Пiкiр жазғандар: E. Омар – профессор, педагогика ғылымдарының докторы Ш. Оразов
жүктеу/скачать 2,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Bastauysh mektep pedagogikasy Babaev
| танымдық
iс-әрекетi оқу барысында өзiндiк қажет қалпына келе бастайды. Мұнда тiлде- су-қатынас аймағының кеңеюi де аса маңызды. Баланың жыл- дам жүрістi кемелденуi, оқушыларда көптеген жаңа сапаларды қалыптастыру немесе дамыту қажеттiгi педагогтардан барша оқу-тәрбие жұмысының тиянақты мақсат-бағытын айқындап, оны бұлжытпай орындап баруды талап етедi. Кiшi жастағы оқушылардың қабылдауы тұрақсыз және ұйымдастырылмаған. Бiрақ, олардың орны бала байқағыштығының өткiрлiгiмен және жаңалыққа “бейнелi құмарлығымен” толтырылады. Кiшкентай оқушы 9 санымен 6, жұмсарту (ь) және қатайту (ъ) белгi әрiптерiн “р” мен шатастыра- ды, сонымен бiр уақытта ол адым сайын жаңалыққа тап қылған қоршаған дүниенi қызығушылықпен қабылдауда болады. Қабылдау үдерiсiнің толық жiкке келмеуi, талдастыру әлсiздiгi, баланың ашық-жарқын көңіл-күйімен орындалып жатады. Осы қабiлеттi арқау еткен тәжiрибелi мұғалiмдер оқушыны белгiлi бағытта тыңдауға және көз салуға үйретiп, байқағыштығын да- мыта түседi. Мектептің алғашқы кезеңiнің ақырына қарай бала қабылдауы күрделенiп, тереңдейдi. Осыдан қабылдау үдерісi 75 талдағыш, жiкке келгiш және ұйымдасқан сипат ала бастайды. Баланың зейiнi ырықсыз, қажеттi тұрақтылыққа ие емес, көлемi жағынан шектеулi. Сондықтан, бастауыш мектептегi бүкiл оқу әрекеті зейiн мәдениетiн тәрбиелеуге бағындырылады. Мектеп өмiрi баладан тиянақты оқуға қажеттi ырықты зейiн жаттығуларын, ерiктiк күш салуды көбiрек талап етедi. Ырықты зейiн басқа оқу қызметтерімен бiрге дамиды. Мұндайда аса ке- регi – оқу сеп-түрткісі, оқу iс-әрекетiне болған жауапкершiлiк. Бастауыш мектеп балаларының ойлау қабiлетi көңіл-күй – бейнелiктен абстракт-логикалық сипатқа өте бастайды. “Ба- лалар жалпыланған формалармен, түр-түстерiмен, дыбыс- тармен, түйсiктермен ойлауға қабiлеттi.” – деп К.Д.Ушинский өз уақытында ескертiп, мұғалiмдерге алғашқы оқу сатысында балалардың осы ойлау ерекшелiктерiн пайдалануды ұсынды. Бiрiншi саты мектебiнің мiндетi – балалардың ақыл-есін се- беп-салдарлы байланыстарды түсiну деңгейiне дейiн дамы- ту. Л.С.Выготский, көрсеткендей оқу жасына бала ақыл-ес қабілеттерінің әлiсiздгiмен келедi (жетiліңкiреген қабылдау және ес қызметтерiне қарағанда). Баланың ес-ақылы осы мек- теп дәуiрiнде бұрын-соңды болып көрмеген қарқынды даму- да болады. Бұл кезеңде мұғалiмнің басшылығы аса маңызды да қажеттi. Зерттеулер көрсеткендей, оқу-тәрбие үдерiсiнiң әртүрлі ұйымдасуынан, оқу мазмұны мен әдістерiнің, танымдық iс-әрекеттердің ауыспалы болуынан кiшi мектеп жасындағы балалардың ойлау қабiлетi де әрқилы сипатта көрiнiс бередi. Балалардың ойлау қабiлетi олардың тiлiмен бiрге дамиды. Қазіргі күндегi үшiншi сынып оқушыларының сөздік қоры 3500 –4000 сөзді құрайды. Мектептiк оқудың ықпалы тек қана бала сөздік қорының ұлғаюнан көрiнбейдi, ең алдымен сол игерiлген сөздердi ауызша және жазба ой бiлдiруде пайдалана алу еп- тiлiгiнен байқалады. Оқушының танымдық iс-әрекетiнде ес үдерісi маңызды рөл ойнайды. Кiшi жастағы оқушының табиғи мүмкіндiктерi орасан: оның миi сөзбе-сөз жаттап алуға икемдi келедi. Салыстырсақ: мектепке дейiнгi бала 15 сөйлемнің 3-5, ал кiшi оқушы – 6-8 жаттап, есiнде сақтайды. Оның есi негiзiнен көрнекi – бейнелi сипатта қызықты, нақты, жарқын материалды алжаспастан, жаңылмай жатқа айта бередi. Бiрақ, бұл жастағы балалар өз 76 есiн басқаруға және оқу мiндеттерiне нақты байланстыруға икемсiздеу. Мұғалiмдер бұл кезеңде балалардың жаттау барысындағы өзiндiк бақылауын, өзiндiк тексеру дағдыларын, оқу еңбегiн парасатты ұйымдастыруға көп күш жұмсауы тиiс. Кiшi жастағы оқушының бұл кезеңдегi тұлға болып қалыптасуы жаңа ықпалдарға тәуелдi, бұлардың iшiнде аса мәндiлерi – ересектермен (мұғалiмдермен), қатарларымен (сыныптастарымен) жаңа байланыс-қатынастары, жаңа iс- әрекет (оқу) және ортақтасу түрлері, үлкен ұжымдық жүйелерге (жалпы мектептiк, сыныптық) енуi. Балада әлеуметтiк сезiм элементтерi құрала бастайды, қоғамдық мiнез дағдылары (ұжымдық сезiм, әрекеттерiне жауапкершiлiк, жолдастық, достық, өзара жәрдем т.б.) бастау алады және орнығады. Кiшi мектеп жасы тұлғаның адамгершiлiк сапаларының дамуы- на үлкен мүмкіндiктер ашады. Бұған оқушылардың икемдiлiгi және бiршама сенiмшiлдiгi, олардың нанғыштығы, елiктеуiштiгi, ең бастысы – мұғалiм бойындағы үлкен бедел – себепкер. Бастауыш мектеп тұлғаның әлеуметтену үдерiсiнде, адамгер- шiлiк – азаматтық кемелденуiнде өте маңызды орын алады. Оқушының сеп-түрткілер аймағының дамуы ақыл-ес дамуы- на қарағанда бiршама кемiрек. Еркi толық қалыптаспаған, iс- әрекет себептерiн (мотивтерiн) онша сезiне бермейдi. Жоғары сезiмталдық, аса терең де күштi толғанысқа түсу басымдау, осыдан бала өз қылықтарын ақыл сарабына сала алмай, көптеген ойсыз қателiктерге жол бередi. Гуманистiк тәрбиенің көп мәселелерi балалардың ұнамды өзiндiк бағасына байланысты келедi. Мұндай қасиеттің қалыптасуына баланың отбасыдан мектепке өтуi үлкен әсерiн тигiзедi. Мақтауы көп болған отбасы баланысының бағасы ендi басқа балалармен салыстыра берiлетін мектеп оқушысының нақты бағасы, әлбетте, сәйкес бола бермейдi. Екi жақты ықпалды көтеру қиын, осыдан, бала қорғанып, бiр тарапқа өтуге тырысады, көбiне бұл таңдау өзiндiк баға деңгейiн төмендетуге соқтырады. Отбасы мен мектеп көзқарастары алшақтауынан бала психикасы қосымша жүктемеге тап бо- лады. Өзiндiк төмен баға – тереңнен берiлген iшкi жан күйзелiстерiнен. Бұны дұрыс түсiнген жүктеу/скачать 2,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|