Пiкiр жазғандар: E. Омар – профессор, педагогика ғылымдарының докторы Ш. Оразов

64
негiздеме бередi, даму үшiн қолайлы күн тәртiбiн, еңбекпен ай-
налысу және демалу уақыттарын белгiлейдi. Жас ерекшелiк-
терi оқу пәндерiнің және әр пәндегi оқу материалдарының iрiк-
телуi мен оқу бағдарламасында жайғасуына орай мәселелердi 
дұрыс шешуге мiндеттейдi. Оқу-тәрбие қызметiнің формалары 
мен әдістерiн таңдау да осы принципке тәуелдi. 
Қазіргі дәуiрде жас топтары арасындағы шектердi қайта 
қарастыруға себепшi болатын және бiр құбылыс педагогтар-
ды толғандыруда. Бұл 
акселерация
 
(лат. сөзі – жеделдеу), 
- 
яғни балалық және жасөспiрiмдiк шақта тән-дене, кей 
жағдайда психикалық дамудың ерекше жедел алуы.
Аксе-
лерацияны биологтар ағзаның физиологиялық жетiлуiмен, 
психологтар – психикалық функциялардың iске қосылуымен 
байланыстырады, ал педагогтар тұлғаның рухани дамуы мен 
әлеуметтенуiнен деп түсiндiредi. Педагогтардың пiкiрiнше, 
акселерация физикалық дамудың салдары емес, ол ағзада 
жүріп жатқан физиологиялық жетiлу үдерістері мен тұлғаның 
әлеуметтенуi арасындағы қайшылықтардан. 
60-70 жылдарға дейiн балалар мен жасөспiрiмдердің тән-
дене және рухани даму тепе-теңдiгi бiр қалыпта болды. Ал 
бұдан кейiнгi дәуiрде пайда болған акселерация нәтижесiнде 
ағзаның физиологиялық жетiлуi ақыл-ес, психикалық, 
әлеуметтiк дамудан әлдеқайда қарқынды болды. Даму 
сәйкессiздiгi қылаң бердi. Адамның ақыл, әлеуметтiк, iзгiлiк 
сапаларының негiзi болған психикалық қызметтерден гөрi тән-
дене, сүйек құрылымдарының өсуi жылдамдады. Осыдан, 
баланы артық психологиялық жүктемеге түсiретiн жағдайлар 
пайда болды, яғни бала өзiнің ақыл-есi жетпейтiн iстерге асы-
латынды шығарды. Акселерация үдерісi балалардың өздерiне 
ғана әр түрлі қиындықтар тудырып қоймастан, мұғалiмдер мен 
ата-аналардың тәрбиеге байланысты материалдық және руха-
ни мәселелерiн туындатты. 
Акселерацияның негiзгi себептерi – өмiрдің қарқынды да-
муы, материалдық жағдайлардың, тамақ және медициналық 
қызмет сапаларының көтерiлуi, ерте жастан балалар күтiмiнің 
оң сипат алуы, көптеген бала сырқаттарының жойылуы. Бұл 
құбылыстың және де бiр себептерi бар: адамның тiршiлiк ету 
ортасының 
радиоакатив ластануы
алғашқыда бойды өсiрiп, ал 

65
уақыт өтуiмен, тәжiрибелер көрсеткендей, адамзаттың, жалпы 
тiршiлiктің тектiк қорын (генофонд) әлсiретедi, атмосферадағы 
оттегi көлемiн азайтады, ал бұның iзiмен адамның көкiрек 
клеткасы шектен тыс кеңейiп, осыған сәйкес бүкiл ағза 
ұлғаяды. Дегенмен, шынына жүгінсек, акселерация көптеген 
жағдаяттардың тоғысынан келiп шығатын табиғи құбылыс. 
80-жылдардың ортасынан бүкiл әлемде акселерация бiр-
шама кемiп, физиологиялық даму қарқыны айтарлықтай 
төмендедi. 
Акселерациямен бiрқатарда көрiнетiн құбылыс – 

жүктеу/скачать 2,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: