Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

170 

 

– деп атап кӛрсетiлдi. 

Білім  берудің  ең  негізгі  кіндік  мәселесі-  адамды  жан-жақты  етіп 

тұлғаландыру  мен  жетілдіре  ӛсіріп  ӛркендету.  Сондықтан  егемендігіміздің 

алғашқы жылдары қазақ этнопедагогикасы қарқынды зерттеле  басталды.Қазақ 

этнопедагогикасының  ғылыми  методологиялық  және  теориялық  негіздері 

(С.Қ.Қалиев,К.Ж.Қожахметова),  қазақ  этнопедагогикасындағы  ұлттық  тәлім- 

тәрбие 

мәселелері 

(Қ.Бӛлеев, 

К.А.Оразбекова, 

М.Қ.Құрсабаев),қазақ 

этнопедагогикасының 

 

тарихы(Қ.Жарықбаев, 

Т.Әлсатов, 

З.Әбілова, 

Ә.Табылдиев) және басқа ғалымдардың зерттеулері қазақ этнопедагогикасының 

маңыздылығы мен мәнділігін айқындауға зор ықпалын тигізіп болашақ ұрпаққа 

этнопедагогикалық тұрғыдан тәрбие беру мәселесінің ӛзектілігін айқындады. 

Халқымыздың  ұлттық  ерекшелiгi  саналатын  үлкендi  сыйлау,  кiшiге 

қамқорлық,  бауырмалдық,  кішіпейiлдiлiк  қасиеттерiнiң  бiразынан  қазіргі 

ұрпақтың  ажырай  бастағаны  шындық.  Ендi  заманымыздың  қайта  ӛзгеруiне 

байланысты жас ұрпақтың бойына осынау қасиеттерiмiздi қайта сiңiрiп ӛсiрсек 

деген мақсат педагогтар мен  ата-аналардың алдындағы басты мiндет.  

Қазақтың  қазiргi  халықтық  педагогикасы  мұрат-мақсаты  ӛте  жоғары, 

мазмұнға  бай,  тәрбиелiк  әсерi  мен  мүмкiндiгi  күштi  рухани  мұраның  бiрi. 

Сондықтан халықтың тiлiн, салтын, дәстүрiн бойына сiңiрген ұрпақ тәрбиелеу 

үшiн  тәрбие  саласындағы  қызметкерлер  халық  педагогикасын  оқу-тәрбие 

жұмысына негiз етiп алған жӛн.  

Бүгiнде  жасӛспірімдер  тәрбиесiнде  этнопедагогикалық  тәлiм-тәрбие 

ілімдерін пайдалану елеулi орын алады. Себебi этнопедагогика педагогиканың 

негiзi,  нәр  беретiн  тамыры  болып  саналады  және  ӛзіндік  сана  сезімі 

қалыптасып,  жетіліп  келе  жатқан  жасӛспірім  тұлғасын  қалыптастыруда  

жетекші фактор болып табылады. 

Сондықтан  да  жасӛспірімнің  сана-сезімі  мен  оны  тәрбиелеудің 

этнопедагогикалық  аспектілерін  кеңінен  қарастыру  бүгінгі  күннің  ӛзекті 

мәселелерінің  бірі  болып  есептеледі.Жасӛспірімдік  кезең  тұлғаның  ӛмір 

жолына, ӛзінің қандай жағдайға жеткеніне, неге шамасы келетініне, дүниеде не 

үшін ӛмір сүріп, нені білгісі келетініне, жұртқа нендей пайда тигізетініне, яғни 

ӛз  болашағына  айрықша  үңіліп  қарайтын  кезең  деп  түсіндіріледі.  Басқаша 

айтқанда, бұл кезең –жасӛспірімнің ӛзімен ӛзі кеңесіп, ӛз жан-дүниесіне үңілуге 

құштар шағы.  

Жасӛспірім  ӛзінің  ӛмірлік  қуатының  мәнін,  мақсатын  жүзеге  асыратын 

тәндік,  жандық,  рухани  күш-қуатын  сандық  және  сапалық  ӛзгеріске  түсіретін 

ішкі  объективті  үрдіс  ретінде  ӛзін-ӛзі  жетілдіре  түседі.Ӛз  қасиеттерін  тану, 

жаңа  білімдерді  меңгеру  жайында  әңгіме  болса  жас  адам  оларды  бағалауға 

қызығушылық  танытады  ӛзінің  мінез-құлқын  саналы  түрде  жасалған  немесе 

меңгерілген  критерийлері  мен  нормалар  негізінде  құруға  тырысады  Бұл  ең 

алдымен  ӛзіндік  сананың  дамуында  кӛрінеді  Ӛзіндік  сана-сезім  күрделі 

психологиялық  құрылым  ретінде  ӛзінің  психикалық  қасиеттерін  ұғыну  мен 

ӛзін-ӛзі бағалау жеткіншектік және жасӛспірімдік кезеңде неғұрлым жан-жақты 

маңызға ие болады.  

171 

 

Сондықтан  да    ӛзіндік  сана  сезімі    жетіліп  келе  жатқан  жасӛспірімге 

этнопедагогикалық тұрғыдан тәрбие беру басты міндет.Жасӛспірімдік шақтың 

аса  маңызды  міндеттері:  мамандық  таңдау,  еңбек  пен  қоғамдық-саяси  ӛмірге 

дайындалу,  некелесуге,  ӛз  отбасын  құруға  әзір  болу.  Жасӛспірімдердің  кәсіби 

тұрғыда  анықталуына  жоғары  сынып  оқушысы  кезінде  кәсіптік  түсінік 

қалыптастыру оның ӛзіндік сана-сезімінің дұрыс бағытта дамуына үлес қосады. 

Жасӛспірімдердің 

қабілеттілігі 

мен 

бейімділігін 

дамыту, 

қоғамдық 

белсенділігін  арттыру,  еңбекке  кәсіби  бағдар  беруге,  ғылым  мен  техникаға, 

ӛнерге,  әдебиетке,  спортқа,  ұлттық  дәстүрге  құштарлығын  тәрбиелеу  

этнопедагогика  мен  этнопсихология  ғылымдарының  алдына  қойған 

мақсаттары. 

Жасӛспірімдік кезде адамның ӛзін ӛзі тәрбиелеу мәселесі де ерекше орын 

алады. Олардың бірі ӛз бойындағы берекесіздіктен, екінші біреуі тұйықтықтан, 

үшіншісі  орынсыз  ұялшақтықтан  арылғысы  келеді.  Мұндайда  ол  келеңсіз 

қылығымен шама шарқынша арпалысып, ӛзін ӛзі барынша қатты қадағалайды. 

Бұл  жағдайда  этнопедагогиканың  тәлім-  тәрбиелік  ролі  маңызды  болып 

табылады. 

Адамның  ӛзін-ӛзі  тәрбиелеуі  оңайлықпен  жүзеге  аспайды.  Жасӛспірім 

санасының  оянуы,  оның  ӛзіндік  менін  сезіне  бастауы,  Абай  тілімен  айтқанда 

―кісінің  ӛзіне  ӛзі  ұдайы  есеп  беруі,  ӛзін  ӛзі  аңғара,  байқай  білу  қабілетінен 

кӛрінеді.‖  Ӛзіңе  ӛзің  үңіліп,  ӛзіңді  ӛзің  ұстай  білу,  белгілі  мақсат  кӛздеу  осы 

істегі басты қадам. Әрине, бұл ӛзіндік тәрбиенің бірден бір ӛлшемі емес. Ояна 

бастаған  балғын  сана  сыртқы  ортадан  белгілі  бір  түрткіні  қажет  етеді.  Ал 

мұндай  түрткілер  алғашқы  кезде  ата  ана,  тәрбиеші  ұстаз,  құрдас  құрбылар 

тарапынан болуы мүмкін. ―Жақсы қасиетті иелену дегеніміз жақсы ата, жақсы 

ана,  жақсы  ұстаз,  жақсы  құрдас  болады‖  дейді  Абай.  Балаң  жастағы  сана 

ӛмірден  үлгі  ӛнеге,  мұрат  іздеуге  жетелейді.  Мұндайда  адам  ӛзінің  мінез- 

құлықтарының жаман, жақсысын таразыға салуға бейім болады.  

Осы  айтылғанның  бәрі  адамның  күнделікті  нақтылы  ісінде,  кӛздеген 

мақсатына  жетудегі  түрлі  кедергі  қиыншылықтарды  жеңуде  кӛрініп  отырса 

ғана  бұл  жақсылық  адамгершілік  сапаларының  қалыптасуына  жәрдемін 

тигізеді. Ӛзін-ӛзі тәрбиелеудің әсерлі әдістерінің бірі адамның ӛзін-ӛзі бақылай 

білуі,  оған  жеткізетін  жолдарды  ӛздігінен  іздей  алуы,  оның  орындалуын 

үздіксіз қадағалап отыруы. 

Ӛзіндік сана сезім негізінде ӛзін-ӛзі тәрбиелеудің бұл аталғандардан басқа 

түрлері  де  аз  емес.Жас  ӛскіннің  ӛзін-ӛзі  тәрбиелеу  мәселесі  имандылық  пен 

адамгершіліктің биік қағидаларымен ылғи ұштасып отырса, оның осы саладағы 

тыныс  тіршілігі  мазмұнды  да  жемісті  болады.  Ӛйткені  борыш  пен 

жауапткершілік,  парыз  бен  қарыз,  ар  ұят,  намыс  сезімінің  борлуы  ӛзін  ӛзі 

тәрбиелеу ісіне зор түрткі болып, кісінің қиыншылықтарға тӛзуіне және олрды 

жеңе  білуіне,  әркез  жарқын  жа  шат  шадыман  ӛмір  сүруге  жету  жолындағы 

күресіне демеу болып отырады. 

Бүгінгі  таңда  жасӛспірімнің  жүрген  кейбір  ортасы  мен  тәлім  –  тәрбие 

кӛріністері  оның  мінез-құлқына  кері  әсер  етеді.Ата-бабадан  бері  келе  жатқан 

172 

 

дәстүрлі  ұлттық  құндылықтар    нормаларының  босауы,  ата-ананың,  әсіресе, 

отбасындағы  әке  беделінің  тӛмендігі,  мінез-құлықтың  тұрақты  үлгілері  мен 

моральдық  шекаралардың  жоқтығы,  әлеуметтік  бақылаудың    босаңсуы    

жасӛспірімдер      ортасындағы        ауытқушы        және        ӛзін-ӛзіжоюшы  мінез-

құлықтың ӛсуіне ықпал жасайды. 

Қоғамдағы  ұлттық  құндылықтар  жүйелерінің  дағдарысы,    жалпыға  тән  

мінез-құлық нормалары    мен    ережелерінің    жуылып    кетуінің    себебінен    

қоғамда        байлық  жетістіктің        кӛзі        деген        кӛзқарас        қалыптасқан.    

Ӛскелең    ұрпақтың    тиісті қажеттіліктері    мен    құндылықтар   бағыттары   

дәл   осы   бағытта    қалыптасып келе жатыр.  

Сондықтан  да  этнопедагогикалық  негізде    тәлім  тәрбие  жолдарын    іске 

асыру,  халықтық  педагогикамен  байланыстыра  тәрбиелеу    бүгінгі  күннің 

кӛкейтесті мәселесі. 

 

Әдебиеттер: 

 

1.  Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. - А., 2006. 

2.  Қазақстан 

Республикасының 

 

этникалық 

мәдени 

білім 

тұжырымдамасы. – Алматы, 1996. 

3.  Жұмабаев Ж. Педагогика. 2000. 

4. 

Жарықбаев  Қ.Б,  Ә.Табылдиев.  «Әдеп  және  жантану».  Атамұра. 

Қазақстан. 1994 

5. 

 Елікбаев.Н.Ұлттық психология.– Алматы,  1992. 

6. 

 Сәдуақасұлы  Ә.,Халықтық  педагогика  дәстүрлері  арқылы  қазақ 

мектептерінің  оқу  –тәрбие  процесін  ұйымдастырудың  педагогикалық 

шарттары. – А., 2003. -193б. 

 

 

 

О СОДЕРЖАНИИ ОБРАЗОВАНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЁННЫХ 

ПРОГРАММ 

 

Макатов Ж.М. 

Средняя школа № 2,а.Косшы 

Jan_tn@mail.ru

 

 

В  статье  раскрывается  взгляд  автора  на  современное  реформирование 

образования; анализируется вклад педагогических концепций, разработанных в 

XX  веке,  на  возникновение  новых  авторских  теорий;  освещена  проблема 

приоритетов школьного образования. 

 

Была поставлена задача – уйти от авторитаризма…  

Я отучался кричать, наказывать, смотреть на детей сверху вниз,  

старался не ущемлять их чувство собственного достоинства…  

Дети начинали всѐ больше мне доверять,  

173 

 

спешили поговорить и поспорить со мной» 

Из интервью с Ш. Амонашвили 

 

Обновлѐнная система образования. Эти три слова, по сути, сопровождают 

всю  историю  педагогики  –  от  воззрений  древнегреческих  философов  до 

современных авторских концепций. 

Проблема  обновления  образования  является  особенно  актуальной  для 

нашей  страны,  которая,  являясь  частью  общемирового  процесса,  стала  вместе 

со  всем  цивилизованным  миром  напуть  строительства  постиндустриального 

общества.  

В  Казахстане  делается  немало  в  деле  реформирования  образования: 

предпринимаются  попытки  возродить  традиции  средних  профессиональных 

учреждений,  ведется  субсидирование  новых  научных  программ,  причем 

уделяется большое внимание привлечению талантливой молодежи. 

На  25-м  пленарном  заседании  совета  иностранных  инвесторов  при 

Президенте  РК  Н.А.  Назарбаев  предложил  иностранным  инвесторам 

реализовать  вКазахстане  проект  «Казахстан  –  новый  шелковый  путь».  По 

мнению  Президента,  Казахстан  должен  возродить  свою  историческую  роль 

«... и  стать  крупнейшим  деловым  транзитным  хабом  Центрально-Азиатского 

региона, своеобразным мостом между Европой и Азией» [1].  

Одним  из  приоритетов  Стратегии  «Казахстан-2050»  является  вхождение 

Казахстана  в  тридцать  развитых  стран  мира.  Следовательно,  в  будущем  нам 

нужны  будут  люди,  которые  смогут  отстаивать  интересы  нашей  страны  на 

мировых (в том числе научных!) площадках. Именно в наших руках сейчас есть 

реальная возможность внести вклад в воспитание нового поколения людей.  

Современные  информационные,  технологические  и  экономические 

изменения  в  обществе  послужили  основой  для  создания  единого 

образовательного  пространства,  в  котором  становится  все  сложнее  сохранить 

ту  самую  народность,  национальный  колорит,  о  котором  мечтал  еще 

К.Д. Ушинский.  В  качестве  примера  интенсивного  развития  единого 

интеллектуального  и  образовательного  пространства  достаточно  привести 

неосторожное  высказывание  нашего  соотечественника-политика,  которое  в 

считанные  минуты  облетело  мир  и  чуть  не  привело  к  конфликту 

международного  уровня.  Люди  нового  поколения  будут  неминуемо 

сталкиваться  с  проблемами  не  только  одной  группы  или  одного  района,  а  с 

вопросами регионального или даже континентального масштаба. При этом и на 

макро-  и  на  микроуровнях  нужно  будет  соблюдать  определѐнные  правила  и 

принципы. 

Готовы  ли  мы,  педагоги,  к  такому  обновлению  образования  (читай  – 

сознания)? Психологически, методологически и, наконец, методически.  

В  практике  современных  педагогов  сформированы  и  прочно 

присутствуют,  по  крайней  мере,  в  календарных  планах  две  образовательные 

парадигмы: традиционная и личностно-ориентированная.  

Одна  часть  учителей  c  выраженным  желанием  к  саморазвитию, 

174 

 

бесконечно  посещает  коучинги,  обзаводитсяменторством,  проводит  lesson-

stady, организовывает сетевые сообщества.  

Другая  часть  педагогической  братии  наблюдает  и  продолжает  вести 

уроки так, как их учили в педагогическом вузе: учат так, как им подсказывают 

собственные убеждения. 

Между тем в этом делении на два лагеря, в этом стремлении искоренить 

старое  и  построить  совершенно  новое  мы  наблюдаем  явление,  известное  в 

психологии как «вместе с водой вылить ребенка».  

Перед любым педагогом, неважно, какой парадигмы он придерживается, 

какими  технологиями  пользуется,  есть  лишь  один  приоритет  –  эффективное 

преподавание. И об этом следует помнить в первую очередь.  

Изучая 

программу 

исследования 

школьников 

по 

методикам, 

подобранным  современным  российским  психологомЛ.А. Ясюковой,  приходим 

к  выводу,  что  главная  проблема  образования  на  сегодняшний  день  состоит  в 

выработке  понятийного  аппарата  у  детей[1,с. 25].  Причем  эта  проблема  не 

возникает одномоментно, она идѐт из класса в класс,из года в год и переходит 

от  непонимания  основных  принципов  работы  природы  живой  и  природы 

культурной  к  дальнейшему  непониманию  принципов  наук  естествознания  и 

принципов взаимодействия в обществе.  

Учение возникло тогда, когда первый человек поделился своим опытом с 

другим таким же первым человеком. Но вот прошло более тридцати тысяч лет 

и  весь  опыт,  накопленный  поколениями,  мы,  педагоги  пытаемся  передать 

детям.  Мы  определяем  весь  наш  опыт  в  определѐнные  понятия,  которые 

формируются  в  процессе  познания  людьми  объективных  законов  природы  и 

общества, 

научно-исследовательской 

деятельности 

человечества. 

Л.С. Выготский  отмечал,  что  «существует  принципиальная  разница,  которая 

отделяет продукт биологической эволюции, натуральную форму мышления, от 

исторически возникшей формы человеческого интеллекта» [2,с. 175].  

Также  концепция  швейцарского  педагога  Ж.Пиаже  говорит  нам  о  том, 

что ребѐнок вне зависимости, учится он или нет, должен пройти определѐнные 

фазы  и  стадии  для  того,  чтобы  его  понятийный  аппарат  развился  до  уровня 

понятийной  логики.  В  исследованиях  Л.А.  Ясюковой  приводятся  примеры 

эксперимента  Л.М.  Веккера,  когда  на  вопрос:  «Если  в  списке  имеются  два 

камня, три ведра, семь собак и две лошади, то на вопрос «чего здесь больше – 

живых  существ  или  физических  тел?»  взрослые  люди  в  большинстве  случаев 

отвечают,  что  живых  существ  в  списке  больше,  чем  физических  тел.  Такой 

ответ является наглядной демонстрацией того, что дажеувзрослых понятийный 

аппарат  недостаточно  сформирован  [3,с. 11].  А  это  значит,  что  и  знания  не 

будут встраиваться в личный опыт.  

Учитель, 

работающий 

в 

современных 

условиях 

и 

воспитывающийсовременных  учащихся,  видит,  что  это  действительно 

обучаемые  нового  формата.  Отрадно  усиление  внимания  государства  к 

проблемам  образования,  которое,  по  выражению  Ш. Амонашвили,  еще  в  XX 

веке  было  «мощной  системой  угнетения,  где  у  детей  не  было  выбора  и  нет 

175 

 

свободы».  Наконец,  образование  делает  разворот  в  сторону  тех,  для  кого  оно 

собственно и создавалось.  

Определив  мировые  тенденции  развития,  обозначив  пути  развития 

нашего  государства  на  ближайшие  30  лет,  мы  действительно  должны 

задуматься, как сделать преподавание в современной школе эффективным. 

Ученица  со средней отметкой  «3» как-то  заявила  мне,  что  могла и дома 

смотреть видео по истории и не тратить время на походы в школу. Для меня это 

заявление  выступило,  с  одной  стороны,  сигналом  к  тому,  что  нужно  что-то 

менять,  с  другой  стороны,  вызовом.  Этот  сигнал  одного  человека  можно 

расценивать  по-разному  –  от  красного  до  зелѐного,  если  вспомнить  

«обучающие  схемы»  Пажареса,  утверждавшего,  что  при  выборе  стиля 

преподавания, убеждения учителя имеют большое значение, чем его знания.  

Придерживаясь  теории  Шульмана  о  «трех  помощниках  учителя»,  я 

предложил  ей  подготовить  видеоматериал  для  следующего  урока. 

Первоначально  мы  определили  временные  рамки  данного  видео,  качество  и 

цензуру.  На  следующий  урок  ребѐнок  действительно  подготовил 

видеоматериал.  Я  считаю  самым  большим  плюсом  рефлексию  ребѐнка, 

которую я разделил на несколько пунктов: 

1) Для  подготовки  одного  видео  она  самостоятельно  просмотрела  около 

10 исторических роликов. 

2) Задала  конкретные  вопросы  по  теме,  например,  о  том,  почему 

информация  на  некоторый  видеоряд  подаѐтся  разными  операторами  по-

разному. 

3) Научилась скачивать видео с интернет ресурсов; 

4) После  просмотра  видео  с  классом  сделала  доклад  на  2  минуты  о  том, 

что еѐ больше всего заинтересовало.  

И главное–на вопрос, зачем еѐ теперь я нужен, она сказала: «Я не поняла 

бы всего, что увидела, без вашего разъяснения, и мне понравилось, что всему 

классу было интересно смотреть  то, что я подготовила».  

Вернѐмся к нашему вопросу об эффективности преподавания. 

В  руководстве  для  учителя  первого  продвинутого  уровня  говорится: 

«Независимо  от  используемого  подхода,  существует  две  наиболее 

утвердившиеся  точки  зрения  в  отношении  сущности  понятия  «эффективности 

преподавания:  первая–  в  аспекте  перспектив  становления  ученика,  как 

личности  и  социального  субъекта;  вторая  –  в  аспекте  целостного  процесса 

обучения как результата взаимодействия учителя и ученика».[4, 122] 

Эти  два  аспекта  в  современной  системе  образования  являются  частью 

конструктивистской  теории  Хаттие,  которая  говорит нам,  что  учитель  должен 

создать условия для ребѐнка, чтобы последний смог продемонстрировать свои 

знания 

по 

изучаемой 

теме, 

подвергнуть 

сомнения 

определѐнные 

предположения, скорректировать убеждения и сформировать новые понятия. А 

самое  главное,  что  большинство  сторонников  данной  теории  считают,  что 

подходы  в  преподавании,  основанные  на  передаче  готовых  знаний,  не 

способствуют ни успешному их усвоению, ни развитию глубокого понимания.  

176 

 

Ш.Амонашвили, слова которого приведены в качестве эпиграфа к данной 

статье, начинал свои педагогические эксперименты еще в 60-х годах прошлого 

столетия.Позиция,  которой  он  придерживался,  как  никогда  актуальна  и  на 

сегодняшний день. 

К 

чему 

предпринимаются 

современные 

преобразования 

в 

образовательной  системе  нашего  государства?  Хочется  верить,  что  именно  с 

гуманистической целью– вырастить творчески-ориентированных детей, знания 

которых основаны на глубоком понятийном аспекте.  

Я  верю,  что  все  те  преобразования,  которые  происходят  в  современных 

школах (частных и муниципальных), позволят нашим обучаемым самим стать 

заботливыми  родителями. И та «творческость» мышления, которую им смогли 

привить в школе, будет сопровождать их всю жизнь во благо общества. 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: