Материалдары

210 
оқиғаға берілетін сыни пікір. Оқыту жағдайында бҧл мҧғалім мен оқушыға олардың жҧмысының аспектілері 
немесе материалды тҥсінуі туралы ақпарат беруі мҥмкін. 
Сабақ барысында кері байланыс кҿбінесе оқушының іс-ҽрекетіне қатысты туындайды. Сондықтан, берілетін 
кері байланыс нақты не нҽрсеге қол жеткізуге бағытталатындығын дҧрыс тҥсіну керек. 
Джон Хатти мен Хелен Тимперли кері байланыс келесі ҥш сҧраққа жауап беруі керек деп айтады. 
1. Мен қайда бара жатырмын? (Менің мақсатым қандай?) 
2. Мен қалай жҧмыс жасаймын? (мақсатқа қалай жетемін?) 
3. Келесі қадамда не істеуім керек? (Елеулі прогреске жету ҥшін қандай қадамдар жасауым керек?) [2] 
Мотивация – жетістікке жетудің кілті, кері байланыстың негізгі элементтерінің бірі. Кҿбіне адамдар сыртқы 
мотивацияны (тҿсбелгі, лидер тақтасы, қолма-қол ақша жҽне т.б.) қажет етеді. Ал, сыртқы мотивация кҿбінесе 
ҧзақ мерзімді перспективалық нҽтижелердің кҿрсеткіші болып келеді. Сҽйкесінше, «Материалдық сыйақы, 
ҽсіресе қызықты тапсырмалар ҥшін ішкі ынталандыруды айтарлықтай тҿмендетеді». [2]
Ішкі жҽне сыртқы мотиваторлар арасындағы тепе-теңдікті немесе теңсіздікті ескеріп, аражігін ажырата 
отырып, кері байланыс бере білуіміз керек.
Кері байланыстың мақсаты – оқушының ҿз қателіктері мен жетістіктерін жҽне жетілдіретін тҧстарын 
пайымдап, ретке келтіруге бағыттау. Кері байланыс – ҿзіндік тҽжірибе, ҿзін-ҿзі тану мен ҿздігімен ҥйрену 
туралы ойлану. Сонымен кері байланыс адам ҽрекеттерін бір мезетке тоқтатып, жан-жағына байыппен қарап, 
ҿзіне мынандай сҧрақтар қояды: «Мен кіммін? Қандаймын? Не істеп жатырмын? Осы ҽрекеттерімнің мақсаты 
қандай? Мен қалай ҽрекеттенудемін? Бҧл маған не береді? Мен мҧны қалай қолданамын? Маған мҧны қалайша 
ҿзгертуге болады? Енді не істеймін?» Бҧл сауалдарға ол ҿз алдында бҥкпесіз шындық тҧрғысынан адал тҥрде 
жауап береді, басқа да сҧрақтарды туындатып, оларға да жауап іздейді. Адамның ҿзімен ҿзі жасаған диалогы 
осылайша жалғаса береді, тіпті ҥздіксіз сипат алады. Абай кезінде « Егер де есті кісілердің қатарында болғың 
келсе, кҥнінде бір мҽртебе, болмаса жҧмасында бір, ең болмаса айында бір ҿзіңнен ҿзің есеп ал!» деп бекер 
айтпаған болар. [3] 
Осыған байланысты ҥйрену адамның ҿзінің жасаған ҽрекеттерін есіне тҥсіріп, оларды нақты айқындағанда ғана 
іске асырылады (мҽн-мағынасы, қиындықтары мен оларды шешу жолдары, тҥрлері, қҧралдары, нҽтижесі, т.б.), 
яғни кері байланыс арқылы ҽрекеттердің реті мен мазмҧны қарастырылып (адам ҽр қадамын ҿлшеп-пішіп 
алады), проблема шешіледі де адам осындай тҧжырымдау арқылы ҿзіндік пікір мен ҧғым қалыптастырады. 
Ҥйрену – кері байланыстың нҽтижесі. 
Оқушыларды ҽр сабақта ҿзіне, кластастарына, мҧғалімге кері байланыс жасауға ҥйрету керек. Ҿйткені бала кері 
байланыс жасай алмаған жағдайда, яғни ҿз ҽрекеттерін тҥсіндіріп, оларға талдау жасап, бағалай алмаса, онда 
оның берілген оқу ҽрекеттерін ғана орындап, бірақ олардың ҿзінің дамуындағы маңызын тҥсінбейтіндігі анық. 
Басқаша сҿзбен айтқанда, кері байланыс жасай алмайтын оқушы ҿзінің ҿзгерістерін де байқамайды. 
Негізінен кері байланыстың ҥш негізгі қызметін ажыратуға болады: ҽрекеттерді тҥзету мен реттеу, тҧлға аралық 
қатынастарды реттеу, ҿзін ҿзі тану қҧралы. Сондықтан оның мазмҧны жағымды, позитивті болу керек. Кері 
байланыстың негізгі идеясы жасалған істі бағалау емес (оның жақсы не жаман жасалынғандығын анықтау), 
керісінше, не жасалуы керектігін кҿрсету. 
Кері байланыстың 7 негізгі белгілері 
1. Интерпретациядан фактілердің басым болуы. Сабақтағы іс-ҽрекеттерді назарда ҧстай отырып, нақты пікір 
айту. Мысалы, оқушының сабақ ҥстінде назары басқа іс-ҽрекетте болуын мҧғалім байқамады, мҥмкін оқушыға 
сабақ мазмҧны қызық болмаған шығар немесе мҧғалім ауруханадан қоңырау кҥтіп отырған шығар. Осындай 
жағдайда, мҧғалім сабақ мақсатына оқушылар қаншалықты қол жеткізе алғанын кері байланыс жасау арқылы 
анықтай алады, сосымен қатар сабақ соңында рефлексия жасау арқылы сол оқушының неліктен сабаққа 
қатысымы тҿмен болғанын тҥсіне алады. Мҧғалім ҿз сабағына рефлексия жасау арқылы келесі сабақ 
жоспарына осындай мезеттерді ескере отырып, даяралау қажет. Келер сабақта сол оқушыға нақты кҿңіл бҿлу 
ҥшін тапсырма дайындау қажет. Соның негізінде, оқушының қаншалықты ҿткен сабақты меңгергенін анықтап, 
кері байланысты беру арқылы жетелей алады. Жалпы мҧғалім сабақ барысындағы нақты іс –ҽрекеттерге назар 
аудару қажет. 
2. Кері байланыс - тҧлғаны бағалауға емес, жҧмыс нҽтижесіне бағытталуы қажет. «Жарайсың!» деген сҿз бҧл 
тҧлғаға бағытталған мадақтау. Кері байланыс барысында іс-ҽрекет нҽтижесіне қаншалықты қол жеткізгендігі 
талқыланады. Осы кезде ғана оқушының жеке тҧлғалық қасиеттері екінші орында болады.

211 
3. Кері байланыстың жҧмыс немесе сабақ мақсатымен тікелей байланыста болуы. Сабақ тақырыбы сабақ 
мақсатына негізделген. Осы мақсатқа оқушы жетті ме? немесе қандай іс-ҽрекеттер арқылы жету қажеттілігі 
анықталады.
4. Сенімді жҽне сыпайы атмосфера. Кері байланыс кезінде қандай сҿздермен жеткіземін деген оймен қатар, 
қалай жеткізу қажетпін деген ойлар да маңызды. Басты назарда сабақ барысындағы қолайлы, тиімді сҽттер мен 
тиімсіз сҽттердің арақатынасын қадағалау маңызды. Ҽрқашанда оң тҧстан бастап, тҥзету немесе толықтыру 
қажет тҧстарды айту қажет, сонымен қатар, кеңес беруде аса маңызды болып табылады. Бҧл жерде қауіп-
қатерді тҧлғадан алшақтату қажет.
5. Кері байланыстың қиындығы. Кері байланыс - бҧл кҿпір тҽрізді. Кері байланыс берген адам жағдайды талдап 
қана қоймайды, ол оқушыға мақсатқа жетудің ҿзіндік жолын табуға мҥмкіндік беретін сҧрақтар қоюды талап 
етеді. 
6. Болашақтың позитивті бейнесі. Біз кері байланысты мақсатқа байланысты деп айтқандықтан, осы мақсатқа 
қол жеткізуге болатындай сенімді қалыптастыру ҥрдісі аса маңызды болып табылады. 
7. Жҥйелілік. Кері байланыстың мҽні - бҧл бір реттік қҧбылыс емес, жҥйелі жҧмыс. Кері байланыс аяқталғаннан 
кейін «оқушы» (мейлі ол мектеп оқушысы болсын, мҧғалім болсын) ҿзінің қызметіне тҥзетулер енгізіп, 
ҥлгерімін бағалай алу керек. [4] 
Кері байланыс сабақтың соңында ғана емес, сабақ барысында оқушылардың ҿз бетімен орындайтын 
тапсырмаларының соңында жҥргізіліп отыруы керек. Кері байланысты тҥрліше ҿткізуге болады: топтық 
рефлексия тҥрінде, ҽңгімелесу тҥрінде т.б. Кері байланысты ауызша жҽне жазбаша да жҥргізуге болады. 
Сабақтағы кері байланыстың ҥш тҥрі бар. [5] 
Кҿңіл – кҥй мен эмоциялық жағдайды анықтауға арналған: 
«Ауа райы», «Бағдаршам», «Алма ағашы». Оқушыларға сабақ басында екі тҥсті ―алма‖ беріледі. Сабақ соңында 
оны алма ағашына ілу керек. Жасыл тҥсті алма – мен бҥгін бҽрін жақсы орындадым деп ойлаймын: менің кҿңіл 
– кҥйім кҿтеріңкі. Қызыл тҥсті алма – мен тапсырманы орындай алмадым, кҿңіл – кҥйім жоқ.
1-ші суретте оқушылардың бағдаршам ҽдісі арқылы эмоциялық жағдайын анықтау нҽтижесінде мҧғалім сабақ 
ҥрдісінің 
қаншалықты 
игерілгенін 
тҥсіне 
алды.Сабақтағы іс - ҽрекетке кері байланыс тҥрлеріне 
«Табыс сатысы», «Таңдау» ҽдістерін мысалға келтіруге 
болады.Оқу материалы мазмҧнының кері байланыс 
тҥрлеріне ―Синквейн‖ ҽдісі, ―Аяқталмаған сҿйлемдер‖,
«Плюс, минус, қызықты» ҽдістерін айтға болады. 
Оқушылардың кері байланысын Қазақстан тарихы мен 
география пҽндеріндегі сабақ ҥрдісінен мысал ретінде 
кҿруге болады. 
Топтық бағалау кезінде оқушылар дескрипторға сҽйкес кері байланыс беруде А оқушы Қазақстандағы 
қолайсыз жҽне қауіпті қҧбылыстарының пайда болу жолдары мен ҧзақтығын географиялық заңдылықтармен 
байланыстыра отырып тҥсіндіріп, адамға жҽне шаруашылыққа тигізетін зиянына толық тоқталғанын атап 
ҿтті. Кері байланыс берілгеннен кейін, оқушылардан, «кері байланыс беруде дескриптор тиімді болды ма?», 
«қалай ойлайсыз, ҿзіңіз ҥшін қорытынды жасай алдыңыз ба, неліктен қателіктер жібердіңіз?» деп 
оқушылармен мҧғалім тарапынан топтық талқылау жҥргізу нҽтижесінде кері байланыстың маңыздылығы 
кҿрінді. 
Сабақ барысында кері байланыс беруге дағдыландыру ҥшін, маңыздылығын білу ҥшін сауалнама алынды. 
Сауалнама сҧрақтары: 
1.
Ҿзімді жетілдіру ҥшін кері байланыстың кҿмегі тиді ме? 
2.
Топтық жҧмысты ҧйымдастыруда кері байланыс тиімді болды ма? 
3.
Сабақта ҿзін-ҿзі реттеуге кері байланыстың ықпалы болды ма? 
4.
Оқу мақсатына жетуде мҧғалімнің берген пікірі маңызды болды ма? 
5.
Менің кері байланысым оқыту ҥрдісіне ҽсер етті ме? 
Сауалнама нҽтижесін тҿмендегідей: 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: