71
Мектеп жасына дейiнгi баланың
мiнезi
әлi қалыптасу
жолында. Мiнез, негiзiнде, жоғары жүйке әрекеттерiнің
сипатына байланысты келедi, ал жүйке жүйесi даму
жағдайында
болатындықтан,
баланың
қандай
болып
жетiлетiнiн тек болжастыру ғана мүмкін. Көп мысал, көптеген
дерек келтiруге болады, бiрақ шындық қорытындысы жалғыз-
ақ:
мiнез – бұл қалыптасудың нәтижесi, ол мың да бiр үлкендi-
кiшiлi әсерлердің құрамасы.
Қалыптасқан мiнезде 5-6 жастағы
баланың қандай қасиет белгiлерi қалатыны – Жаратқанға ғана
аян.
Дегенмен, бiз белгiлi типтегi мiнездi қалыптастырғымыз
келсе, сол мақсатты көздеп, ұйымдастырылған тәрбие алып
баруымыз шарт. Бұл күнде қоғам мен мектептегi күрделi
мәселелердің бiрi –
жалғыз перзенттi отбасы
. Мұндай
жағдайда баланың бiрнеше артықшылығы бар: барлық
жақсылық соған, үлкендердің бәрi оны мәпелейдi, ал бұл оның
дамуына ұнамды ықпал жасайды, бала мейірiмге бөленiп, еш
бiр
қайғысыз, қағанағы қарық, өзіне деген бағасы “таудай”
болып өседi. Дегенмен, жалғыз перзенттi отбасының қиналатын
жағдайлары да аз емес: мұндағы бала жасына жетпей “ересек”
көзқарастар мен әдеттерге үйiршең келедi, оның жеке-дара
және өзiмшiл (эгоистiк) қасиеттерi анық көрiне, қалыптасады,
ол есеюдің көптеген қуаныштарынан хабарсыз болады. Мұндай
отбасынан шыққан бала басты адамилық сапа – төңірегiндегi
басқалармен қатынас жасау қабiлетiнен ажыралады. Мұндай
отбасыларда баланы қатер, қайғыдан сақтандырушы жағдайлар
көп жасалады. Әлбетте, оны бұлайынша қорғау мүмкін. Бiрақ
– қашанға дейiн. Сондықтан, баланы нақты өмiр, тұрмыстық
жағдайларға дайындаудың шараларын орындау қажет. Оны
қайғыруға да, қиналуға да үйретiп, жеңiлiстер мен қателiктерге
де шыдамдылықпен төзе бiлуге баулу керек.
Бала тек өзi ғана басынан өткiзген
сезiмдердi
байқауға
қабiлеттi. Басқаның
көңіл толғанысы оған жат, белгiсiз.
қорқыныш, ұят, тәуелдiлiк, қуаныш, ауыртпалық – бәрi де бала
өмiрiнің серiгi, бiрақ олардың не екенiн өз басынан өткiзгенде
түсiнедi. Жағымсыз жағдайлардан жасанды қорғаудың қажетi
жоқ. Өмiрдi өзгертiп болмайды, сондықтан оған шынайы дайын-
далу керек.
72
Мектеп жасына дейiнгi балалардың тән-дене дамуының
негiзгi мiндетi әрi бұл жас кезеңiнің барша мәнi – ойын, ойын
ұйымдастыру. 5-6 жасар бала сотқар да қызбалы келедi.
Баланың төбелескiштiгiн қолдамаңыз, бiрақ оны шектемеңiз де.
Бұл жастағы баланың көңіл-күйi басқарымды келедi - қаласа
жылайды, не асыр салып секiредi, көңілi келген кезде ыңырсып
отырып алады, не рахатқа балқып, жатып алады, ал осының
бәрiн ол шын көңілiмен iстейдi.
Бұл жас кезеңiнің басты мiндетi – баланы қоршаған
дүниемен таныстырып, сөз, сөйлеу әлемiне бойлату. 7 жасқа
дейiн адам қалай сөйлеп үйренсе, өмiрбойы сол тiл қолдану
қалпымен өтедi. Баланы кемсiтпей, үлкенмен
қалай әңгіме
сұхбат құратын болсаңыз, онымен де солай тiлдесудi дағдыға
айналдырыңыз. Табиғат аясына шығып, онымен өсiмдiктану,
жануартану және топырақ, тау-тас негiздерiн зерттеңiз.
Баланың еркiн байламаңыз, есіңiзде болсын, оқып үйренудің
ең басты тетiгi – ойын. Қыз балалар бұл жаста байсалдылау
келедi, сондықтан олармен көбiрек ойланып,
қатынас жасау
қажет.
Мектеп жасына дейiнгi аралық бала дамуының қарқынды
кезеңiне тұспа-тұс келедi. Бұл жастағы бала сезiмтал, адам-
гершiлiк және әлеуметтiк қылық ережелерiн, жаңа iс-әрекет
түрлерін қабылдауға жоғары қабiлеттi. Бұл жастағы балалардың
көпшiлiгi жүйелi оқу мақсаттары мен тәсiлдерiн игеруге дайын.
Әрекеттің басты түрі – ойын,ол арқылы бала өзiнің танымдық
және әлеуметтiк қажеттерiн қамтамасыз етiп отырады.
Достарыңызбен бөлісу: