ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы



Pdf көрінісі
бет125/346
Дата12.06.2024
өлшемі3,08 Mb.
#203331
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   346
Байланысты:
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018

этногидронимдер 
деп атайды. Батыс Қазақстан облысы этногидронимдерінде, 
негізінен, ертеде Кіші Жүзді мекендеген 
Алаша, Байбақты, Табын, Тама, Беріш, Адай
секілді 
үлкен рулар мен олардың бөлімдерінің атаулары кездесіп отырады. Мысалы, 
Есен Аңқаты, 
Ерсары, Есентемір көлі, Еділбай соры 
т.б. Оларды осы тараудың «Этнотопонимдер мен 
генотопонимдер» бөлімінде қарастырғандықтан, гидронимдер құрамындағы этнонимдерге бұл 
бөлімде тоқталмай, тек гидронимдердің халқымыздың этномәдени өмірінің өткенін берудегі 
маңызының ерекше екендігін ғана айтқымыз келді. 
3.2.4. Этнотопонимдер мен генотопонимдер 
Ономастика ғылымында
 
тайпа, тайпалық одақ, халық, ұлт атаулары 
этноним
деп 
аталады. Бұл термин грекше «
 этнос» -
халық 
ұғымын береді. Туыс тайпалар тармақтарының 
атаулары, яғни ру аттарынан жасалған топонимдер 
генотопоним
деп аталады. Грек тілінде 
«генос»

род, + «оним» - атау
деген ұғымды береді (74, 46,). Рулар мен тайпа атаулары 
лингвистер үшін құнды материал болып табылады. Барлық уақытта этнонимдер өзіне 
ғалымдардың назарын аударып, жұмбақ болып келді де, ғылымның дамуына байланысты 
нақты зерттеулердің тақырыбы болды.
Этнонимдердің лексикалық құрамы әртүрлі. Олардың ішінде түрлі дәуірлерге және әр 
жүйелі тілдерге жататын түрлі қабаттар бар. Бұл қабаттарды тарихи - салыстырмалы және 
тарихи - типологиялық әдістерді қолдану арқылы ғалымдар дәлелдеп шығаруда. «Ру, тайпа 
аттарынан пайда болған жергілікті атаулар әдетте екі немесе бірнеше рулардың тоғысқан 
жерінде пайда болады, себебі бір рудан екінші рудың елді мекенін айыру қажеттігі туған 
уақытта, жеке этнотопоним пайда болады» (9, 60). Сондықтан бұндай атаулардың таралу 
шекараларын анықтау - ертедегі рулардың территориялық орналасуын белгілеу үшін құнды 
қызмет атқарады. Түркі халықтарының үнемі қозғалыста болғандығы тарихтан белгілі. 
Тайпалар бірде қосылып, бірде ыдырап отырды. Көшіп келген халық жаңа территорияға 


70 
өздерінің рухани құндылықтарын, материалдық және рухани мәдениетін, тілін, атауларын 
бірге ала келді. 
Батыс Қазақстан өңіріндегі өзендер мен көлдерді, малға жайлы жайлаулар мен 
қыстауларды тарихи кезеңдерде түрлі тайпалар мен рулар, әр алуан ұлт өкілдері мекен етті. 
Сөйтіп, олар саяси-әлеуметтік, экономикалық, қарым-қатынасқа түсті. Бұл жайт, әрине, 
топонимияда да өз ізін қалдырды. Қазіргі жер-су атауларында түрлі субстраттар мен 
этнонимдердің кездесу себебі де осыдан. Бұл жөнінде Т.Жанұзақов: «Қазақ тілі 
ономастикасының лексикалық құрамы азды-көпті болса да, көне заманнан бастап, бүгінгі күнге 
дейінгі халқымыздың тарихи - мәдени өрісінің өткен жолын толық көрсете алады. Олардың 
құрамында төл сөздерден қойылған атаулармен қатар, басқа тілдерден енген атаулар да бар» 
деп орынды көрсеткен (112, 17).
Қазақстандағы және жалпы Евразияның далалық аймақтарындағы этникалық 
құбылыстардың шешуші кезеңі бірінші мыңжылдықтың ортасынан басталған түркілердің 
батысқа қарай қоныстануымен байланысты. ХҮ-ХҮІ ғасырдағы қыпшақ мемлекеттік бірлестігі 
Ертістен Жайыққа дейінгі, Еділден әрі Батыс тараптағы сансыз түрік тайпаларының 
этникалық-саяси және шаруашылық мәдени байланыстарына жағдай жасады. Қыпшақ 
тайпаларының құрамында 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   346




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет