ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені «Мамандану практикумы ІҮ»

-барлық размер және формадағы жаймасы;

-жарнаманың түрлі құрылуы, шатырлы бағдарлар атауы;

-газеттер және жүгіртпе сөз;

-видеотақта;

декоративті көшедегі сағаттар;

-белгі қою, көше бойына орнату;

-кең кеңістікте құру;

-аялдамадағы сыртқы жарнама;

-спорт іргетасындағы, транспорттағы сыртқы жарнама;

Сыртқы жарнаманың объектісі тек жарнаманың кең жайылу болашағы ретінде емес, ол қала архитектурасының элементі ретінде.

Сыртқы жарнаманың екі түрі тиімді деп есептелінеді.

1.Автокөлік трассасындағы жайлы жаймалар;

2.Транспорттағы жарнама-автобустың ішкі сыртқы жағында болады.

Бұл екі дәстүрлі түр қала төңірегінде, сауда орталықтарында қолданылады. Сыртқы жарнаманың құрылуының тиімділігі, басқа ақпарат құралдарынан ерекшелігі, жарнаманың таралуынан басқада нәрсеге қолдануы мүмкін. Сыртқы жарнаманың ерекшелігі теледидар сияқты миллиондаған аудиториясы бар жарнама тұтынушыларымен жақсы қатынаста болады, және оған жүктелген міндеттемелерді жеңілдетеді. Сыртқы жарнаманы шығарушыда көптеген мәліметтің қысқасын, тиімділігін құрумен байланысты мәселе туындайды. Сыртқы жарнаманың барлық пайдаланушылары көру қатынасы кезінде тексті оқу үшін және бейнені көру үшін бірнеше секунд артылмайды. Бұл ерекшелік шрифт таңдағанда мұқият болуды, олардың ыңғайлы оқылуын, бейнелігін, түсінің тиімділігін болжамдайды. Сыртқы жарнамаға мына парметрлер маңызды «бейне нүктесі» және «көру бұрышы». Тақтаны орналастыру кезінде бейне нүктесін ескеру керек. Рулде отырған, жүріп бара жатқан адамның көру бұрышы түрлі болады. Автокөліктің ішінде түрлі жерде отыруына байланысты жолаушымен жүргізушінің көру бұрышы түрлі болады. Сатып алушының зейінін аудару үшін сыртқы жарнаманың элементі ашық безендірілуі керек, әсіресе кешкі түнгі уақытта. Түстің жарықтығын безендіру тәсілі, ұсынылған тауармен байланысты болу керек, сонымен қатар ол айналадағы заттармен, көшемен, ғимаратпен сай келуі тиіс.

Сыртқы жарнаманың парадоксы- ол айналадағы жағдаймен сәйкес келуі тиіс деп есептелінеді. Жайылмалы жарнамны қолданғанда фирманың аты жеткілікті таныс болады. Текст экскизді қарағанда жайылмалы жарнама ескеретін жайт, ол жарнамалаушы фирманың бейнесіне сәйкес, бейне құру керек. Жарнаманы дайындағанда, онда жазуға қарағанда тауар бейнесін көру жақсы есте сақталады. Плакатты қабылдау безендірілуіне емес, орналасуына да байланыты (жол, көше, ғимарат). Күнге қарағанда көлеңкеде тұрған плакат жақсы көрінеді. Көбіне плакаттар транспорттың жүретін бұрышына жиі орналасады, алайда психологтарға жақсы таныс, жарнама плакатының жол бойында орналасуы тиімді қабылданады. Кейде жарнама жайылымдары автокөліктің жүруіне қарама-қарсы бағытталады, психологтадың көзқарасы бойынша бұл қабылдауға тиімсіз.

Кейде жарнамалаушылар, суретшілер, дизайнерлер жарнаманы адам емес машина көретіндей етіп безендіреді. Егер бақылаушыға көп детальдары бар таныс емес жарнама плакатын ұсынса- шрифт, сурет, мекен-жай, телефон- бұл психикалық процеске зейін, ес, ассоциативті ойлау, эмоцияға зиян келтіреді. Жарнаманың ақпарат көлемі адамның когнитивті мүмкіндіктерін ескеру керек. Жарнама жайылымдары жәрмекеге ұқсайды олар ашық көп түсті, айтуға қарағанда айқайлайды. Ол топтарды барлық күшімен өзіне қаратқысы келеді. Жарнамалық жайма жоғары зейін аудартады және жоғары қызығушылық таңғалдыру тудырады. Оның мәліметінің маңызы аз, бірақ көп эмоция. Ол пайдаланушыны сендірмейді жай ғана қызықтырады.

Жарнамалық хабаландыру адамдарға фирма туралы оның бар екенін еске түсіреді. Ол басқа жарнамалық шаралармен сәйкес келгенде тиімдірек болады. Олар жаймада, дуалда, ғимараттың шатырында, транспорттың ішінде жүзеге асады. Жарнама таратушылардың басты қызметі- тауар туралы пайдаланушының есіне түсіру.

Жарнаманы өңдегенде оны қолданудың бірнеше ережесін есте сақтау, пайдалы қабылдаудың тиімділігін арттыру үшін 7-9 сөзден артық қолданбау керек. Шрифт ашық, ірі екі үш түсті, зейінді шоғырлайтындай және оңай оқылатындай болуы керек. Текст қараңғыда қиындықсыз оқып кете беретіндей қысқа болуы тиіс. Кейде кәсіпорынды не дүкенді іздеуге көп уақыт кетіп жатады өйткені, олар қарапайым көрсетуді ұмытып кетіп жатады. Хабарландыру тақтасында екі сөзді еске түсіру пайдалы, ол жарнамада қолданылып жүрген сөз, адамдарға сенімді түрде әсер етеді. Бұл сөз- «Кіру қасына», «Дәл осында».

1. 
   Жарнамалық мәтіндердің графикалық орындалуына байланысты оның қабылдану заңдылықтары қандай?
   
2. 
   Шрифтардың биіктігі, өлшемін қабылдаудың психологиялық ерекшеліктері?
   
3. 
   Жарнама мәтінінің линвистикасына қойылатын психологиялық талаптар қандай?
   

1. 
   Лебедев-Любимов А.Н. Психология рекламы.-СПб.: Питер2004.
   
2. 
   Дейян А. Реклама./ Пер. с фрац./Общ. Ред.В.С.Загашвили.-М.:1993.
   
3. 
   Феофанок О.А. Реклама: новые технологии в России. СПб.:Питер,2000.
   
4. 
   Хромов Л.Н. Рекламная деятельность: искусство, теория, практика. Настольлная книга делового человека – менеджера и бизнесмена. – Петрозаводск, 1994..
   
5. 
   Батра Р., Майерс Дж., Аакер Д. Рекламный менеджмент./Пер. Сангл. 5-е изд.-М.,1999.
   

1. 
   Тура байланыста тауарды ұсыну ерекшеліктері.
   
2. 
   Почта және телефон арқылы жарнамалаудың психологиялық ерекшеліктері.
   

Жарнама құралдарының кері байланыс технологиялары потенциалды тұтынушылармен түрлі қарым-қатынас құрлдарын пайдалану арқылы жарнамалық әрекеттерді ұйымдастыру. Олардың бірқатарына тоқталып өтуге болады.

Тура тарату – потенциалды тұтынушыларға пошта немесе курьерлер арқылы жаранама қағаздары мен хаттарды бағыттау. Жарнамалаудың бұл түрі таңдаулы аудиторияға бағытталады және бұл оның сапалы ерекшелігі болып табылады. Әдетте бұндай хаттар өз аудиториясын тікелей табады. Өйткені көпшілік өз есімдерін көргеннен кейін тіпті тартымды емес конвертті ашып, қызығушылық танытады. Ал жарнамалаушылар өз кезегінде өздеріне қажетті тұтынушылар контингентін бағалап, бағытты әрекеттер кешенін ұйымдастырады.

Сонымен қатар, тура тарату арқылы жарнамалау басқа да жарнамалау құралдарына қарағанда неғұрлым арзан, ал мәтіннің сауатты құрастырылуы шешуші роль атқарады.

Пошта арқылы тура таратудың келесі формалары белгілі:

• 
  Хаттар;
  
• 
  Буклеттер;
  
• 
  Ашық хаттар;
  
• 
  Брошюралар;
  
• 
  Жеделхаттар;
  
• 
  Тауар түрлері.
  

Потенциалды сатып алушымен қарым-қатынастың жүзеге асырылуы бес этаптан тұрады және оның жүзеге асырылу сапасы соңғы нәтижені көрсетеді:

• 
  Зейінді аударту;
  
• 
  Қызығушылықтарды тудыру;
  
• 
  Иландыруды қалыптастыру;
  
• 
  Тыңдаушының тілегін қолдау;
  
• 
  Әрекетке шақыру.
  

1. 
   Тура байланыстағы жарнамалаудың психологиялық техникаларын білесіз.
   
2. 
   Жарнамалаушы агентінің әрекет-қылықтарына қойылатын психологиялық талаптар қандай?
   

1. 
   Лебедев-Любимов А.Н. Психология рекламы.-СПб.: Питер2004.
   
2. 
   Мокшанцев Р.И. Психология рекламы: Учеб.пособие/Науч.ред. М.В. Удальцова-М.: Новосибирск.
   
3. 
   Ромат Е. Реклама в системе маркетинга. Учеб. Пособие.- Харьков, 1995.
   
4. 
   Ассэль Г. Маркетинг:принципы и стратегия: учекбник для вузов. – М.,1999.
   
5. 
   Батра Р., Майерс Дж., Аакер Д. Рекламный менеджмент./Пер. Сангл. 5-е изд.-М.,1999.
   

1. 
   Тұтынушылардың жарнамаға психологиялық әсердің ерекшеліктері.
   

XX ғасырдың басында психологтар жарнама саласында көптеген зерттеулер өткізді, оның мақсаты иландыру, суггестия түрінде қалыптасты. Ол жарнамалаушы тауарға қажеттілік тудыру үшін адамның еркіне психологиялық ықпал ету мақсатымен болды. Мұндай қажеттіліктерді пайдаланушының психикалық қажеттіліктерін ескере, жасанды құруға болады деп болжамдады.

Қазіргі және отандық әдебиеттерде адамның психикасына жарнаманың ықпалын мына формуламен анықтаған. AIDA және AIМDA.

Жарнамада ықпал етудің психологиялық механизмдері туралы сұрақты қарастырғанда мақсатты түрде аббревиатураны AIDA қолданады. Онда әрбір әріп психикалық процеске сай келеді. Бірінші әріп А-зейін(attention) қасиетін білдіреді. Жарнама өзіне зейін аударта білуі қажет бұл аксиома. Зейін ерікті еріксіз болуы мүмкін. Зейінді ерікті формаға аудару керек, бұл жарнама материалын ұйымдастыруда, оның позициясы, түсі және музыкалық безендірілуі сай келгенде мүмкін болады. Пайдаланушылардың зейінін аудару үшін ерекше сюжетті ойластыру керек. Кез-келген жағдайда алғашқы жоспарда сюжет, юмор, персонаж, түс емес жарнамалаушы тауардың өзі болуы тиіс. Ақпарат жүйелеген цепочка бойынша болуы қажет не, қалай, қайда. Егер пайдаланушы қуанышпен оған қалай тауарды көрсете алды, басты әсер етуші кім екенін түсіреді, бірақ тауар туралы есінде жоқ болса онда жарнама сәтсіз деп есептелінеді.

Зейін негізінде пайдаланушылардың қызығушылығы қолданылады және құрылады (I-interest). Бұл жарнама ықпалының екінші баспалдағы оның екінші тапсырмасы-потенциалды сатып алушыны қызықтыру. Екінші баспалдақтың мақсаты-идеалды сатып алу үшін, тауарды ойлы мүліктенуге жағдай туғызу. Пайдаланушыда сатып алуды басқару ниетін тудыруға талпыну керек. Қыз косметикалық дүкенге крем емес, әдемілік туралы арман сатып алады. Машина бұл транспорт құралы, қозғалу емес, бұл қуаныш және бостандық өзін еркін сезіну туралы арман. Арман, үміт, еркіндік осындай жоғары құндылықтар үшін ақша аямайды.

Тек соңғы этап-А (action) әрекет, саналы сатып алушының идеалды түрін шындыққа аударады. Жақсы сатушы немесе жақсы жарнама тауарға міндетті түрде жетістігін айта отырып кепілдеме береді. Бұл адамда сәтті сатып алуда қанағаттану сезімін тудырады және әруақытта осы фирманың сатып алушысы болу ниеті туындайды. Сатушы өз кезегінде сатып алушыға фирма атынан рахмет айтады және олардың қызметін қолдануға шақырады.

Пайдаланушыға жарнаманың психологиялық ықпал етуін қосымша А 7-кестеден көре аласыздар.

Жарнамада ықпал етудің психологиялық түрлері.

Жарнамада ықпал етудің негізгі түрлері-бұл ақпараттау, сендіру, иландыру, ниеттеу. Ақпарат жарнамалық үндеудің ядросын құрайды бірақ бір ғана ақпарат мұқтаждық эмоционалдық безендіру тұрақты жарнама ретінде қарастырылмайды. Пайдаланушыға жарнама күштірек әсер еткен сайын, жаңа ақпарат дайындауға кіріседі. Егер бұл дайындық болмаса пайдаланушылар ақпарат көзіне сенуден бас тартады. Ақпарат өзінің ерекшелігі жағынан нейтралды. Ол біздің санамыздағы эмоционалды сфераға қатысты емес. Ол жекелік ойдың мұқтаждығы, біздің қажеттілігімізді, қызығушылығымызды, мақсат бағдарымызды бағдарлайды. Ақпарат практикада жарнамалық үндеудің бір компонентінің сапасы ретінде қатысады.

Сендіруді психологияда жарнама ықпалының маңызды тәсілі ретінде қарастыруға болады. Бұл тәсіл жарнамаланған тауардың тиімділігін сатып алушыға оны мүліктенгенде керектігін сендіру. Сендіру процесі алынған ақпараттың критикалық ұғынуын, өткен өмірлік тәжірибесімен болжайды. Сендіру аргументтерінің көмегімен бұл тауардың керектігін оның артықшылығын сатып алушы үшін дәлелдеу. Сендіру процесінің ерекшелігі мынада, ол тұрақты пайдаланушының санасының рационалды сферасына бағытталған, осымен бірге жарнама оның ақылына қатысты. Пайдаланушыға тауарды мүліктенгенде керектігін мына жағдайда ғана сендіруге болады, егер сатып алушының оған анықталған қажеттілігі болса, тауар оған қызығушылық тудырса. Егер маған мүлде қызық емес нәрсені ұсынса, онда сендіру процесі әлсіз. Сендіру процесінде дәлелдеудің үш тобын қолданады.

Бірінші дәлелдеу тобына даусыз шындыққа негізделген, жекелік тәжірибеде кімді сендіреді сол кіреді. Екінші топ тауардың пайдасына позитивті дәлелдемені көрсетеді. Үшінші негативті ақпаратты, пайдаланушыны қиындықтан және қауіптен алдын ала сақтау, егер ол тауарды қаламаса. Әрине әрбір жарнамалық үндеуде бұл дәлелдеудің үш түрі қатыспайды. Негативті дәлелдеу тек төтенше жағдайда қолданылады. Жарнамалаушы қашан негативті шағымға сүйену керек және қашан сүйенбену керек екенін білу керек. Сендіру процесі туралы әңгімені жалғастыра келе, жарнамадағы дәлелдеудің екі тәсілін белгілейміз логикалық психологиялық. Олардың айырмашылығы неде? Логикалық тәсіл біздің санамыздың рационалды сферасына қатысуға рұхсат береді. Бұл тәсілді қолдана жарнамалаушы пайдаланушыға таныс әйтеуір бір мәселені көрсетеді. Дәлелдеудің психологиялық тәсілі- адамға пікірге кімді сендіруге тырысады жарнама солардың сезімінде қызығушылығында болады. Мұнда жарнама біздің санамыздағы эмоциялық сфераға қатысты. Оның ұсыныстары сіздің өзіндік қызығушылықтарыңызды қанағаттандырады деп пайдаланушыны сендіруге тырысады. Психологиялық дәлелдеудің жарнамада тағы да өте әсершіл тәсілі бар «халыққа». Жарнамалық практикада бұл дәлелдеу мынадай түрде, бұл тауарды барлығы қолданады, ал сіз ше? Мұнда конформизм механизмі жақсы орындалады. Пайдаланушы тауар туралы өзінің пікіріне емес, көп адамның пікіріне сенеді. «Барлығы сияқты болу-осы конформистің ұраны». Ол көп адамдардың тәжірибесінің сенімділігінде расталды. Әрине бұл, логикалық тәсілдің тауар пайдасының дәлелдеу ұсыныстарын елемеу деген сөз емес. Жарнамалық үндеуде үлкен тиіділікке логикалық психологиялық дәлелдер жетеді. Жарнамалық сенімге жарнаманың қайталануы себепші болады, біріші рет сендіре алмайды, жиырмасында сендіреді. Ми қарсы тұруға шаршайды немесе тауар расында ұнайды.

Көптеген авторлар жарнамада ықпал ету мәселесін қарастыра отырып негізгі зейінді саналы бейсаналы ықпалға аударады. Сонымен қатар логикалық және сендіру аргументтеріне негізделген рационалды ықпал ету мен эмоция мен сезімге негізделген рационалды ықпал ету арасындағы айырмашылықты қарастырады. Атақты неміс психологы өзінің жұмыстарын жарнаманың түрлі аспектілеріне арнаған Г.Мюнстерберг тиімдісі эмоционалды ықпал ету деп есептеді.

Ресейлік жарнаманы зерттеуші М.А.Мануйлов 1925жылы былай жазды. «Жарнаманың мақсаты- бұл адамдардың ойына әсер етеді, оларда қызығушылық тудырады және тауарды сатып алуға иландырады. Олай болса, жарнама адамдардың ойын оқиды демек, оның негізі ойлау заңдылықтарын анықтайтын және таныммен айналысатын ғылымда. Психологиядағы аталған бұл ғылым өмірді түсінуге үйретеді және сатушы өзінің жарнамасымен әсер еткісі келетін топ сезімін түсінеді».

Жарнама ықпалын зерттеу мүмкіндігі ғылыми, технологиялық, этикалық мәселелер қатарын шешуді болжайды. Олардың шешімі тауар өнімінің іске асуын және бизнесте жарнама мерекесін ұйымдастырудың психологиялық ерекшелігін анықтайды. Бұл сұраққа кәсіпкерлердің қатынасы бір жақты емес. Бұл жағдайда оларды екі үлкен топқа бөлуге болады. Біріншісі адамдардың пікірі толығымен жарнамаға тәуелді. Мұндай кәсіпорындар көп қаражатын жарнамалық компанияларға өткізеді, ал өзінің өнімінің бәсекеге қабілетті сапасына аз зейін бөледі. Екіншісі керісінше жарнама психологиялық қамтамасыз етуді керек етпейді және ол пайдаланушыға жай тиімді ақпарат түрінде таралу керек деп есептейді. Егер бизнесмен біріншіде психологиялық мүмкіндіктерді бағаласа екіншісінде оны бағаламайды. Психологиялық ықпал мәселесі, жарнама психологиясының ғылыми білім саласы ретінде өзекті, ол толығымен этикалық ерекшелікке байланысты. Кез-келген ықпал не әсер адам санасының өзгеруін болжайды және таңдау еркіне кейбір кедергілер ұсынуы мүмкін. Көптеген авторлар мысалы, атақты психолог Б.Ф. Скиннердің пайымдауынша біз бәріміз бір-бірімізге тәуелді боламыз еркін ойлау мүлде жоқ. Сондықтан бұл мәселе талқыланбауы мүмкін.

Атақты философ және психолог Э.Фроммның дәлелдеуінше, еркіндік болған сайын адам онымен не істейтінін білмейді, өйткені ол адам бейсаналы қашуға тырысатын жауапкершілікпен байланысты. Бұған байланысты жарнама зертеушілері түрлі пікір айтады. Мысалы, егер ұсынылған тауар жарнамадағы көрсетілген және айтылғанмен сәйкес келмесе онда ықпал етуді жалған деп қарап тиім салу керек. Егер жарнама сенімді жарнамалаушы тауардың ерекшеліктерін қасиеттерін шынайы бейнелесе, ал тауарлар адамға өте керек, онда оның адамға таңдау, сатып алу кезінде ықпал ету қабілеті жарнаманың құқы бола бастайды және ол қоғаммен талқыланбау керек.

Көптеген авторлардың пікірінше, тұтынушы өз бетінше ешуақытта ешнәрсе таңдамайды. Атақты «символикалық интеракционизм» теориясы негізіне сүйенсек адам үшін әрқашан «басқа» шешім қабылдайды, ол субъектінің өмір сүру барысында әлеуметтік қатынас мүмкіндігін жинақтау болып табылады. Дәл осы «басқа» жарнама ұсыныстарын бағалайды және әсер етуден ұсынылған аргументтерден шешім қабылдайды. Жарнамаға кез-келген ықпал жөнді.

Олай болса, жарнамада ықпал ету мәселесі, таңдау мәселесімен тығыз байланысты. Бизнесмендер жарнамалаушылар жарнама компанияларының ұйымдастыру тәсілін таңдайды. Ықпал етудің арнайы технологиясын қолдану не қолданбауға пайдаланушы өз бетінше шешім қабылдағанда жолығады.

Адамдардың санасына бейсанасына ықпал ете отырып коммерциялық жарнама, жарнамалаушы тауарға қажеттілік тудыруға қабілетті. Бұл көзқарастар қазіргі ғылыми психологиялық әдебиеттерде жанжалға жақын, олар қажеттілік қалыптастыру процесінде жарнаманың қатысуы жанама. Неліктен және қандай жағдайда адамдар өзіне мүлде керек емес тауарды алады? Бұл қазірге дейін ашық сұрақ болуда. Сондықтан жарнамада психологиялық ықпал ету әдісінің тиімділігін білу және ықпал ету мен қажеттіліктің сәйкестігі жарнама психологиясында негізгі мәселе болуда.

Адамдарды психологиялық ықпал ету әдісімен басқару мүмкіндігі саясаткерлерді, менеджерлерді, психотерапевтерді қызықтырды. Көп авторлар бұл әдісті ескі деп есептейді.

Олай болса, жарнама шараларының ішінде адам бірінші теледидарды есінде жақсы сақтайды, өйткені онда адамдар рол ойнайды ол өзіне адамды бейсаналы қызықтырады оның маңызы ол видеоклипті онда түрлі-түсті қолдануында, оның кемшіліктері де бар ол қызықты бағдарлама кезінде көп беріліп адамдарды жалықтырады. Сосын көшедегі жарнама, үшінші журнал өзінің суреттерді көп қолдануымен адамның есінде көп сақталады, сосын радио оны қазір жастар көп тыңдауда бірақ ондағы жарнаманы есте сақтау көрсеткіші төмен, ең соңғысы ол газет оған көбіне қарттар көңіл аударады.

Кесте-1

Жарнаманың пайдаланушыға психологиялық ықпал ету этапындағы құрылымдық формуласы.	Пайдаланушыға психологиялық ықпал ету формуласының мазмұны.
1. AIDA	Жарнамалық ықпал ету бұл кестеге сәйкес бірінші зейін аудартады (Attention) сосын жарнама қызығушылық тудыру керек (Interest), сосын ниет (Desire), бұның бәрінен тауар алуға деген іс-әрекет (Activity) туындайды.
2.ACCA	Бұл модель анықталған аудиторияға жарнама ықпалының нәтижесін сипаттайды, төрт этаптың біреуінен өткен пайдаланушының - зейіні (Attention), аргументті қабылдау (Comprehension), сендіру(Convection)және әрекет (Action).
3.DIBABA	Формула неміс атауымен аталған тауар сату процесінің алты этапы 1) потенциалды пайдаланушының ниетін қажеттілігін анықтау; 2) жарнаманың ұсынысымен қажеттілігін қанағаттандыру; 3) оның қажеттілігіне сәйкес келетін, пайдала-нушыны сатып алу туралы шешімге «итермелеу»; 4) пайдаланушыға ұсынылған реакция есебі; 5) пайдаланушыда тауар алуға деген ниет тудыру; 6) сатып алуға жағымды жағдай жасау;
4.DAGMAR	Бұл формула ағылшын сөздерден құралған Defining advertising goals- measuring advertising results (жарнама мақсатын анықтау- жарнама нәтижесін өлшеу). Бұл моделге сәкес сатып алу акты төрт фазадан өтеді. 1) тауардың маркасын білу; 2) ассими-ляция- тауардың сапасы туралы адресатқа мағлұмат; 4) әрекет жарнаманың мекен-жайымен сатып алу.

Негізгі ұғымдар: ықпал ету техникалары, моделдеу, жарнама шаралары.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. 
   Дәстүрлі ықпал ету әдістерін атаңыздар.
   
2. 
   АССА, DIBABA, DAGMAR моделдеріне талдау жасаңыздар.
   

1. 
   Лебедев-Любимов А.Н. Психология рекламы.-СПб.: Питер2004.
   
2. 
   Мокшанцев Р.И. Психология рекламы: Учеб.пособие/Науч.ред. М.В. Удальцова-М.: Новосибирск.
   
3. 
   Феофанок О.А. Реклама: новые технологии в России. СПб.:Питер,2000.
   
4. 
   Хромов Л.Н. Рекламная деятельность: искусство, теория, практика. Настольлная книга делового человека – менеджера и бизнесмена. – Петрозаводск, 1994..
   
5. 
   Ромат Е. Реклама в системе маркетинга. Учеб. Пособие.- Харьков, 1995.
   
6. 
   Ассэль Г. Маркетинг:принципы и стратегия: учекбник для вузов. – М.,1999.
   

1. 
   Көліктердегі жарнаманың ерекшеліктері.
   

Көліктегі жарнама. Бұл – автобус, троллейбус және тағы басқа көлік түріне орналастырылатын жарнамалық мәліметтер, хабарландырулар.

Жарнама сувенирлері – фирма қызметін таныту үшін қолданылатын фирмалық сувенирлер, сериялық сувенирлік заттар, сыйлықтар, фирмалық орамалар.