Рельефтің таулық-мұздықтар пішіндері

2. 
   қүламалы көлеңкелі беткейлердің етегінде кар көшкіндері жиналған баспалдақ тәрізді мүздыктар (ледники ступенобразных поверхностей).
   
3. 
   ілінбелі немесе аспалы мүздыклгар (висячие ледники) - таудың қүламалы беткейлерінде кіші-гірім шүңқырларды толтырады да одан шағын тілденіп кана шығады. Егер мүздыкжар кабактан асып кетсе, онда темен к.үлдырап, жолындағының барлығын киратып, едәуір апат туғызуы мүмкін.
   

5. 
   аңғарлык мүздықтар (долинные ледники) жауын-шашын өте мол жағдайда пайда болады. Бүлар мүздық цирктерінен басталып негізгі аңғар аркылы төмен карай созылып көгггеген бүйірлік тарамдармен бірге косылыи, бүкіл ан.ғарды алып жататын күрделі мүздық. (Қаракорымның мүздыктары, Памирдегі үзындығы 72 км Федченко мүздығы жан-жақтан 20 саласын косып аладыДМүздықтың орта түсындағы кдлындығы жүздеген метрге жетіп, төменгі түсында сүйірленіп кемиді.
   
6. 
   сөнген жанартау кальдерінде орналасқан кальдерлік мүздықтар (кальдерные ледники);
   
7. 
   жанартау конусынын. мүздығы төбесін жауып жатқан мүздык бөрік (Кавказдагы Эльбрус пен Қазыбектің төбесіндегі мүздықбөрік және т.б.);
   
8. 
   скі биік тау жотасынын. арасшнан қоректенген екі жағына бірдей жылжып ағатын коржын мүздыктар (переметные ледники).
   
9. 
   Норвегия немесе Скандинавия мүздыктарына үқсас мүздықтар - таулы мүздыктар мен жамылғы мүздыктар арасындағы өтпелі мүздыктар (переходные ледники). Мүздықтардың мүндай түрлері үстірт тәрізді тегістелген тау өлкесін алып жатады. Кіндік ортасынан жан-жакха таралған мүздық тау әлкесінің шетіне жеткенде жеке мүздықтілдерге (ледниковые языки) бөлініп, томен карай жылжиды.
   

Кар пішінінің дамуы үшін ең қолайлысы тау беткейінің теріскей, қүлама жағы. Әсіресе кар пішіндері гаулардың берік жыныстардан түратын қүзды өңірлерінде айқын білініп, үзақ уакыт саклгалып, таудың ерекше бір көрінісін жасайды. Ал, осал, икемді жыныстар өңірінде олар өздерінің морфологиялык белгісін тез жоғалтып, еыртқы пішіні су жинағыш шүңқырларға үқсап кетеді. Карлар мен цирктер әдетте аңғарлық мүздыктардың негізгі к.оректену көзі ролін атқарады. Егер көршілес жатқан цирктер ішінара жартылай косылып кетсе, тау өлкелерінде жеке шошайып түрған күздык, кыркалар немесе карлингтер деген шыңдар сакталуы мүмкін. Мүздық цирктер, карлингтер мен күздық қырқалар осы заманғы мүз басуымен қамтылған, тау рельефінің нағыз өзіне тән кеңтаралған пішіндері. Мүндай көрініс альпілік рельеф (альпийский рельеф) деп аталады. Таудағы мүз басу жағдайы кардын. шекара деңгейімен байланысты болғандықтан, альпілік рельефі таудын. әр биіктерінде кездесуі мүмкін.

мүздыктардың коректену көздері - карлар мен цирктер. Қоректену бөлігіпдегі мүздықтардың беті ойпаңдау болады. Онын. себебі, шеткі тік тау беткейлерінен кұлайтын кар көшкіндердін есебінен. Жаздыкүні кар мен мүздықтардың еруінен пайда болған мүздыктың үстіндегі гидрографиялык торы радиалдык, ортаға тарткыш түрлерге жатады.

Кар пішіндес мүздык беткейі бойымен жылжыған кезде, оның соңғы бөлігінде мүздықтың жогарғы шегіне параллельді

келген бергшрундп деген жарыкшак найда болады. Г>үл жарыкшакка жоғарыдан домалап түсетін түйіртпектердің квп бөлігі жиналады. Осы түйіртпекті матсриалдардың есебінсн түпкі және ішкі мореналар күрыла бастайды. Абляция бөлігінде мүздыктың орталык бел сызығына караі^:а>іда оныц шегінде еру процесі тез жүреді, сондыктан мүздықтыц үсті дөңестеу келеді. Бүдан баска мүздыктардың беті әр түрлі микро-жәпе мезопішіндермен күрделінеді. Мұнда көлденец, диагональдык және радиалдык жарыкшактар жиі дамыган. Мысалы диагональды жарыкшактар мүздыкгын. орта жәпе шеткі бөліктерінің әр жылдамдығымен жылжығаннан түзелген.

Трог аңғарларының бойлық кескіні бір келкі емес, ойлы-кырлы, кедір-бүдыр болады. Трогтүбінде келдепсн. гүрған түпкі кертпеш шығыңқыларды ригель (нем. rigel - бөгет) дсп атайды.
Өзін-өзі тексеру үшін сұрақтар:

1. Мұздықтардың пайда болу жағдайы мен қоректенуі. Мұздықтардың түрлері.

2. Рельефтің таулық-мұздық пішіндері.

Ұсынылатын әдебиеттер: 4,5,6
№9 дәріс Геоморфологиялық зерттеу әдістері және геоморфологиялық картографиялау.

Мақсаты: Геоморфологиялық зерттеу әдістері және геоморфологиялық картографиялаумен танысу.

Жоспар:

1. Геоморфологиялық дала зерттеулерінің құрылымы мен әдістері.

2. Геоморфологиялық зерттеулерінің құрылымы.

3. Далалық геоморфологиялық зерттеу әдістері.

Далалық геоморфологиялык зерттеулері негізінен ғылыми деректеме (научный отчет) беру тақырыбымен бірге істелген жүмыстар нәтижелерінің маңызы болып табылатын геоморфологиялык карта жасау жүмысымен аяқталады.

Геоморфологиялык зерттеу жұмыстары дайындык (подготовительный), далалык (полевой) және ғылыми өндеу (камеральный) кезеңдеріне бөлінеді. Дайындык кезеңде белгіленген аймак жөніндегі бүрын болып өткен (геологиялык және геоморфологиялык) зерттеулердің деректерімен танысып білу, арнайы картографиялык материалдармен бірге топографиялык карталарды және космосурет материалдарын мүкият зерттеу. Дайындык кезеңде алдын ала жинап алған материалдардың негізінде далалык зерттеу бағдарламасы КҮрылады, соның ішінде белгіленген маршруттардың нобайы, казбалы орындарының шурфтары, бүрғылау орындарынын. орналасу сызба нүскасы және баска, мысалы, геодезиялык жүмыстар енгізіледі.

Кейбір бакылау нүктелерінде рельеф пішіндерін немесе геологиялык ашылымдарды силаттаумен катар, оларды суретке салу немесе суретке түсіру жэне геологиялык-геоморфологиялык кескіндерді сызу жүмыстары жалғаса береді. Мүндай жағдайларда дала зерттеушілерінің аспапты эдістері нивелирлік және теодолиттык әдістер колданылады. Топографиялык жэне геодезиялык аспаптарды колдану көп жағдайда толык геологиялык геоморфологиялык кескіндер сызу үшін, мысшіы, өзсн немесе теңіз террасаларының биіктігін анык білу үшін, беткейлердің еңіс бүрыштары туралы мөлшерін аныктау және тағы осындай деректер алу үшін өте кажет.

Геоморфологиялык карталар

Геоморфологиялык карталар өздерінің масштабымен, мазмүиымен жэне койылған мақсатымен айтарлықтай әр түрлі

болып келеді.

Геоморфологиялык карталардын, дәлдік дәрежесі олардың масштабына байланысты. Масштаб ірі болған сайын, картадағы мәліметтер де. толығырак көрсетіледі. Әдетте геоморфологиялык карталар геологиялык жэне топографиялық карталар сиякты стандартты масштабта жасалады. Карталардын масштабы бойынша: үлкен аумақтардың (мысалы, бүкіл Қазакстан аумағын) геоморфологиялык күрылысын жалпы көрсетуге арналған үсак масштабты (1:1000 000 үсак), жеке облыстардын. геоморфоло­гиялык күрылысын көрсететін аймактыкорта масштабты (1:1000 000-нан 1:200 000 дейін) келешекте шаруашылык максатында игерілетін жеке аудандардың геоморфологиялык және геологиялык жағдайларын көрсететін ірі масштабы (1:200 000 және одан да ірі) карталар болып ажыратылады. Шолу және үсак масштабты карталар әдетте тыңғылыкты өндеу тәсілмен, орта және ірі масштабты карталар дала геоморфологиялык зерттеу жолымен жасалады.

(методы качественного или цветного фона), изосызыктар (изолиний), сызаттар (штриховки) түрлі белгілер (значки), индекстер колданылуы мүмкін. Аса нақтылы және көрнекті картографиялык тәсілі фонды бояу (фоновая закраска). Осы фонды бояумен рельефтің ең маңызды сипаттамасының бірі -генезисін боя йды. Осылайша қағаз бетінде әр генезистік рельеф пішіндері әр түрлі түспен боялады, мысалы, тен.із тектік рельеф пішіндерін картада көк түспен, эолдык - сары, аллювийлік -жасыл, делювийлік - кызғылт-сары, көлдік-көплдір түспен.

Дегенмен, рельеф генезисін анықтаған кезде едәуір киындыктар туады. Жогары такырыптарда айтылып кеткендей, жер бетіндегі рельеф пішіндері эндогендік және экзогендік өзара кары м-каты нас әрекетінен кал ып таскан. Сонда геоморфологиялық картографиялау жүргізу кезінде зерттеушінің алдында рельеф қүру процесінің кай тобына эндогендік басымдау екен деген сұрақтар пайда болады. Бүл сүрактарды шешу үшін мына тәртіпті нұсқау етіп қолдану қажет: топографиялык картаның масштабына және жүргізіліпжаткан геоморфологиялык түсірім масштабына сәйкес картаға арнайы косымша геоморфологиялық мәліметтерді енгізу керек. Мәселен, әр түрлі рельеф пішіндерінің генезисін анықтау кезінде мына зандылыктарды байк.ауға болады: Рельефтің кең көлемді қамтып жаткан ірі пішіндері негізінде біркелкі өтетін эндогендік процестермен байланысты, ал кіші-гірім элеменггер - экзогендік процестердің иәтижесі. Сондықтан геоморфологиялык карта * түсіруі жүргізген кезде алдымен рельеф пішіндерінің мөлшеріне назар аудару тиіс. Әдетте түсірім масштабта рельефтің экзогендік түрлері жиі кездеседі. Бірақ, кейбір жағдайларда эндогендік рельефтің кішігірім пішіндері кездесуі мүмкін. Мысалы, жанартау немесе лайлық жанартау төбешіктері, немесе жер бетінде кертпештер түрінде көрініс беретін терең тектоникалық жаралымдар. Тағы бір еске түсіретін жай: жалпы, аккумулятивтік және өңделген (выработанный), рельефті картаға түсірген жағдайларда аккумулятивтік рельеф түрлерін нүктелі, таңбалы әдіспен (точечный методом) белгілеп ажыратуға болады.

Рельефтің морфографиялык мен морфометриялык. силаттамасының ең тиімді әдістер, оларды топографиялық карталарда горизонталды болып табылатын изосызықтар жүргізу

Рельефтің морфографиялык және морфометриялык сипаттамасыиың маңыздыльп ы осы рельеф пішіндерінің морфологиясы гуралы дерсктерден баска ге нети калы к информация, эндогендік және экзогендік процестер әрекетінің арақатынасы жөніндегі пайымдау мүмкінділігі мен олардын. каркындылығы жөнінде мәліметтер алуға болатынында. Шынында да эр табиғат агентінің әрекеті олар кұрған рельефтің пішіндері немесе пішіндер комплексгерінің бейнесінде жүзеге асады. Эндогендк және экзогендік нроцестердін ара каты насы сол немесе баска жердің пакты биіктігінде, тілімдену жиілігі мен теренділігінде білінеді. Осы факторлардын, барлығы жер бетінің ен.істелу бүрышымен коса сол жердің казіргі кездсгі экзогендік процестері әрекетінің жиынтыктылығын және каркындылығын аныктайды.

Сөйтіп, түсірім масштаб бойынша геоморфологиялык карталарды жасаудағы үшін, шартты белгілер жүйесін қүру принциптерінің кейбіреулері осындай. Мүнда кейбіреулері ғана дел айтып отырған себебіміз, өйткені геоморфологиялык карталардын. қүрылысы шартты белгілері мазмүны туралы әр түрлі баска да пікірлер бар.

Барлык жағдайда геоморфологиялык карталардың шартты белгілерінің жүйесі кез келген аумак туралы рельефтің сипатын көз алдымызға елестете алатын, оның жасы мен дамуы тенденциясы мен калыптасу тарихы туралы мағлүмат бере алатындай болуы тиіс.

Морфогенетикалык принциппен жасалған ірі масштабты геоморфологиялык карта. Морфогенетикалық принциппен жасалған геоморфологиялык карталардып. негізгі түсіру объектісі

- рельефтің элемештері, жеке пішіндері және генезисі. Жоғары
такырыптарда айтылып кеткендей, рельеф элементтері жер беті
рельефінің ең жай категориясы, бүған жеке беткейлер,
кертпештер, шыңдар, төбелер, төбешік етектері, өзен жағалары
және т.б. жатады. Рельеф пішіндері - көлемді келген табиғат
күрылымының алуан түрлері. Олардың биіктігі (не болмаса
герендігі), үзындығы және ендігі бар, он. немесе дөңес және ойыс
пішіндер болады. Аумактың биіктігі орташа гипсометриялык
деңгейден жоғары болса бүларды оң (дөңес) бедерлер дейді, ал
орташа гипсометриялык деңгейден томен болса - ойпаң, теріс
пішіндер делінеді,

Рельефтін. генетикалык түрлері (генетические типы рельефа)

белгілі бір табиғат әрекетінен калыптаскан, морфологиялык,
морфометриялык және генезис жағынан үксас жер беті
пішіндерінін. заңды түрде үйлескен табиғат күрылыстары.
Геоморфологиялык карта жасау үшін оған сәйкес геоморфология­
лык шартты белгілер жасалады. Геоморфологиялык шартты
белгілер - бұл карта бетіндегі рельефтің әр түрлі таксонометриялык
жиынтығының шартты белгілер жүйесі. Ол геоморфологиялык
картаны құрайтын негізгі және қажетті бөлігінің бірі. Шартты
белгілерсіз геоморфологиялык карта өзінің мазмұнды
сипаттамасын толық түсіндіре алмайды.
Өзін-өзі тексеру үшін сұрақтар:

1. Геоморфологиялық дапа зерттеулерінің құрылымы мен әдістері.

2. Геоморфологиялық зерттеулерінің құрылымы.

3. Далалық геоморфологиялық зерттеу әдістері.

Рефератты жазу кезінде келесі құрылымды ұстану керек:

1. 
   Бірінші бетінде рефераттың тақырыбы, факультет, студенттің тобы, аты-жөні жазылады.
   
2. 
   Жоспар (мазмұны). Мұнда рефераттың негізгі бөлімі және қай бетте екені көрсетіледі.
   
3. 
   Тақырыбы мен жоспардан кейін кіріспе жазылады. Мұнда берілген материалдың мақсаты мен міндеті және тақырыптың өзектілігікөрсетіледі.
   
4. 
   Негізгі бөлім. Мұнда рефераттың жоспарланған бөлімдері жазылады.
   
5. 
   Қорытынды бөлім. Тақырып мәселесіне қатысты автордың өзінің қорытындысы мен ұсынысы.
   
6. 
   Рефератты жазу үшін пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
   

«» тақырыбы бойынша тезистік конспект жазу және ауызша жауап дайындау.

Конспект жоспары құрастырылады. Тақырыптың негізгі сұрақтары қосымша әдебиеттерді пайдалану арқылы толық ашылады.

№1 зертханалық жұмыс

ТАҚЫРЫБЫ Жер бедерінің морфографиясы мен морфометриясы

МАҚСАТЫ : Жер бедері пішіндері мен элементтерінің морфографиялық және морфометриялық сипатамаларын анықтау.

Қажетті деректер:

Соть өзенінің орташа ағысы бассейінінің топографиялық картасы,

масштабы: 1:50 000.
Жұмыстың орындалу тәртібі

1. 
   Жер бедерінің жалпы сипаттамасын беру (таулы немесе жазықтық, гидрографиялық тармақтың бөліну ерекшеліктері).
   
2. 
   Максималды және минималды абсолюттік биіктіктерді анықтау, олардың географиялық орналасу жағдайын көрсету.
   
3. 
   Биіктік тербелісінің ауытқуын анықтау.
   
4. 
   Соть, Вороновка, Андога өзендерінің оң және сол жағаларының бірнеше жерлерінде беткейлер құламалылығын анықтау.
   
5. 
   Тихая және Нера өзендерінің арасындағы су айрығының морфометриялық көрсеткішінің абсолютті және салыстырмалы биіктерін, биіктік тербелісінің ауытқуын, жер бетінің жалпы иілу бағытын, су айрығының енін, беткейлер құламалылығын анықтау.
   
6. 
   Аймақты негізгі морфометриялық көрсеткіштерге: көп кездесетін абсолюттік және салыстырмалы биіктіктердің беткейлер құламалылығының сипатына байланысты аудандастыру (бөлу).
   

№2 зертханалық жұмыс

Қазақ ССР-інің атласы, І-ші том, Қазақстанның гипсометриялық, тектоникалық және геоморфологиялық карталары, Масштабы: 1:5 000 000.

1. Гипсометриялық картадан Қазақстанның жер бедерінің негізгі түрлерін анықтау: еңістік, жазықтық, биік жазықтық, төбелер, таулар, тау арасындағы ойпаттар; калькаға осы жер бедері пішіндерінің схемасын, метеориттік кратерлерді түсіру.

2. Тектоникалық картадан Қазақстан жеріндегі негізгі тектоникалық құрылымды анықтау: плиталар, щиттар, ойпаттар, ойпаң антиклинорилер, синклинорилер, тау арасындағы ойпаттар,; жасалған схеманы тектоникалық картамен салыстыру.

3. Жер бедерінің негізгі түрлерін жеке тектоникалық құрылыммен салыстыра анықтау; қай құрылымға жер бедерінің қандай түрі сай келеді? Неліктен?

4. Анықталған арақатынастың негізінде Қазақстан жеріндегі тура және айнымалы морфоқұрылымды анықтап шығару.
Алыған мәліметтерді кестеге түсіріп, қорытынды жасау.

Жер бедерінің пішіні	Тектоникалық құрылымы	Морфоқұрылым; тура немесе айнымалы
Каспий маңы ойпаты	Каспий маңы синеклизасы	Тура

№3 зертханалық жұмыс

Соть өзені және Черное көлі орташа ағысы бассейінінің топографияық картасы.

1. 
   Өзенге морфографиялық және морфометриялық сипатама беру: өзеді атау, оның салалары, арнаның бағыты, ені тереңдігі, арнаның сипаты; Соть, Андога, Тихая және Сахмара өзен арналарына салыстырмалы сипаттама беру.
   
2. 
   Соть, Андога және Сахмара өзен аңғарларының морфологиясы: түбі бойынша ені, байырғы беткейлердің жиек аралық ені, тереңдігі, оң және сол беткейлердің салыстырмалы сипаттама беру(құламасы, биіктігі).
   
3. 
   Көлдердің морфологиясы және морфометриясы, олардың түрлері: көлднрдің орналасуы, пландағы формасы, ауданы, тереңдігі; Черное, Щучье, Холодное көлдері шұңқырлаының генетикалық түрлері.
   
4. 
   Беткейлік процестердің сипаттамасы: беткейлі процестер түрлерін анықтау, пайда болу жағдайлары, әр түрлі жер бедері пішіндері бойындағы интенсивтілігі, қолайсыз беткейлі процестермен күрес жүргізуге қажетті шаралар (жыра эрозиясы, жылжымалар).
   
5. 
   Геоморфологиялық құрылымын ескерудегі территорияны шаруашылықта қолдану ерекшеліетері.
   

№4 зертханалық жұмыс

1. 
   Қима сызығын тандау. Қима Андога, Соть, Вороновка өзенднрінің аңғарларын басып өтуі керек. (69-шы сызық бойынша)
   
2. 
   Масштабтарды анықтау: Көлденен масштаб картаның масштабына сәйкес келеді, ал тік масштаб одан ірірек болады. Оның Көлденен масштабқа қатынасы сызықтар үшін 1:5,1:10 және одан да үлкен болуы мүмкін. Жер бедері элементтерінің өзен аңғарларында айқын көрсетілуі үшін тік масштаб берілген жағдайда 1:2000 етіп алынады.
   
3. 
   Қима миллиметрлік қағазға тұрғызылады. Ол үшін қағазға перпендикулярлық тік және көлденең сызықтар жүргізіледі. Көлденең сызық картадағы қима сызығының ұзындығына келіп, оған горизонталдар арасындағы арақашықтар түсірілуі керек. Тік сызықтың биіктігі масштабтағы қима сызығы бойынша жүргізілген биіктіктердің амплитудалық тербелісіне сәйкес келу керек.Оған биіктіктер белгіленеді. Белгілеу- 0-ден емес, қима сызығы бойынша ең аз биіктіктен басталады, берілген жағдайда 100 м-ден басталып, сосын 120,140,160, 240 м. Масштабпен байланыса отырып түсірілген нүктелер, толқынды сызықтармен, жер бедерінің шын мәніндегі көрінісіне сүйене отырып қосылады.
   
4. 
   Қима сызығынан төмен шартты белгілермен қима сызығы бойындағы жер бедерін құрайтын литологиялық шөгінділердің ерекшеліетері түсіріледі. Олардың шартты белгілері қима астында немесе жанына тік бұрыштар түрінде , әр түрлі жынысқа сәйкес бөлінеді. Ең жас жыныстар үстіңгі қабатқа, ал көне жыныстар астыңғы қабатқа орналасады.
   
5. 
   Қима сызығының үстіне қима сызығымен қиысқан жер бедерінің барлық элементтері арна, жайылма террасалары, түпкі беткейлер т.б. мен пішіндерінің аты жазылады. Жазулар қима сызығына перпендикуляр орналасады.
   
6. 
   Жұмысты көркемдеу; жоғары жағына «А-Б сызығы бойынша жүргізілген геоморфологиялық қима» деп жазып, оның астына көлденең және тік масштабы көрсетіледі. Оң жақ төменгі бұрышқа қиманы тұрғызған студенттің аты-жөні, курсы, мамандығы жазылады.
   
7. 
   Қима сызығы бойынша территорияның геологиялық-геоморфологиялық құрылысына сипаттама беріледі.
   

№5 зертханалық жұмыс

1. 
   Жер бедерінің жіктелу схемасын таңдау. Жер бедері морфологиясына, жаратылысына, тегіне, жасына байланысты әр түрлі болып келеді.
   

2. 
   Соть өзенінің орташа ағысының масштабы 1:50 000 картасын құру үшін геоморфологиялық легендасын дайындау. Осы аймақтың негізгі жер бедерінің жаратылыс тегін , түрлерін, пішіндерін және элементтерін белгілеу.
   

№6 зертханалық жұмыс

Жер бедерін жіктеуде А.И.Спиридованың схемасы мысал бола алады.

Жер бедерінің генетикалық категориялары	Индекс	Картада белгілеу сапалы фон мен белгілер түсі
Эндогенді Тектоникалық: жер қыртысының баяу қозғалысының нәтижесінде құрылған жарылысты қозғалыстардың нәтижесінде құрылған Жанартаулы Жалғанжанартаулы Псевдо (Жалған) Құрылымды-денудациялы Көлденең және көлденең жер беті Иілген жер беті Экзогенді Гравитациялық байланыспаған түйіртпекті материалдардың тез қозғалысының нәтижесіне құрылған (сусыма, көшкін обвальный) Ірі түйіртпекті материалдардың жалпылама жәй қозғалысының нәтижесінде құрылған Балшықты материалдар ағысының нәтижесінде құрылған Арналы емес (беткейлі) ағыстардың нәтижесінде құрылған, делювиалды Кешенді- денудациялық Флювиалды лайлы тасты ағындар (селдер) нәтижесінде құрылған уақытша су ағыстарының нәтижесінде құрылған біркелкі су ағыстарының нәтижесінде құрылған Карстілі және суффозивті Тоңды Мұзды және қарлы Сулымұзды мұзды-өзенді (флювииогляциальды) мұзды-көлді (лимногляциальды) Эолды Биогенді Шығу тегі көлдің Теңіздің шығу тегі толқынды емес процестер нәтижесінде құрылған Толқынды емес процестер нәтижесінде құрылған Антропогенді		Қызыл түс Изобазалар, стратоморфоизогипсы, көтеріңкі және түсіңкі пішіндер ареалы Сызықты белгілер Карминді (шымқай қызыл бояу) Сұр карминді Көлденең штрих Иілген штрих Қоңыр Қызыл-қоңыр Қызыл - сары - қоңыр Сұр қоңыр Қызыл сары Жасыл Сарғыш (Оливковый) Шөпті-жасыл Ашық жасыл (малахит) Қоңыр Күлгін сұр Күлгін Сұр жасыл Сұрлы ашық жасыл Сұр көгілдір Сары Изумруд түсті Көгілдір Көгілдір көк Көк Қара түс (сызықты және масштабтан тыс белгілері)

№7 зертханалық жұмыс

• 
  География негізін дайындау. Топокартаның өлшеміне тең калькаға гидрография жүйесін, негізгі тұрғын пункттерін, жолдарды, градус жүйелерін көшіріп түсіру. Олардың барлығы біріге отырып, картаның географиялық негізін құрайды.
  
• 
  Даярланған калькаға бұрыннан жасалған геоморфологиялық легенда бойынша жер бедерінің негізгі түрлерін, пішіндерін және элементтерін белгілеу керек. Олар бір-бірінен геоморфологиялық шекаралармен - қара түсті сызықтармен бөлінеді. Бұдан басқа жер бедерінің жеке пішіндері мен элементтері шартты белгілермен белгіленеді.
  
• 
  Легендаға сәйкес бөлінген жер бедерінің жаратылыс түрлерін сапалы (түрлі-түсті) фонымен бояу қажет.
  
• 
  Геологиялық белгілермен жер бедерінің түрлері мен пішінднрінің жасын көрсету керек.
  
• 
  Картадағы рамка сыртын бейнелеу.
  

б) рамканың төмен немесе оң жағында геоморфологиялық легендаларын жазу

в) легенданың төмен жағында картаның масштабын жазу

г) төмен оң жағында- карта құрушының аты- жөні жазылады.

• 
  Зерттеген территорияның қысқаша геоморфологиялық сипаттамасын беру. Ол жүйелі түрде, төмендегі көрсеткен жоспар бойынша, қойылған сұрақтарға жауап ретінде беріледі.
  

б) жер бедерінің жеке пішіндері: өзен аңғарлары сипаттамасын геоморфологиялық қима бойынша беру керек

в) қазіргі жер бедерін құрушы процестер (желге үгілу, жыралық эрозия, гравитация ауырлық күш беткейлік процестер, өзен эрозиясы мен үйінділік процестер, антропогендік процестері)

г) қолайсыз жер бедерін құрушы процестерді тоқтату үшін территорияларды қорғау шараларын ұсыну. Геоморфологиялық картаны ватманға сызып өткізу қажет.

1. 
   Студенттің өздік жұмыс сабағының жоспары (СӨЖ)
   

1. «Мәңгі тоң таралған аймақтарда рельефтің құрылу процестері» тақырыбы бойынша тезистік конспект жазу және ауызша жауап дайындау.

2. «Шөлді аймақтардың рельеф пішіндері.» тақырыбы бойынша тезистік конспект жазу және жазбаша жауап беру.

3. «Теңіз жағалаулық процестері мен рельеф пішіндері» тақырыбы бойынша реферат жазу және оны қорғау.