Ӛңештің тӛменгі қыспағы міндеттемелерінің бҧзылыстары

604
антианемиялық фактор ӛндіріледі. Мукоциттер шырыш ӛндіріп 
шығарады. 
Шырышта 
гидрокарбонат 
анионы 
(НСО
3
‾ 
)кӛп 
болғандықтан оның реакциясы сілтілік болады. Сондықтан 
шырыш эпителий жасушаларына тҧз қышқылы ӛтіп кетуінен 
сақтандырып, тосқауылдық қызмет атқарады. (–сурет). 
Нәруыздарды ыдырататын протеолиздік ферменттер әсер 
ету ҥшін ортаның қышқыл реакциясы болуы қажет. Мәселен, 
пепсин әсер ету ҥшін қажетті рН 1,5-2,0 болса, гастриксин 
ҥшін рН 3,2-3,5 оңтайлы, химозин ҥшін рН 5,0-7,0 
мӛлшерінде болады. 
Асқазан 
сӛлінің 
ӛндіріліп 
шығарылуы 
жҥйкелік 
қабылдағыштардың қозуымен және ас қорыту жолдарының 
гормондарымен реттелінеді (-сурет). 
Қарын сӛлінің ӛндіріліп шығарылуы жҥйкелік және 
гормондық 
жолдармен 
реттелінетін 
болғандықтан 
оның 
сӛлденістік қызметінің ӛзгерістері де солармен байланысты 
болады. 
Мәселен, 
кезбе 
жҥйке 
қозғанда 
асқазанның 
гландулоциттерінің белсенділігі артады, тҧз қышқылы артық 
ӛндіріледі (-сурет). Симпатикалық жҥйке қозғанда қарынның 
пилорустық бӛлігі кӛп шырышы бар, сілтілік сӛл шығарады. 
Гуморалдық 
реттеуге 
қарынның 
және 
ішектердің 
пептидтері мен гормондық заттары қатысады. Сондықтан олар 
қарындық және ішектік болады. Асқазанның сӛлденістік 
қызметін кҥшейтетін қарындық факгорға гастрин жатады. Ол 
17 амин қышқылдарынан тҧратын полипептид, қарынның алдыңғы 
бӛлігінің шырышты қабығы G-жасушаларында ӛндіріледі. Оның 
ӛндірілуінде 
асқазандағы 
механорецепторлар 
мен 
хеморецепторларды қоздыратын тағамдық заттар мен амин 
қышқылдары маңызды орын алады. 

605
- сурет. Асқазанның шырышты тосқауылы мен қантамырлар ӛрімі 
(Joseph M. Henderson, M. D. бойынша)
. 
Ішкі жҥйкеден гастринді босататын пептид (гастрин-
рилизинг пептид) G-жасушаларына әсер етіп, гастрин 
ӛндіріледі. D-жасушаларында ӛндірілетін соматостатинде 
гастрин ӛндірілуін сергітеді (-сурет). Гастрин қанға 
тҥсіп, немесе тікелей асқазанның іргелік жасушаларының 
арнайы 
рецепторларына 
әсер 
етіп, 
Са
2+
-тәуелді 
протеинкиназа С-ді әсерлендіреді Содан Бҧл жасушалардың 
мембранасында Н
+
/К
+
АТФаза ферментінің белсенділігі артады 
да, жасушалардың ішіне калий иондарын енгізіп, сутегі 
иондарын олардың сыртына шығарады. Осындай жолмен кезбе 
жҥйке қозғанда оның медиаторы ацетилхолинде әсер етеді (-
сурет). 
Сонымен 
бірге, 
ол 
D-жасушаларын 
тежеп, 
соматостатин 
ӛндірілуін 
азайтады. 
Қарынның 
шырышты 
қабығының Р-жасушалары бомбезин (адамда бомбезин тәрізді 
полипептид) ӛндіреді. Бҧл пептид те гастриннің ӛндірілуін 
кҥшейтеді. 
Асқазан қуысында қышқылдық кӛбейгенде немесе онда Н
+
-
иондары артқанда гастрин ӛндірілуі тежеледі (-сурет). 
Осылай асқазанның секрециялық қызметі жергілікті ӛзін-ӛзі 
реттеу жолдарымен де реттелінеді. 

606
Асқазанда 
тҧз 
қышқылы 
ӛндірілуін 
гистамин 
де 
арттырады. Ол Н
2
-рецепторлар арқылы жасуша ішінде цАМФ 
тҥзілуін арттырып, әсер етеді. 
Асқазанның секрециялық қызметін реттеуге қатысатын 
ішектік факторларға холецистокинин, қарынның секрециясын 
бәсеңсітетін полипептид (ҚБП), секретин, қан тамырларына 
белсенді 
әсер 
ететін 
ішектік 
полипептид 
жатады. 
Холецистокинин ашішектің шырышты қабығында тҥзіледі. Ол 
химиялық қҧрылымы бойынша гастринге ҥқсас болады және 
қарынның сӛлденістк қызметін сергітеді. 
Қарынның сӛл ӛндіріп шығаруын бәсеңсітетін полипептид 
(ҚБП) ҧлтабардың шырышты қабығында ӛндіріледі. Ол тҧз 
қышқылы ӛндірілуін және қарынның қимылдық әрекеттерін 
тежейді. Оның ӛндірілуі ашішекке тҥскен глюкоза мен 
ҥшглицеридтердің әсерінен болады. 
Секретин, 
калликреин, 
гастрон, 
урогастрон, 
вазобелсенді ішектік полипептид қарынның сӛл бӛлуін 
әлсіретеді. 
Қалыпты жағдайда қарын тәулігіне 2 литр шамасында сӛл 
шығарады. Қарынның сӛл шығару қабілетін аш қарынға және 
гистамин, пентагастрин егіп немесе асқазанға жылы 300 мл 
су (шай) енгізіп, белгілі функциялық жҥктеме бергеннен 
кейін зерттейді. Аш қарында асқазан сағатына 30-дан 150 мл 
(орта есеппен 60±25 мл) сӛл шығарады. Онда тҧз қышқылының 
жалпы мӛлшері 45±15 мМ/л, дебиті -3±2,5 мМ/сағатына 
болады. Жҥктемеден кейін сӛлдің жалпы мӛлшері 200±55 
мл/сағ., тҧз қыщқылы 100±15 мМ/л, оның дебиті 20±4 
мл/сағ.-дейін кӛбейеді. 
Асқазанның кӛп сӛл бӛлуін гиперсекреция, аз сӛл бӛлуін 
гипосекреция деп атайды. Сӛл бӛлуінің ӛзгерістері оның 
қышқылдығы мен ферменттік белсенділігінің ӛзгерістерімен 
қабаттасады. 
Асқазан 
сӛлінің 
қышқылдығы 
жоғарылауын 
гиперацидтік жағдай немесе 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: