Сабақтың мақсаты. Клеткадағы органоидтармен танысу..Ядро мен цитоплазманың құрамыиен танысу.
Қажетті материалдар, құрал-жабдықтар.Цитологиялық препараттар, жарық микроскопы, заттық және жабын шынылар, өткір препараттық инелер, пипеткалар, сорғыш қағаз.
Биологиялық мембрана өте жұқа, калыңцығы небәрі 5-10 нм болып келетін қабықша. 1972 ж. С.Сингер мен Г.Никольсон ұсын-ған биомембрананьщ сұйықгық-мозайкалықмоделіне сәйкес, ол 2 биополимерден тұрады: белок және липидтер. Липидтер молекуласы биологиялық мембраналардың қаңқасын кұрайды, ол екі қабат болып орналасып, сұйық фаза күйінде болады, ал оның бетінде немесе оған еніп, кейде оны түгел тесіп өтіп белок молекулалары орналаскан. Биологиялық мембраналар жартылай өткізгіштік (тавдамалы өткізгшггік) касиетке ие, оның ұштары үнемі тұйықгалған. Биологиялық мембраналардың аркдсында жасушада көптеген дербес, түйық қуыстар (органеллалар) түзіледі. Мембраналардың аркасында осы куыстарда тек өздеріне ғана тән химиялық күрамы калыптасып, бірмезгілде түрліше химиялық реакциялардың жүруіне мүмкіндік туады.
Жасуша ашықбиологиялықжүйе болып саналады. Ол арідылы үнемі затгардың, энергияның және аісцараттардьщ ағыны етіп отырады. Заттар ағыны - жасуша тіршілігі үшін өте қажет құбылыс. Жасушаға үнемі заттар еніп, олар зат алмасу процесінде өзгеріп (ыды-рап, сингезделіп), сыртка шығарыльш оырады. Бұл процесс үздіксіз жүреді, себебі заттар ағыны тоқгалса жасуша да өз тіршілігін тоқтатады. Жасушаға түйіршік тәрізді заттар - фагоцитоз, ал сұйық заттар-пиноцитоз арқылы енеді. Пиноцитоз осмос кұбылысының нәтижесінде жүреді. Оған мысал ретіңце жасушада байкалатын плазмолиз -деплазмолиз кұбылыстарын келтіруге болады.
Энергия ағыны - жасуша тіршілігі үшін энергия кажет. Ол энергия органикалық заттардың ыдырауы нәтижесінде бөлініп шығады да АТФ молекуласында жинақгалады. АТФ-та жинақгалған энергия жасушада оның әрі қарай АДФ, АМФ-қа ыдырауы арқылы бөлініп әртүрлі құбылыстарға пайдаланылады. Ал, олардан қайта-дан АТФ синтезделінеді. Энергия синтезі жасушада ашу, фотосин-тез, хемосинтез, тотығу (ыдырау) механизмдері арқылы іске асады, ал оның орталығы болып митохондриялар, хлоропластар саналады. Ақпараттар ағыны - жасуша тіршілігі туралы ақпарат ядрода, хромосомаларда, ДНҚмолекуласында биологиялық (генетикалык) код күйінде жазылған. Міне осы ақпарат. РНҚ-ға одан белокка беріліп отырады. Ал белоктар (ферменттер) жасушаның барлық тіршілік процестерін баскарып, реттеп отырады. Акдаратгар ағынысыз жасуша тіршілігінің болуы мүмкін емес.
№6 Зертханалық жұмыс
