Пәндердің оқу-әдістемелік кешенінің мазмұНЫ
жүктеу/скачать 14,19 Mb.
|
08 КЛЕТКА БИОЛОГИЯСЫ
- Бұл бет үшін навигация:
- 8 Зертханалық жұмыс
| Клеткалық байланыс
Сабақтың мақсаты. Клеткадағы органоидтармен танысу.Ядро мен цитоплазманың құрамыиен танысу. Қажетті материалдар, құрал-жабдықтар. Цитологиялық препараттар, жарық микроскопы, заттық және жабын шынылар, өткір препараттық инелер, пипеткалар, сорғыш қағаз Цитологияның соңғы кездердегі ең маңызды жетістіктеріне мыналарды жатқызуға болады: 1)Цитоплазманың мембраналықкұрылыс принциптерін тұжырымдау; 2) Жасушаның ашық биологаялық жүйе екендігін тұжырымдау, яғни заттар, энергия және ақпарат ағындары туралы түжырымның калылтасуы; Цитоплазма жөне оның органеллалары биологиялық мембраналардан тұрады, оның қызметі, касиеттері сол мембраналарға байланысты болады. Шынында да, цитоплазманың кұрғақ затының 90 пайызын биологаялықмембраналар құрайды; гиалоплазма 2 мемб-ранамен (плазмолемма, тонопдрст) шекгелген; органеллалар да мембраналардан тұрады, 1831ж. ағылшын ғалымы Р.Броун жасушаның түйіршіктенген құрылымын ядро (nucleus) деп атаған, ядроны ашқан; 1841 ж. чех ғалымы Ян Пуркинье жаушаның қоймалжың заты - тірі затын ашып, оны протоплазма деп атаған. Осылайша XIX ғасырда ғалым-дардың жасуша туралы пікірі бірте-бірте өзгеріп, оның негізгі заты қабықшасы емес, тірі заты деген ұғым қалыптасқан. 1938-1939жж. неміс ғалымдары Т.Шванн және М.Шлейден еңбектерінде өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының 200-жылға жуық созылған зерттеулері қорытындыланып жасуша теориясы калыптаскдн. Сол сияқгы жасуша теориясының әрі кдрай дамуына неміс дәрігері Р.Вирхов та (1858 ж.) өз үлесін қосқан. Казіргі кезде жасуша теориясының мынадай негізгі қагадалары белгілі: 1)жасуша тіршіліктің ең ұсақ құрылым бірлігі болып табылады, себебі барлықтірі ағзалар (өсімдіктер, жануарлар, саңырауқү-лақгар, бөлшектенушілер) жасушалардан тұрады. 2) барлықжасушалардыңку^ылысы, жалпы алғанда бір-біріне ұқсас болады; 3) жасуша тек жасушадан, оның бөлінуі нәтижесінде пайда болады (Р.Вирхов). 4) жасуша ашық биологиялық жүйе, ол арқылы үнемі заттар, энергия және акдараттар ағыны өтіп отырады. Жасуша орталығы - жануарлар жасушаларына тән органелла. Ол 2 центриолядан тұрады. Әрбір центриоля диаметрі 150нм, ұзын-дығы 300-500 нм болып келетін куыс цилиндр. Оның кабырғасы үш - үштен 9 топқа топтасқан 27 микротүтікшелерден құрылған. Жасуша оратығының қызметі митоздың қалыпты жүруін камтамасыз ету, яғни хроматидалардың ажырасуын қамтамасыз ету болып табылады.Микротүгікшелер - түрліше болып келетін ұзын түтіктер, оныңдиаметрі 24 нм тең. Сонымен, митоз нәтижесінде бір клеткадан екі жас клетка түзіледі.Жоғарыда айтылғандай, клетканың негізгі бөлігі — хромосомалар — митоз кезінде репродукцияланады, бүл кезде пайда болған екі сіңлілі хроматидтер бірінен-бірі айнымайтын үксас болады. Ал ахроматин ұршығы осы екі хроматидті теңдей етіп екі жас клеткаға бөліп жібереді, сөйтіп, пайда болған жас клет-кадағы хромосома саны бастапқы клетканың хромосомалары санындай болады. Казіргі кезге дейін ең жақсы зерттелген органоидтар — пластидтер мен митохондриялар. Олар ДНҚ, РНК, ферменттерден тұрады. Олардың ДНҚ-сы кос тізбекті, сақиналанып түйіскен, молекулалық массасы үлкен болады. Органоидтар ДНК-сының нуклеотидтік құрамы ядроныкінен өзгеше. Репликация ядро ДНК-сымен әр түрлі мезгілде жартылай консервативтік әдіспен іске асады. Жоғарыда айтылғандай, пластидтер мен митохон-дриялардың құрылысы өте күрделі болады, олардың биогенез процесі, яғни қалыптасуы әлі жеткілікті зерттелмеген. Репродукция процесі де нашар зерттелген. Органоидтардың жаңадан түзілетін клеткалар арасында бөлінуі кездейсоқ, бірақ олар азды-көпті бірдей бөлінеді. Органо-идтардың тендей болып беліну механизмінің жоқтығы, сірә, олардың санының кептігіне және бірінің орнын екіншісі баса алатындығына байланысты болса керек. Сонымен, жыныссыз көбеюдің цитологиялық негізі митоз болып табылады, соның нәтижесінде бір клеткадан үқсас екі клетка түзіледі. №8 Зертханалық жұмыс жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|