Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ



Pdf көрінісі
бет237/490
Дата11.12.2021
өлшемі12,59 Mb.
#79075
1   ...   233   234   235   236   237   238   239   240   ...   490
Байланысты:
index (15)

Морфологиялық  ерекшеліктері. 

Күріш  Oryza  тегіне  қоңырбастар 

(Poaceae)  тұқымдастығына  жатады  және  25  түрді  біріктіреді,  оның 

ішінде қең тарағаны - мәдени (егістік) күріш - Oryza sativa L.. Ол екі түр 

тармақка бөлінеді:  

1. Кәдімгі күріш.  

2. Ұсақ күріш 

Олардың 


бір-бірінен 

айырмашылығы-дәннің 

ұзындығында. 

Біріншісінің  дәнінің  ұзындығы  5-7  мм  және  одан  да  ұзын  болса, 

екіншісінікі-4 мм-ге жуық болады.  

Кәдімгі күріш екі тармаққа бөлінеді:  

1) үнді (indica) - дәні ұзын және жіңішке. Ұзындығы мен енінің ара 

қатынасы 3,0-3,5:1 және оданда алшақ, гүл қауызы әлсіз түкті;  

2) қытай-жапон (Sіnо-japonica) - дәні жуан және жалпақ, ұзындығы 

мен  енінің  ара  қатынасы  1,4-1,9:1,  «Қытай-жапон  (Sіnо-japonica)»  -  гүл 

кауызы қалың түкті. 

Кәдімгі күріштің екі тармағының көптеген түршелері бар. Қытай-

жапон түр тармағының түршелері екі топқа бөлінеді: 

  а) кәдімгі күріш 




 

254 


  б) желімді күріш 

Олардың  негізгі  айырмашылығы,  дән  концистенциясы  мен 

химиялық  құрамының  әртүрлілігінде;  кәдімгі  күріштің  өсіріліп  жүрген 

түршелері - үнді және қытай-жапон тармақтарына жатады.  

Түршелерді бір-бірінен ажыратудың негізгі белгілері: 

1)  гүл қауызы төбесінің сипаты - тік немесе иілген; 

2)  қылтықтылық - қылтығы бар немесе жоқ; 

3)  гүл қауызының түсі – әртүрлі; 

4)  қылтық түсі- гүл кауызы түсіндей; 

5)  дән түсі - көбінесе ақ. 

Кәдімгі  күріш  -  біржылдық  өсімдік  (Сурет  18).  Тамыр  жүйесі 

шашақты,  тереңге  бойламайды  (0,2-0,25  м  терендікке  ғана),  тамыр 

талшықтары  әлсіз  дамыған,  бірақ  көп  -  300-ге  дейін.  Тамырда  арнайы 

ауа  өткізгіш  тканьдар  (аэренхима)  барлығының  арқасында  күріш  үнемі 

су  жайылған  жағдайда  өсіп-жетілуге  бейімделген.  Ондай  тканьдар 

сабағында және жапырағында да болады. 

Сабағы  -  биіктігі  0,8-1,2  м  қуыс,  түйін  аралықтардан  (9-дан  20-ға 

дейін)  тұратын  сабан.  Сабақтар  күшті  түптенеді,  3-5  өнімді  сабақ 

қалыптастырады. 

Жапырақтары-сызықты-ланцетті,  қырлы  жүйкеленген,  шеттері 

үшкірленіп  біткен,  ұзындығы  20-25  см,  ені  1,5-2,0  см.  Негізгі  түсі  - 

жасыл, алайда қызыл, қызғылт, қоңыр-күлгін де болады. Жапырақ саны 

- 10-ІЗ дана. 

Гүл  шоғыры  -  сіпсебас  (20-30  см)  қырлы  орталық  білігі  бар,  одан 

бірінші  дәрежелі  2-3  бұтақшалар  шығады,  олардан  екінші  дәрежелі 

бұтақшалар  тарайды  да  ұштарында  бір  гүлді  масақшалар  орналаскан. 

Масақ  қауыздары  қалың,  ланцетті,  гүл  қауыздары  катты,  тығыз, 

қабырғалары  мен  қырлары  болады,  төменгілері  қылтықты  болуы 

мүмкін. 

Масақшалары  –  бір  гүлді.  Гүл  қауыздары  сарғыш,  қызыл,  қоңыр, 

қоңыр-күлгін, қара болуы мүмкін. 

Гүлдері  басқа  астық  дақылдарынан  6  аталықтың  барлығымен 

ерекшеленеді.  Күріш  -  өздігінен  тозаңданады.  Дәні  қабықты, 

бастырғанда масақ және масақша қабықшаларымен бірге бүтін масақша 

түрінде  үгітіледі,  «шалы»,  «шалтық»  деп  те  аталады.  1000  тұ'қымның 

массасы 27-38 г. қауыздылығы, 14-32%, шынылығы - 65-98%. 





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   233   234   235   236   237   238   239   240   ...   490




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет