Жасерекшелік топтарында уақыт ұғымдарымен таныстыру әдістемесі

68 
Даярлық тобында балаларға уақыт туралы қарапайым түсінік береді: 
оның ағымдылығы, мерзімділігі, қайтымсыз, аптаның барлық күндері, ай, жыл 
мезгілдері.
Уақыттың негізгі ұғымдарын қолдануға үйретеді: алдымен, содан кейін, 
одан кейін, бұрын, кейінірек, бір уақытта.
Балаларда "уақыт сезімін" дамытады, уақытты сақтау, уақытқа сәйкес өз 
қызметін реттеу; жекелеген уақыт интервалдарының ұзақтығын ажыратады (1 
минут, 10 минут, 1 сағат) және 1 сағатқа дейінгі уақытты дәлдікпен анықтауға 
үйретеді. 
Төрт жастағы балалар уақыт түсініктерін қалыптастыру математика оқу 
әрекетінде жүзеге асырылады. Бұл ретте бақылау, әңгімелесу (сұрақтар), 
түсіндіру, көрсету, көркем сөз, жаттығулар, үйрету, дидактикалық ойындар 
сияқты негізгі әдістер мен тәсілдер қолданылады.
Бұл әдістерді қолдану оқу әрекетінде нақты шешілетін дидактикалық 
міндеттердің және балалардың жасына ерекшеліктеріне байланысты болады. 
Кіші топтағы балаларда тәуліктің бөліктері туралы түсініктері және оларды 
нақты бақылау процесінде ажырата білу қалыптасады. Ал кейінірек, балалар 
ересектер мен балалардың суреттері бойынша әңгімелесуде, сюжеттік-
дидактикалық ойындарда және т.б. балалар таңертең үй мен балабақшада, 
күндіз балабақшада, кешке үйде не істеп жатқанын айтады. Тәрбиеші 
балалардың "таң", "күн", "кеш", "түн"деген сөздерді қолдануын қадағалайды. 
Бұл топтағы балалар" тәулік " сөзін қолданбауы керек (сурет -6.1). 
Сурет-6.1 . Тәулік бөліктері 
 
Орта топта балаларды "бүгін", "ертең", "кеше"деген сөздерді ажыратуға 
және дұрыс қолдануға үйрету керек. "Бүгін бізде математикадан оқу әрекеті 
бар. Кеше қандай оқу әрекеті болды? Ертең бізде сурет салу оқу әрекеті болады 
(балалар қайталайды). Кеше музыка оқу әрекетінде қандай ән айттыңдар?"және 
т.б. Балалардың назарын уақыт ағымына және қайтымсыздығына аударады. 
Балаларға бүгінгі күн бірте-бірте аяқталып, келешек біртіндеп жақындап келе 
жатқандығы түсіндіріледі. Дәл осы " бүгін "кешеге", ал "ертең" бүгінге" 
айналады. Осыдан кейін балаларға жұмбақ ұсынылады. 
Балаларға 
уақыт 
бойынша 
іс-әрекеттер 
мен 
құбылыстарды 
локализациялау үшін, олардың логикалық реттілігін орнатуға мүмкіндік беруге 
оқу әрекетінде 2-3 сюжетке байланысты суреттерді пайдалануға болады. 

