. 

Топырақ 

құнарлылығының 

оңтайлылығы, 

топырақтың 

агрофизикалық,  агрохимиялық  және  физико-химиялық  қасиеттерін 

қарастырады.  



 

154 


Агрофизикалық 

қасиеті

топырақтың 



жыртылатын 

қабаты 


есептелінеді,  см,  сонымен  қатар  топырақ  тығыздығы,  г/см

3

,  жалпы 



кеуектілігі, %, ылғалдылығы, % ,  суға төзімді (берік) агрегаттар 0,25мм, 

%. 


Агрохимиялық  және  физико-химиялық

 

–  қарашірінді  қабаты 



есептелінеді,  %  және  т/га;  азот,  %  және  т/га;  жылжымалы  фосфор, 

мг/100 г топырақта; айырбасталатын калий, мг/100 г топырақта. 

Минеева  В.Г.  (1990)  бойынша,  кәдімгі  қаратопырақтар  үшін  бұл 

көрсеткіштер келесідей параметрлермен сәйкес келуілері қажет: 

1.

 

Топырақтың агрофизикалық қасиеттері 



а) жыртылатын қабаты, см – 35 

б) тығыздығы, г/см

3

 – 1,10 


в) жалпы кеуектілігі, % - 59 

г) ылғалсиымдылығы, %  массадан – 30 

д) суға төзімді (берік) агрегаттар 0,25 мм, % - 60

 

2.

 



Топырақтың агрохимиялық және физико-химиялық қасиеттері

 

а) қарашірінді, % - 7,0, т/га – 270 



б) азот, % - 0,30, т/га – 12,0 

в) жылжымалы фосфор, мг/100 г почвы – 20 

г) айырбасталатын калий  мг/100 г топырақта - 35  

Егер  топырақтар  бұл  көрсеткіштер  бойынша  сәйкес  келсе,  онда 

агрохимиктардың  есептеуінше  күздік  бидайдың  60  ц/га-на  дейінгі  өнім 

деңгейіне қол жеткізуге болады, ал көпжылдық шөптердің (пішен) – 120 

ц/га өнімін алуға болады.   

Қазақстан  топырақтары  құрамындағы  қарашірінді  мөлшері  бойынша 

келесідей  ажыратылатынын  есте  ұстаған  жөн  %:  кәдімгі  қара 

топырақтар  –  6-8,  оңтүстік  қара  топырақтар  –  4,5-6,0,  қара  –  қоңыр 

топырақтар – 3,0-4,5. 

Топырақ  құнарлылығының  негізгі  көрсеткіштерінің  оңтайлы 

параметрлеріне  қол  жеткізу  үшін  агротехникалық  және  агрохимиялық 

шараларды  қолдану  қажет,  ал  ол  ірі  материалдық  және  қаржылық 

шығындарды талап етеді. 

Топырақ  құнарлылығын  оңтайландыру  әдісінің  едәуір  жеңіл,  қол 

жетімді  және  шығындары  аз  жолдарының  бірі  –  ол  топырақ 

құрамындағы  жылжымалы  фосфордың  мөлшері  арқылы,  себебі 

жылжымалы 

фосфордың 

мөлшері 

топырақтың 

жалпы 

мәдениленгендігінің  негізгі  көрсеткіші  ретінде  қызмет  етеді,  яғни  сол 



арқылы    өсіріліп  отырған  дақылдың  жоғарғы  өніміне  қол  жеткізуге 

болады  және  қосымша  енгізілген  фосфор  тыңайтқыштарының 




 

155 


тиімділігін  талап  етілмейді.  Сонымен  қатар  нақты  топырақ-климат 

жағдайында  ауыспалы  егіс  дақылдарының  фосфор  тыңайтқыштарымен 

қоректендірілу деңгейіне баса көңіл аударған дұрыс.  

Топырақ  құрамындағы  фосфордың 





2

О

5

)

  оңтайлы  мөлшері  ретінде, 

ең  жоғарғы  өнімнен 

90-95%-тен  төмен  емес  деңгейге  жеткенде  деп 

есептелінеді,  ал  қалған  5-10%-тің  орны  фосфор  тыңайтқыштарымен 

толтырылады.

 

 

Солтүстік Қазақстанның қара – қоңыр топырақтарындағы фосфордың 

орташа  мөлшері  1,0-1,5  мг/100  г,  кәдімгі  қара  топырақтарда    –  1,5-2,5 

мг/100  г,  топырақ  құрамындағы  фосфордың  оңтайлы  мөлшерінің 

төменгі  шегіне 



(3,1-4,5  мг/100  г) 

  қол  жеткізу  үшін,  100  г  топырақтағы 

фосфордың мөлшерін 

2-3 мг-ға арттыру қажет,  бұл көрсеткішке 180-

500  кг  Р

2

О



немесе  қос  суперфосфаттың  4  -  11  ц/га  мөлшерін  енгізу 

арқылы  жетуге  болады,  сонымен  қатар  жыл  сайын  өніммен 

шығарылатын  фосфор  қоректік  затының  орнын  толықтырып  отыру 

қажет.

 

Топырақ  құрамындағы  жылжымалы  фосфордың  мөлшерін  оңтайлы 



мөлшерге  дейін  жеткізу  үлкен  қаражаттың  жұмсалуын  талап  етеді, 

себебі  оның өзін-өзі  ақтауы  ұзақ  уақытты  қажет  етеді,  сондықтан  әрбір 

жекелеген  жағдайларда,  нақты  шаруашылық  жағдайында  және  оның 

эканомикалық  жағдайын  есепке  алғанда,  «оңтайландыру»  әдісін 

қолданудың  шаруашылық  үшін  пайдалылығына  жан-жақты  бағалаулар 

жүргізу қажет.    

Ауыл  шаруашылығының  минералды  тыңайтқыштармен  төмен 

деңгейде  қамтамасыз  етілуін  және  шаруашылықтардың  экономикалық 

жағдайын  есепке  ала  отырып,  қазіргі  уақытта  топырақ  құнарлылығы 

деңгейінің  оңтайлалдырылуы  туралы  айтуға  негіз  жоқ. 



Сондықтан 

соңғы  жылдарда  негізгі  күш  тыңайтқыш  енгізудің  баланстық  әдісін 

қолдануға  бағытталуы  тиіс  және  шаруашылықтар  бірінші  орында 

экстенсивті (теріс) баланстан өтуі қажет, яғни қоректік заттардың 

өніммен  бірге  шығарылуы  және  жоғалуы  олардың  топыраққа  түсуін 

жоғарылатады



ал  қоректік  элементтер  жеткілікті  болғанда  тепе-

теңдіктің  кіріс  және  шығыс  бөліктері  бір-бірімен  тең  болады. 

Бұл 


дақылдардың  өнім  деңгейін  жоғарылатуға  мүмкіндік  береді  және 

енгізілген  тыңайтқыштардың  өзін-өзі  жоғары  дәрежеде  ақтауының 

арқасында топырақ құнарлылығының төмендеуіне жол бермейді.  



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   490




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет