РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары
Ғ. Ғ. Ғәниева, Бөрө . ҡ ЫРЫМБУР ӨЛКӘҺЕ ҺАРЫ ТАШ РАЙОНЫ БАШ ОРТТАРЫНЫҢ ҺӨЙЛӘШ
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Dialectology-2018
- Бұл бет үшін навигация:
- Ключевые слова
|
Ғ. Ғ. Ғәниева, Бөрө . ҡ ЫРЫМБУР ӨЛКӘҺЕ ҺАРЫ ТАШ РАЙОНЫ БАШ ОРТТАРЫНЫҢ ҺӨЙЛӘШ Ҡ Ҡ Ү ЕНСӘЛЕКТӘРЕ Ҙ В башкирской диалектологии говор оренбургских башкир изучается Т.Г.Баишевым, Дж.Г.Киекбаевым, Р.Г.Азнагуловым, Н.Х.Максютовой и т.д. В данной статье рассматриваются некоторые фонетические, морфологические и лексические особенности говора оренбургских башкир на примере д. Биктимерово Сарыкташского района. Основные методы исследования – описательный, сравнительный. На основе изложенного можно сделать вывод о том, что носители оренбургского говора, проживающие в плотном окружении русского, татарского и казахского населений, сумели сохранить свой язык. Ключевые слова: диалект, говор, фонетические особенности, морфологические особенности, лексические особенности. FEATURES OF BASHKIR DIALECT IN THE ORENBURG OBLAST. In the Bashkir dialectogy the speech of the Orenburg Bashkirs is studied by T.G. Baishov, D.G.Kiekbaev, R.G. Aznagulov, N.Kh.Maksutova and others. In this article some phonetic, morphological and lexical features of Orenburg Bashkirs are considered on the example of the village of Biktimerovo, Saraktash region. The main methods of research are descriptive and comparative. On the basis of the foregoing, we can conclude that the speakers of the Orenburg subdialect, living in a dense circle of Russian, Tatar and Kazakh populations, managed to preserve their language. Keywords: dialect, speech , phonetic features, morphological features, lexical features. 46 Ырымбур өлкәһе башҡорттарының телен өйрәнеүгә диалектология фәнендә ҙур урын бирелгән. Т.Ғ.Байышев тәүгеләрҙән булып Ырымбур башҡорттарының телен, фонетик үҙенсәлектәренә ҡарап, һ һәм ҫ һөйләшсәләренә бүлә. Артабан Ж. Ғ. Кейекбаев, өлкәнең географик урынына ҡарап, Ыҡ-Юшатыр һәм Дим һөйләшсәләренә айырып ҡарай. Р.Ғ.Аҙнағоловтың кандидатлыҡ диссертацияһы тыуған яғы Ырымбур башҡорттарының тел үҙенсәлектәрен өйрәнеүгә бағышлана. Фонетик, морфологик һәм лексик үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып, уны Туҡ, Соран һәм Түбәнге Һаҡмар һөйләшсәләренә айыра. Н.Х.Мәҡсүтова, 1975, 1976, 1977 йылдарҙағы экспедиция материалдарына таянып, Ырымбур башҡорттары теленең төньяҡ-көнбайыш һәм көньяҡ-көнсығыш һөйләшсәләргә бүленеүен иҫбатлай. Беҙҙең мәҡәләбеҙҙә Ырымбур башҡорттары телен классификациялау маҡсаты ҡуйылманы. Ә Һаҡмар йылғаһы буйында урынлашҡан Биктимер ауылы миҫалында уның ҡайһы бер фонетик, морфологик һәм лексик үҙенсәлектәренә байҡау яһау бурысы ҡуйылды. Ырымбур өлкәһе Һарыҡташ районының башҡорт ауылдары Һаҡмарҙың түбәнге ағымы буйында урынлашҡан булыуы менән Көньяҡ диалекттың Һаҡмар һөйләшсәһе теленә яҡын булһа, икенсе яҡтан, Эйек йылғаһына яҡын булыуы менән Эйек һөйләшсәһе элементтарын да үҙ эсенә алған. Күренеш айырыуса туғанлыҡ-ҡәрҙәшлек терминдарына ҡараған һүҙҙәр төркөмөндә күҙәтелә. Мәҫәлән, Эйек һөйләшсәһенә хас һүҙҙәр: һылыуым, мыртый, абый, әней, әтей. Шул уҡ ваҡытта көньяҡ диалекттың Һаҡмар һөйләшсәһенә хас булған атай, ҡарындаш, апай, әсәй, бейем һүҙҙәре ҡулланыла. Һүҙҙәрҙең синонимдары йыш осрай. Миҫалдар: шоморт – муйыл, шәһәр – ҡала, әней – әсәй, әтей – атай, мыртый – ҡусты – эне. Һарыҡташ районы башҡорттарының теленә хас тормош-көнкүреш һүҙҙәре: усаҡлыҡ, сынаяҡ, диуар (стена), ситән өй, саман өй, өсьяҡ, ҡоймаҡ, ялан аяҡ, мендәр, силәк, түпешләү (туҡмау), бескәк (синица), сыпсыҡ (воробей), кәрешкә (торна борсағы), еҙей (боярышник). жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|