Базар адамның қуатты шақтарын қартайған күндеріне
қарама-қарсы қойып,
жастарға ақыл айтады. Ақыл мен қуатты ұштастырып, ӛркенді іс қыла білуге үндейді.
Ақын атаулы соқпай кеткен атақты «Жиырма бес» туралы Базар да ӛзінше толғанады:
Екі ауыздың арасын
Қиқулатқан жиырма бес,
Бұғалықсыз асауды
Құр-құрлатқан жиырма бес...
Базардың кейбір арнаулары ӛзінің жеке адамдарға деген кӛңіл-күйін танытады.
«Сүйген жарыма», «Назарға» атты толғаулары – осындай ӛлеңдер.
Жыраудың ӛлеңдері суретті. Ер азаматтың жолдасы болған атты бейнеленген
мына бір ӛлеңі оған айқын мысал бола алады:
Жал, құйрығы ӛрілген,
Ӛлшеммен от-су берілген.
Бастырық жабу, жемменен,
Байлауда
тұрып семірген,
Шын жарауы түскенде,
Жабуын алсақ жануар
Сілкініп дүр-дүр керілген.
Ұлы дүбір болғанда.
Базар ӛлеңдеріндегі негізгі пікір – жоғары адамгершілікті уағыздау. Ол адам
мен атқа тән әділ, адамгершілік іс қыла білуге үндейді. Адамның артықшылығы сол
адамгершілігімен, кең пейілді қарасқыштығымен ӛлшенуге тиіс. «Әр нәрсенің нарқы
бар» ӛлеңінде ақын бұл пікірлерін ашық баяндайды.
Мырза менен сараңды
Ғалым менен наданды –
Ӛлшестіріп қарасаң,
Салыстырсаң
білерсің,
Ылди мен зәулім асқардай.
Дария шіреп тасқандай.
Ақын ӛлеңінде метафоралар да кӛп кездеседі. Ауыстыруларды ақын, әсіресе,
ӛзі туралы айтқан ӛлеңдерінде кӛбірек қолданады. Мысалы мұны «Ӛлеңнің аққан кӛзі
едім» ӛлеңінен айқын аңғаруға болады.
Қайыңның қатты безі едім,
Ӛлеңнің аққан кӛзі едім.
Сӛйлер сӛзге келгенде
Шебердің құрған тезі едім.
Базар – негізінен жыраулар дәстүрін берік ұстаған тӛкпе ақын. Оның
поэзиясына жыраулық сарын – тән құбылыс.
Ақын ӛлеңіне бейнелілік пен суреттілік тән. Ол неше бір поэтикалық тілдерді
(әсірелеу, теңеу, эпитет, метафораларды) қолданады. Адам тұлғасын,
сырт пішін
кескін-келбетін суреттеуде болсын, ақындық шабыт, әсем тіл айшықтары белес
береді. Мысалы,
қыс қысымынан құтылып, жадырап жаз шыққан шақты былай
суреттейді:
Жоғарыдан тӛменге
Жүйесін тауып су ағар.
Жағытұрым болғанда,
Жердің бетін су алар,
Жадырап күн, кӛк шығып,
Жан-жануар қуанар.
Базар ӛзіне дейінгі ӛз кезінде жасаған қазақ ақындарын жақсы білген. Оның
ішінде Шернияз, Шыман, Ӛтеген сияқты Ақтӛбе ақындарын, Қарадос, Ӛске сияқты
Қостанай ақындарын, Сералы, Садыр, Орынбайлардай Арқаның атақты ақындарын ӛз
елінің ӛлеңдеріне қосып отырады.
Мысалы:
Шайыр ӛлмес дер едім,
Сералы, Садыр, Орынбай,
Сайраған қызыл тіл берген.
Ақкетенің ішінде,
Алжаспай сӛзді ағызып,
Шернияз, Шыман, Ӛтеген,
Есебін тауып үлгірген.
Солардан да ӛткен сұм дүние, -
Қарадос, Ӛске, Бұдабай,
деуі бұған дәлел бола алады.
Жыраудың ӛлеңдерінде Дулат,
Шортанбай ақындар сарыны, тіпті кейде
Махамбет сарыны да байқалып қалады.
Базар – сӛз жоқ, ӛз кезінің белді ақыны, дәуірінің әлеуметтік мәселелеріне үн
қоса білген, кең тынысты жырау.
Әдебиеттер
1.°ñåçîâ Ð.Î. °äåáèåò òàðèõû (1927) æî¹àð¹û îºñ –
îðûìäàðûìû» ðòñäåìòòåðiìå àðìàë¹àì. - À. 1991.
2.ƽíàëèåâ ². XVIII – XIX ¹. ºàçຠ¸äåáèåòi. - À. 1907.
3.²î»ûðàòáàåâ °. ²àçຠ¸äåáåèåòiìi» òàðèõû. - À. 1994.
4.Ѿéiìø¸ëèåâ Õ. XIX ¹àðûð ¸äåáèåòi. - À. 1992.
5.Ѿéiìø¸ëèåâ Õ. ²àçຠ¸äåáèåòiìi» òàðèõû. - À. 1997.
6.Бес ғасыр жырлайды. 2-томдық. –А.,1989.
7. Айтыс.3-томдық.-А.,1965-1991.
Достарыңызбен бөлісу: