Сабақтың мақсаты. Клеткадағы органоидтармен танысу.
Қажетті материалдар, құрал-жабдықтар.Цитологиялық препараттар, жарық микроскопы, заттық және жабын шынылар, өткір препараттық инелер, пипеткалар, сорғыш қағаз,
Эукариотты жасушалар-тұйіршіктелген, цитоплазмадан қос кабат мембрана арқылы шектелген, ядросы болады; тұқымқуалаушылықматериалы ретінде хромосомалар кездеседі, барлық органоидтары болады; клетка мөлшері біршама ірі болып келеді-15-65 мкм., митоз жолымен бөлінеді.
Эукариоітарды бір жасушалы ағзалар жасушасы және көп жа-сушалы ағзалар жасушалары деп жіктейді. Ал, сощыларьш өсімдікгер және жануарлар жасушалары деп бөледі.Бір жасушалы ағзалардың жасушасы (карапайымдылар) - өздері бір жасуша болып түрып, түтас ағзаға тән қызметтер атқарады: қозғалу, тітіркену, көбею, бөліп шығару, ас қорыту т.с.с. Ал көпжасушалы ағзалардың жасушалары белгілі-бір қызмет атқаруға ма-манданады, оларда әртүрлі белоктар синтезделінеді, мысалы: эпителий үлпасының жасушаларында-мелонин, бүлшықет жасушаларында-миозин т.б.
Табиғатта көбеюдің екі әдісі кездеседі: жыныссыз және жынысты. Олар бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Жыныссыз квбею кезінде бір клетка бәлініп, тұтас организм пайда болады. Жынысты көбею кезінде, әдетте, екі жыныс клеткасы (аталықпен аналық) қосылады да, жаңа бір клетка (зигота) пайда болады, кейіннен ол клетка бөлініп көбейеді де, тұтас организм болып қалыптасады. Қөбеюдің аталған екі әдісінің өзара ортақ қасиеті бар: екі жағдайда да организм бір клеткадан дамиды. Сол сияқты вегетативті жолмен кебеюді бөледі, бүл кезде жаңа ұрпақ не жеке бір клеткадан, не эмбрионалдық клеткалар тобынан, немесе арнаулы дене тканінен: жеке мүшелерден (түйнектерден, пязшықтардан, тамыр-сабақтардан) не мицелий овлігінен есіп жетіледі. Алайда вегетативті кебею де, жыныссыз көбею сияқты клетканың бөліну процесіне жатады.
Көп клеткалы жануарлар мен өсімдіктердің дене клеткалары, мен жыныс клеткалары және бір клеткалы организмдер — эукариоттар — өздерінің қүрылысы жөнінен үқсас. Олар клетка мембранасынан және протоплазмадан тұрады. Протоплазма құрамына ядро мен түрлі органоидтардан (органеллалар) тұратын цитоплазма кіреді. Бұлардың барлық клеткаларғатән құрыльшынан өзге, бірқатар жалпы функционалды ерекшеліктері болады: энергияны пайдалану және оны өзгерту, қарапайым заттардан макромолекула синтездеу (түзу), өзін-өзі өндіру және бөліну.
Эукариоттар клеткасының құрылысы осы тарауда қарастырылады. Алайда, басқа организм типтері — прокариоттар болады. Оларға бактериялар, кек-жасыл балдырлар және бірқатар саңырауқұлақтар жатады. Олардың бірқатар ерекшеліктері бар. Оларда ең алдымен жіктеліп дараланған ядро және өзге де органоидтар жоқ. Олардың хромосомаларының құрылысы да ете қарапайым құрылған.
№3 Зертханалық жұмыс