69 
Тәрбиеші оларды қарастыруды, бірізділікпен бөлуді ұсынады. Барлық балалар 
осы жұмысты дұрыс орындауы маңызды. 
"Тез", "баяу" ұғымдары балаларда ересектердің, жануарлардың, 
құстардың және т.б. іс-әрекеттерін бақылау процесінде қалыптасады. 
Бұл білімді бекіту үшін "кеше, бүгін, ертең", "мен атаған сөзбен сөйлем 
ойлап тап" атты суреттер, ойындар қолдануға болады.
Педагог А. А. Люблинская уақытты игеру баяу және балалардың 
өздерінің практикалық қызметі арқылы ғана жүзеге асырылатынын атап өтті. 
Педагогикалық тәжірибе көрсеткендей, егер тәрбиеші балаларды уақыт 
ұғымдарын күнделікті өмірде қолданысын қадағаласа, онда олар уақыт 
ұғымдарын тезірек және оңай қабылдайды.
Балалар алған білімдерін бекіту мақсатында тәрбиешілер түрлі 
жаттығулар мен дидактикалық ойындар қолданады, онда көрнекі құралдар 
кеңінен қолданылады. Уақыт көзге көрінбейді және олардың нақты формасы 
болмасада, балаларды негізгі уақыт ұғымдарымен таныстыру үшін 
көрнекіліктер қолданылады. Мысалы, тәрбиешілер балалар уақытты анықтауға 
және 
атауға 
көмектесетін 
сюжеттік 
суреттерді, иллюстрацияларды, 
фотосуреттерді қарауды ұйымдастырады. Орта топтан бастап, осы мақсатта 
әртүрлі модельдерді пайдалану мүмкіндігі пайда болады. Модельдерде-
квадраттар, үйірмелерде — әдетте түспен уақытша кесіндінің маңызды 
белгілерінің бірі (тәуліктің бөліктері, жыл уақыты, апта күндері, айлар) 
бейнеленеді.
4 жастағы балаларға тек жазықтық модельдер және қозғалыстың бір түрі 
— сызықтық модельдер ұсынылады. Түрлі түсті дөңгелекшелер немесе 
квадраттар бір-бірінен кейін солдан оңға орналастырылады. Бала модельдің 
жеке элементтерін орналастыра отырып, уақыт эталондарының атауларын, 
кезектестігін, олардың тізбегін (мысалы: таң, түс, кеш, түн) есте сақтайды. 
Ағартушы Т.Д.Рихтерман зерттеуі бойынша, сызықтық орналасуда жазық 
көрнекі материалды пайдалану балаларда уақыттың негізгі қасиеттері туралы 
дұрыс түсініктерді қалыптастырмайды. Олардың көпшілігінің ұсынымдарында 
тәулік бөліктерінің бірізділігі бір тұрақты есептеу нүктесіне ие-таң. 
Эксперимент кезінде, автор балаларға түнгі уақыттан бастап, тәуліктің бір 
бөлігіне сәйкес суреттер салу ұсынылды: "бұл мүмкін емес, өйткені түннен 
кейін ештеңе жоқ..."немесе" олай болмайды". Олар тәулік түнде аяқталады, ал 
таңертең басталады. 
Бесінші жылдың соңында және мектепке дейінгі ересек жастағы 
балаларды шеңбер бойынша қозғалыстың өзге түрімен таныстыру мүмкіндігі 
бар және бұл өте маңызды болып келеді. "Айналмалы қозғалыс" баланы 
үздіксіздік пен уақыттың ағымдылығын түсінеге көмектеседі. Алайда, бұл 
модель тәулік жаңарады деген түсінікке әкеледі, бірақ мәселені шешпейді. 
Мұндай жағдайда көрсету маңызды, жаңа күн өткен бөліктерден тұрады, бірақ 
бұл кешегі таңертең емес, кешегі кеш емес, мүлдем жаңа. Қайталану бар, бірақ 
жаңа "орамда" және басқа жағдайларда болып жатыр. Мектепке дейінгі 
балаларда бұл қозғалыстың мәнін түсіну қиындатады. Балалар жаңалықты және 

70 
өзгерістерді көрмейді. Табиғаттағы құбылыстың циклділігін олар қарапайым 
қайталау ретінде қабылдайды. 
Ересек топта жұмыс алдыңғы топта қалыптасқан ұғымдарды 
нақтылаудан басталады. Тәуліктің бір бөлігін ажыратуға, олардың кезектілігін 
анықтауға үйретуге ерекше көңіл бөлінеді. Бұл топта мектепке дейінгі балалар 
тек адамдардың еңбегін ғана емес, күннің жағдайын бақылап, тәулік кезеңдерін 
анықтай білуі тиіс. Бақылау және салыстыру арқылы балаларға "аспан 
жиынтығы", "күн батуы", "горизонт" ұғымдары түсіндіріледі, күннің таңертең 
және кешкісін аспандағы орналасуы, күн аспан астында қозғалатынына көз 
жеткізуге мүмкіндік беріледі. Күндіз таңертең және кешке салыстырғанда Күн 
көкжиектен жоғары көтеріліп, заттардың көлеңкелері қысқа болады. Күн 
аспанда жоғары және балалар учаскеде ойнаған тәулік кезеңі "түс" деп аталады, 
бұл күннің ортасы. Дәл осы уақытта радиодан сағат 12-ның сигналдарын 
береді. Осы жас тобындағы балалар репродукцияларды, суреттерін тікелей 
бақылау, қарау негізінде талтүс-түн ортасы, таңсәріде-іңірде құбылыстарымен 
таныстырады.
Ересек топта балалар таңертеңнің, күннің, кештің және түннің жалпы 
ұзақтығы бір тәулікті құрайтынын түсіндіреді. Оқу әрекеті барысында 
тапсырмалар біртіндеп күрделенеді, үлгілер, соның ішінде көлемді үлгілер 
кеңінен қолданылады.
Диалектикалық материализм уақыттың қозғалмалы материямен сыртқы 
байланысын мойындап қана қоймай, қозғалыс уақыттың мәні болып табылады 
және демек, материя, қозғалыс, уақыт және кеңістік бір-бірінен 
ажыратылмайды деп санайды. Дамудың бейнелі сипаттамасы әрқайсысы 
тігінен бұралатын спираль түрінде ұсынылған. 
Жасалған көлемді уақыт моделі уақыттың динамикасын және негізгі 
қасиеттерін көрнекі көрсетуге мүмкіндік береді, яғни ол бірқалыпты, 
қайтымсыз, ағымдылық және мерзімділік. Бұл модельді қолдану барысында 
балалар математикалық емес, философиялық ұғым-уақыт сияқты күрделі 
мәніне тез және оңай жетеді. 
Ересек топтағы міндеттердің бірі балалардың апта туралы білімін 
қалыптастыру болып табылады. Мектепке дейінгі балаларды апта күндерімен 
таныстыруды жұмыс және демалыс уақытының өлшемі ретінде сәйкестендіру 
қажет. Аптада жеті күн. Апта күндерін жақсы есте сақтау үшін суреттер, қысқа 
өлеңдер, үлгілер және т.б. қолдануға болады. Осы жастағы балаларды оқытуда 
дидактикалық ойындар, түрлі жаттығулар қолданылады: "келесі күнді ата", 
"аталған күннің көршілерін ата" және т.б. Мектеп жасына дейінгі балаларға 
егер апта дүйсенбіден басталса, онда ол жексенбі күні аяқталады,ал егер 
бейсенбі болса, онда сәрсенбі күні аяқталады. 
Мектепалды даярлық тобының балаларында уақыт, оның объективтілік, 
тұрақсыздық, мерзімділік, қайтымсыз ерекшеліктері туралы білім кеңейтіледі 
және тереңдетіледі.
Бұл жас тобында балалардың жыл мезгілдері мен жылдың өзі туралы 
түсініктері тереңдейді. Төрт түсті шеңберлер, фишкалар пайдаланылады, бұл 
болашақта балаларға жыл мезгілдерінің бірізділігін жақсы меңгеруге 

71 
көмектеседі. Егер есепті жылдың кез келген уақытынан (жаздан жазға дейін 
немесе қыстан қысға дейін) бастаса, жыл ұзақтығы өзгермейтіндігін түсінуге 
мүмкіндік береді. 
Балалар айлардың кезектілігін меңгереді, айлар мен маусымды 
салыстырады. "Көктемге, күзге сәйкес келетін айларды шеңберге сал" және т.б 
(сурет-6.2). жаттығулар қолданылады. Олардың сағат, минут және секунд 
ұзақтығы туралы бастапқы түсініктерін қалыптастыру үшін өлшеуге арналған 
аспаптар, құм, механикалық, электрондық және т.б. сияқты түрлі сағаттар 
пайдаланылады(сурет-6.3). 

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: