ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Pdf көрінісі

бет	38/346
Дата	12.06.2024
өлшемі	3,08 Mb.
	#203331

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 346

Байланысты:
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018

Хардаваа; 7. Құрамында эпитеттері бар географиялық атаулардың болуы. Мысалы, Батыс Қазақстан топонимдері құрамында сұлу, қызыл, жақсы, бай
Сұлукөл, Жақсыбай, Қызылкөл, Қызылқұдық, Байсор сияқты топонимдер кездесіп отырса, моңғол тілінде баян, сайхан, хайрхан
Есенсай, Байшеркеш, Еділбайсор т.б., кісі аттарынан жасалған Баянғожа, Сырымтөбе

Шаған-Цагаан

нуур -

(ақ өзен, пәк су);
5. Географиялық атаулар құрамында жинақтық және есептік сан есімдер қатысып, көптік
мағына білдіруі немесе обьектінің нақты санын беруі де - салыстырып отырған топожүйеге
ортақ құбылыс;

6. Құрамында қарама-қарсы қатынасты білдіретін лексемалары бар топонимдер кездесуі.
Мысалы,
Үлкен Талдықұдық, Нарийн ухаа (жіңішке төбешік), Кіші Аңқаты, Қараоба -
Хардаваа;
7. Құрамында эпитеттері бар географиялық атаулардың болуы. Мысалы, Батыс Қазақстан
топонимдері құрамында
сұлу, қызыл, жақсы, бай
сияқты анықтауыштардың қатысуымен
жасалған
Сұлукөл, Жақсыбай, Қызылкөл, Қызылқұдық, Байсор
сияқты топонимдер кездесіп
отырса, моңғол тілінде

баян, сайхан, хайрхан
(сүйікті) сөздерінің қатысымен қалыптасқан
топонимдер кездеседі;

8. Географиялық атаулардың антропонимдер мен этнонимдерден жасалуы. Мысалы,
Батыс Қазақстан топонимиясында мынадай ру аттарынан жасалған
Есен Аңқаты, Күшпенкөл,
Есенсай, Байшеркеш, Еділбайсор

т.б.,

кісі аттарынан

жасалған
Баянғожа, Сырымтөбе,
Жәнібек

т.б. жер-су аттары бар.
Қазақ, моңғол топожүйесінде қатар қолданылатын гомогенді топонимдердің пайда
болуын, тарихи дәуірін және нақты тілдік ортасын, қайсысының қайдан ауысқанын дәл көрсету
өте қиын. Дей тұрғанмен, Э.М.Мурзаевтың, Г.Қ.Қоңғашбаевтың, Г.Сагидолдагийннің
жоғарыдағы еңбектерінде топонимдердің шығу негізінің ортақтығы, кейбір негізгі қызмет
атқаратын топоформанттар мен топомодельдердің ұқсастығы, географиялық терминдердің

26
тұтастығы, топожүйенің әр түрлі территориялық орнына қарамастан семантикалық,
морфологиялық түр мен фонетикалық жабдықталуы жағынан бір құрылымда берілуі,
параллель топонимдердғң кездесуғ оларды бғр негғзден пайда болҒан гомогенді топонимдер
деп дәлелдеуге себепші болды. Сонымен бірге ХІІ-ХІІІ, ХІҮ-ХҮІ ғасырлардағы моңғол
шапғыншылығы мен моңғол-түркі халықтарының бір мемлекет құрамына кіруі Қазақстан
территориясында, соның ішінде Алтын Орда мемлекетінің құрамына енген Батыс Қазақстан
жеріндегі жер-су атауларының түркі-моңғол көне ерекшеліктерін сақтай отырып, одан әрі
дамуына негіз болды. Сондықтан Батыс Қазақстан топонимиясындағы кірме қабат туралы сөз
қылған кезде, топонимдер құрамындағы моңғол тілінен енген сөздер мен формаларды өзге
кірме элементтерден (араб, парсы, орыс және т.б.) бөлектенетін ерекше топ ретінде алып
қарастырған дұрыс. Ал олардың арасындағы кейбір атауларды кірме деп қарағаннан гөрі, екі
тілдегі

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 346