Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

Жазалау
–
келеңсіз
 
қылықтарды
 
шектеп
, 
тежеу
 
үшін
, 
басқалар
 
алдында
, 
өз
 
тұрғысынан
 
айыбын
 
мойындау
 
сезімін
 
ояту
 
мақсатында
 
қолданылатын
 
педагогикалық
 
ықпал
 
əдісі
. 
Басқа
тəрбие
əдістері
секілді
жазалау
да
қылық
-
əрекеттердің
сырттай
себептерінің
тұлғалық
ішкі
ықылас
-
ниеттерге
ауысуына
негізделген
. 
Мектеп
тəжірибесінде
жазалаудың
келесідей
түрлері
қолданылуда
; 1) 
қосымша
міндеттер
таңу
; 2) 
кей
құқықтардан
айыру
не
шектеу
; 3) 
моральдық
сөгіс
, 
не
айып
тағу
. 
Тəрбие
барысында
жазалаудың
келесі
формалары
қабылданған
: 
жақтырмау
, 
ескерту
, 
сөгіс
 
жариялау
, 
алдын
 
ала
 
сақтандыру
, 
айыпқа
 
сай
 
талап
 
қою
. 
Жазалау
əдісінің
тиімділігін
анықтаушы
шарттар
төмендегідей
: 
1. 
Оқушы
«
пір
» 
тұтқан
абыройлы
адам
тарапынан
болған
жаза
əсерлі
келеді
. 
Келеңсіз
қылығы
тек
тəрбиеші
емес
, 
дос
, 
жолдастарының
да
жақтырмауына
, 
ескертуіне
ұшыраса
, 
айып
сезімі
күштілеу
болады
. 
Сондықтан
тəрбиеші
ұжымдық
пікірге
көбірек
жүгінгені
жөн
. 
2. 
Бүкіл
сыныпқа
жаза
қолдануға
болмайды
. 
3. 
Жаза
шешімі
қабылданса
, 
ол
орындалуы
шарт
. 
4. 
Жаза
тиімділігі
оның
оқушыға
түсінімді
болып
, 
оны
əділ
деп
қабылдауынан
. 
Өтелген
жаза
қайтып
еске
алынбайды
, 
оқушымен
қалыпты
қатынас
жалғасын
табады
. 
5. 
Жазала
, 
бірақ
оқушының
намысына
тиюші
болма
. 
Тəрбиеші
жазаны
өз
жек
көргендігінен
емес
, 
педагогикалық
қажеттіктен
қолданады
. «
Келеңсіз
қылық
- 
жаза
» 
формуласы
мүлтіксіз
орындалуы
шарт
. 
6. 
Жазалау
мəселесін
шешуде
негізінен
келеңсіз
қылықтарды
, 
болымсыз
мінез
бітістері
мен
əдістерді
шектеу
, 
тежеуге
бағытталған
тəрбие
əрекеттері
тізбегін
біртіндеп
қолданып
, 
басты
, 
мəні
нақты
, 
ұнамды
сапаларды
орнықтыруға
қаратылған
іс
-
əрекеттерге
өту
қажет
. 
7. 
Жазалау
əдісін
қолдануға
негіз
- 
дау
-
дамайлы
жағдай
(
ситуация
). 
Бірақ
көрінген
орынсыз
қылық
пен
ережеден
ауытқу
жанжал
туындатпайды
, 
сондықтан
, 
парықсыз
жаза
қолдана
беруге
болмайды
. 
Жазалау
мəселесінде
жалпы
, 
барша
жағдайға
жаза
тағайындау
мүмкін
емес
, 
əрқандай
тəртіп
бұзу
өзінің
дара
сипатына
ие
: 
оны
істеген
кім
, 
қандай
жағдайда
болды
, 
себептері
не
– 
осы
жəйттерді
ескерумен
жаза
жеңіл
не
өте
қатал
болуы
ықтимал
. 
8. 
Жазалау
- 
өте
ауыр
да
əсерлі
əдіс
. 
Жаза
таңдаудағы
педагог
қателігін
түзету
өте
қиын
. 
Сондықтан
, 
жүз
берген
жағдай
жөнінде
толық
та
анық
түсінім
болмағанша
, 
асығыстықпен
жаза
қолдануға
болмайды
. 
Кері
жағдайда
жаза
өз
əділдігі
мен
пайдасын
жоғалтады
. 
9. 
Педагогикалық
процестегі
жаза
– 
кек
алу
құралы
емес
. 
Балада
жазаның
оның
өз
пайдасы
үшін
қолданылып
жатқанына
сенім
тудырыңыз
. 
əрқандай
жаза
əр
баланың
жеке
ерекшеліктеріне
орай
қолданылғаны
дұрыс
. 

10.
Жазаның
жеке
балаға
,
оны
даралығына
сай
қолдануы
– 
əділдіктен
ауытқу
емес
. 
Бұл
өте
маңызды
проблема
. 
Егер
педагог
оқушының
жеке
тұлғалық
ерекшеліктеріне
мəн
беретін
болса
, 
жаза
да
, 
мадақтау
да
жікке
келеді
, 
ал
, 
егер
ол
тек
келеңсіз
қылықтың
өзіне
мəн
беріп
, 
қай
тəрбиеленуші
тарапынан
болғанына
назар
аудармаса
, 
жаза
түрлері
жіктелінбей
қолданылып
, 
тұлғалық
бағыт
заңдылығына
қайшы
келеді
. 
Мұғалім
өз
педагогикалық
позициясын
балаларға
түсіндіруі
шарт
, 
сонда
ғана
шəкірттер
жаза
əділдігін
мойындайды
. 
11. 
Əрқандай
жаза
педагогикалық
əдептілікті
, 
жас
кезеңдері
психологиясын
, 
сонымен
бірге
тек
жазамен
істі
оңғаруға
болмайтынын
түсінген
жөн
. 
Осыдан
да
жаза
басқа
тəрбие
əдістерімен
бірлікті
қолданылады
. 
Субъектив
 – 
прагматикалық
 
əдіс
негізі
– 
тəрбиесіздік
пен
білімсіздіктің
, 
тəртіп
пен
қоғамдық
талаптарды
өрескел
бұзудың
пайдасыз
екенін
түсінуде
. 
Қоғамдық
жəне
экономикалық
қатынастар
баланы
ерте
жастан
қатаң
конкуренттік
тайталасқа
қосып
, 
өмірге
тыңғылықты
дайындық
көруге
мəжбүрлейді
. 
Осыдан
да
нарықтық
экономикаға
ертерек
көшіп
, 
дамыған
елдердегі
мектептік
білім
мен
тəрбие
қарапайым
тұрмыс
-
тіршілік
қажетіне
(
утилитарное
) 
бағытталып
, 
басты
мақсат
– 
шəкірттерді
оқу
орнын
бітірген
соң
жұмыс
табу
, 
тіршілік
қамын
жасауға
тəрбиелейді
. 
Біздің
өткен
кеңестік
дəуірдегі
тəрбиеміз
, 
керісінше
, 
оқушыға
бəрін
білдірді
, 
бірақ
субъектив
– 
прагматикалық
тəрбиені
буржуазиялық
деп
жоққа
шығарғандықтан
, 
мектеп
түлегі
білгенін
тұрмыста
қолдана
алмай
, 
жеке
де
, 
қоғамдық
та
пайдаға
жарата
алмады
. 
Педагогтар
қоғамдық
-
экономикалық
тарығуларды
тəрбие
мақсатында
қолданады
. 
Алдымен
олар
жоғары
сапалы
мектеп
тəрбиесінің
əр
адамның
нарықтық
əлеміндегі
орны
жəне
жағдайымен
байланысты
болатынын
баса
түсіндіреді
, 
тəрбиесі
төмен
, 
білімі
кем
адамдардың
болашақта
беделді
қызметтен
, 
жоғары
жалақыдан
жұрдай
болатынын
, 
жұмыссыздар
қатарында
қалуы
мүмкін
екндігін
нақты
мысалдармен
көрсетеді
. 
Осыған
байланысты
тəрбие
қатаң
жеке
тұлғалық
бағытта
жүргізіледі
, 
себебі
əр
тəрбиеленуші
мектеп
бітіруде
ұнамды
пікір
, 
бағамен
еленіп
, 
жұмысқа
орналасу
мен
оқуға
түсу
үшін
негіз
қалайды
. 
Бұлай
болмағанда
, 
жұмыс
орындары
мен
мекеме
басшылары
оны
қызметке
алмайды
. 
Егер
педагог
академиялық
табыс
, 
яғни
педагогикалық
процестегі
жетістік
əр
оқушының
қабілетіне
байланысты
болатынын
əрі
ол
табысты
қолға
түсіру
бала
даралығына
орай
екенін
жете
түсінсе
, 
оның
қолынан
болымсыз
түлек
шықпайтынына
кəміл
сенуге
болады
. 
Субъектив
– 
прагматикалық
əдістің
нақты
іске
асыру
жолдары
төмендегідей
: 

- 
тараптар
міндеттері
анық
көрсетіліп
, 
тəрбиеші
мен
тəрбиеленуші
арасында
жасалған
келісім
-
шарт
(
контракт
); 
- 
тəрбиешілер
жəне
ата
-
аналар
ортасында
келісіммен
түзілген
жеке
өзіндік
жетілу
бағдарламасы
(
өзіндік
тəрбие
мазмұны
); 
- 
жеке
қызығушылықты
арттыру
үшін
оқушылар
қалаулары
бойынша
түзілген
төлемді
оқу
-
тəрбие
топтары
; 
- 
құқық
бұзуға
бейімді
балалармен
тəрбие
– 
сақтандыру
жұмыстарын
алып
баруға
арналған
«
тəрбиешілік
топтары
»; 
- 
ең
соңғы
техникалық
құралдар
жəне
электронды
– 
есептеу
машиналары
жəрдемімен
тəрбиеленушілердің
мінез
-
құлығын
, 
əлеуметтік
дамуын
үздіксіз
бақылауға
алу
, 
яғни
мониторинг
жүргізу
; 
- 
техникалық
құралдармен
жинақталған
сандық
жəне
сапалық
көрсеткіштер
нəтижесі
негізінде
тəрбиеленушінің
жеке
-
дара
даму
бағытын
анықтап
, 
тұлғаның
қажетті
қасиет
-
сапаларын
алдын
ала
жоспарланған
арнада
тəрбиелеудің
«
сценариін
» 
түзу
; 
- 
ұдайы
өткізіліп
тұратын
ойын
, 
жарыс
, 
курстарға
байланысты
əрбір
оқушының
тəрбиелік
, 
əлеуметтік
кемел
, 
азаматтық
дəрежесін
анықтау
үшін
ұйымдастырылатыны
тест
-
байқаулар
; 
- 
тəртіп
бұзушыларды
жазалау
мақсатында
қолданылатын
айыппұл
төлету
, 
құқықтары
мен
еркіндігінен
айыру
, 
əлеуметтік
-
қоғамдық
басымдықтарын
(
привилегии
) 
алып
тастау
жəне
т
.
б
. 
секілді
шараларды
пайдалану
. 
Бұл
əдіс
, 
əзірше
еліміз
мектептерінде
кең
өріс
ала
алмай
отыр
. 
Дегенмен
, 
тұрмысымызға
қарқындай
еніп
жатқан
əлеуметтік
жəне
экономикалық
өзгерістер
уақыт
оздырмай
, 
тəрбие
процесінің
маңызды
шарттарының
бірі
ретінде
субъектив
-
прагматикалық
əдістің
алғы
шепке
шығуы
– 
заңды
күтілетін
құбылыс
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: