ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы

Сайқы өзенінің атауы да моңғол тілінен енген. Е.Қойшыбаев бұл атауды Алакөл ылдиынан соғатын Сайқан

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Pdf көрінісі

бет	36/346
Дата	12.06.2024
өлшемі	3,08 Mb.
	#203331

1 ... 32 33 34 35 36 37 38 39 ... 346

Байланысты:
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018

Сайқан деп Семей, Талдығорған жерлерінде дүлей желді айтады. Бұл жерлерде «Сайқанның желінің ылаңы» деген тіркес те бар. Е.Қойшыбаев Сайқан, Сайқын
Сайқын атауын қазақ тіліндегі «сайын дала» ( кең дала ) деген тіркестің құрамындағы сайын (сайын// сайхын) сөзімен салыстыруға болады.

Сайқы
өзенінің атауы да моңғол тілінен енген.
Е.Қойшыбаев бұл атауды Алакөл ылдиынан соғатын
Сайқан
желінің

атауымен
байланыстырады.
Сайқан
деп Семей, Талдығорған жерлерінде дүлей желді айтады. Бұл
жерлерде «Сайқанның желінің ылаңы» деген тіркес те бар. Е.Қойшыбаев
Сайқан, Сайқын
тұлғаларын бір ұғымның екі түрлі айтылуы деп есептейді (28,203). Бірақ ғалымның бұл
топшылауымен де келісу қиын. Орда ауданында оңтүстік-шығыстағыдай дүлей жел соқпайды.
Нарын құмы - ежелден мал қыстағына қолайлы жер. Қысы жайлы, өткір, өкпек желі болмайды.
Мүмкғн
Сайқын
атауын қазақ тіліндегі «сайын дала» ( кең дала ) деген тіркестің құрамындағы
сайын (сайын// сайхын)
сөзімен салыстыруға болады.

Батыс Қазақстан өлкесі атауларының ішіндегі моңғол тіліне қатысты қабаты туралы айта
келіп, осы саланы зерттеушілер тұжырымдарын ескермеу мүмкін емес. Бірақ біз Батыс
Қазақстан топонимиясының стратиграфиялық қабатын сипаттауда бүгінгі көзқарастарды да
қамтуға тырыстық. Осы кезге дейін үзілді-кесілді тұжырымдарға ие болып келген кейбір
атаулардың шығу тегі туралы жаңаша қорытындылардың жасалуы да сондықтан.
Әрбір атау - тарихтың ұшқыны, соның табы сіңген нысаналы белгі. Бұл - топонимияның
негізгі заңы. Батыс Қазақстан топонимиясының құрамында моңғол тілінен енген біраз атау
кездеседі. Тіпті олардың ішінде параллель апеллятивті лексикаға жататын топоформалар да
бар. Қазақ - моңғол тілдерінің жағындығы жөнінде айта келіп, Б.Базылхан былай дейді: «Қазақ-
моңғол тілдерінің сөздік құрамының негізгі ұйқасы салыстырмалы ортақ бір желіге байланады.
Негізгі сөздік қордың айтылу жүйесі тарихи фонетика тұрғысынан ұқсас келеді. Бұл екі тілдің
морфологиялық құрылысында да бірқатар ортақтықтар бар. Ал сөйлем құрылысы негізінен
бірдей»
(56, 7).
«Түркі және моңғол тілдерінің топонимия материалдарын генетикалық және
типологиялық жағынан салыстыру негізінде тек ғана алтай ономастикасын ғана емес, осы

25
топқа кіретін әр тілдің лексикология, лексикография, грамматикасын да өзара байыта алады»
(37, 354). Түркі - моңғол ортақтастығы - алтаистика ғылымындағы күрделі мәселе. Ондай
ортақтық топонимиялық жүйеде де бар.
Қазақ топонимиясын моңғол тілінің топонимиялық жүйесімен салыстыру екі тілдің
топожүйесіндегі көптеген лексикологиялық және типологиялық байланыстарды анықтауға
мүмкіншілік береді. Ондай еңбектер қатарына қазақ-моңғол топонимдерін салыстыра зерттеген
Г.Сагидолдагийннің зерттеуін жатқызуға болады (62).
Оның диссертациялық еңбегінде түркі-
моңғол топонимиялық параллельдеріндегі ортақ белгілер мен ерекшеліктер толық қамтылған.
Осы зерттеуде қолданылған жүйені негізге ала отырып, Батыс Қазақстан топонимиясы мен
моңғол топонимиялық жүйесі арасындағы ортақ белгілерді төмендегіше топтастырдық:
1. Екі жүйеде де
аппелятивтерден
құралған географиялық атаулар бар. Мысалы,

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 32 33 34 35 36 37 38 39 ... 346