Орал түркі тілдеріндегі етістіктердің етіс тұлғасы
оралу сөзінен жасалуы да мүмкін деген жорамал
айтады. Бұл пікірдің шындыққа келетінін қазақ лингвистері де қуаттайды. Өйткені түркі
тілдеріндегі топонимдердің құрамында етістік сөздерден жасалған топонимдер көп кездеседі.
Мысалы,
Еділ топонимінің көне формасы -
Атыл, Ақсу топонимі «ақ» (түс) мағынасында
емес,
ақ (ағу) - бұйрық рай мағынасын беріп тұр. Ғ.Қоңғашбаев Арал сөзі
Орал (Урал) топонимінің мағынасымен ешқандай қиыспайтындығын ескерте отырып, төмендегідей
тұжырым жасайды: «С точки зрения слово
Урал - орал является формой повелительного
наклонения единственного числа от тюркского глагола
уралмак, уралу, (оралмағ, оралу )
который в свою очередь представляет собой форму возвратного или страдательного залога
основного глагола
уралмак или орау. Слово
уралмак-орау имеет различные значения, в том
числе «
опоясывать, окружать, охватывать ». Слово
Урал в составе топонима
Уралтау воспринимается как причастие, являющееся определением существительного тау (гора), т.е.
Уралтау-«опоясывающая гора» (38,75). Ә.Әбдірахманов Орал тауының және Орал өзенінің
атауының
етістіктен жасалған түбірлес түркі сөзі екендігін айта келіп, оны сол маңда өмір
сүрген башқұрттар мен татарлар қойған болу керек деп топшылайды. Ал атаудың
құрамындағы
-л тұлғасын етістің жұрнағы емес, зат есім тудыратын жұрнақ ретінде алады.
Ғалым өз пікірінің дұрыстығын
Ойыл, Қиыл, Қамал, Құрал атауларымен салыстыра отырып
дәлелдейді. Сондай-ақ,
Орал сөзінің мағынасын Ғ.Қоңғашбаев айтқандай, «опоясыващий»
емес, «огибающий, изгибающий», яғни «огиби, изгибы» деген ұғымнан қалыптасқан деп
санайды. Мұның өзі таудың оралып жатқан көрінісін дәл береді
(3,131). Орал тауынан
бастауын алатын Жайық өзенінің сол таудағы орала ағып жатқан бір жері ХІХ ғасырда
огиби деп аталыпты. Бұл атау туралы 1870 жылы халық аузынан былай деп жазылып алынған:
«Огиби - от того, что крутые берега полукругом огибают Урал»
(39, 216). Сөйтіп, түркі сөзі -
