Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

154 

 

4 

Ӛте жақсы 

8 

Жапырақтары қурап қалды, 

сабағындағы ісіктер жарылып, 

әбден құрғап қалды.. 

 

2 кесте. Ҧмағаш орманындағы сабынды сумен суарылмаған аққайың 

ағаштарының жағдайы 

Ағаштың 

жағдайы 

санаты  

Ағаштың 

жағдайы 

Сабынды сумен 

суарылған ағаштар 

Ағашқа мінездеме 

1 

Әлсіреген 

20 

Жапырақтары сарғылтанған, сабағы 

ісіктерге толы. 

2 

Ӛте әлсіреген  10 

Жапырақтары сұрланған, 

сабағындағы ісіктер жарылған, 

тамшылап тұр. 

3 

Қурайын деп 

жатқан 

2 

Жапырақтары қурап қалыпты, 

сабағындағы ісіктердің кейбіреулері 

ағып құрғапты. 

4 

Қураған  

18 

Жапырақтары қурап қалды, 

сабағындағы ісіктер жарылып, 

әбден құрғап қалды. 

 

3 кесте. Ормандағы аққайың ағашының жағдайының ӛзгерісі 

Таралу 

колемі 

Га 

Орманның 

атауы 

Есепке алынған 

ағаштар саны 

Есепке алған 

жылдар 

Алынған 

ағаштардың 

жағдайы 

10 

Отын қарағай  1150 

2010 

Нашар 

30 

Тасбұлақ 

1200 

2010 

Нашар 

40 

Егіндіағаш 

1000 

2011 

Ӛте нашар 

2 

Қаратал 

100 

2011 

Ӛте нашар 

 

Жұмысымызды  соңында  Erwinia  multivora  бактериясынан  туындайтын 

аққайың ағашының сарысулы бактериясы Қазақстан Республикасының Ақмола 

обылысының  және  Солтүстік  облысындағы  орман  ағаштарындағы  терек, 

қарағай  ағашы    және  қайың  аралас  орманда  бұл  ауру  тек    аққайыңдарда 

табылды.  Қурай  бастаған  жас  ағаштар  70  %  құрайды.  Бактериоздық  дамуы 

отырғызылған  және  тұқымнан  пайда  болған  әр  түрлі  жастағы  ағаштарда 

табылды.  Қайыңның  бактериозы  әр  түрлі  аймақтарда  қайың  ормандарын 

жаралайтын қатерлі ауру.  

Ауру  Ортағаш  ормандарын  2010  жылы  кӛктемде  биші  ағаштардың 

қабығы ісінуінен анықталды. Сол жылдың күзінде ол Отын қарағай, Тасбұлақ, 

Егінді-ағаштарының 200 га мен Қарашілік ауылының 100 га орманына кеңінен 

жайылды.  Осы  жылдары  ауру  Ақмола  облысының  оңтүстігінде  орналасқан  

Елтай,  Қызылсая,  Семфирополь,  Қызылағаш  ауылының  ормандары  ауруға 

ұшырағанын апаймен кӛріп зерттеп анықтадық. Былтырғы жылы жаңбырдың аз 

жауымен  байланысты  ормандарымызға  қайтпас  шығынға  ұшыратты.  Әсіресе 

кӛктем  мезгілінде  аққайын  ағашының  сабағының  әрбір  жерінде  ісіктер  пайда 

болды.  Ол  ісікті  жарсаң  сұрланып  кеткен  су  ағады.  Ауа  ылғалды  болғанда 

155 

 

аққайың сарысу бактериясы тез жел, су арқылы тез тарайды.  

Ойымды  қорыта  келегенде  оқушы  кӛзімен  табиғаттың  тылсым  ӛмірін 

зерттеу ӛте қызықты болды. Зерттеу нәтижесінде оқушыларымның бойынан ӛз 

Отанына,  оның  табиғатына  жан  ашитынын  кӛре  білдім,  олар  табиғатқа  басқа 

кӛздің  қырынан  қарайтын  байқадым.  Осы  зерттеу  жұмысы  меніңде  бойымы 

ӛзгерістерді  енгізді.  Кішкене  оқушы  балалар  үлкен  жұмысты  ауыр  да,  қатерлі 

екенін  біле  отыра  белді  бекен  буып  бітіргенінше  асық  болғаны  және  Мүскен 

Меруерттің  ақылдылығы  мен  білуге  деген  құмарлығы  мені  жай  қалдырмай 

ісімізді аяқтауға дейін алып келегні мені қуантады.   

 

Әдебиеттер:  

 

1. 

ІІІ  деңгей  мұғалімдерінің  нұсқаулығы  «Қалай  оқу  керектігін 

үйрету» 43 б. 

2. 

Биология:  Жалпы  білім  беретін  мектептің  7-  сыныбына  арналған 

оқулық. Алматы: Атамұра, 2007. 

3. 

Гусев, Минеева Определитель бактерий Берджи. 1997; 2003. 

4. 

Hauben, L., E. R. B. Moore, L. Vauterin, M. Steenackers, J. Mergaert, L. 

Verdonck, and J. Swings. 1998. Phylogenetic position of phytopathogens within the 

Enterobacteriaceae. Syst. Appl. Microbiol. 21:384-397.  

5. 

Mee-Ngan Yap, Jeri D. Barak, and Amy O. CharkowskiGenomic 

Diversity of Erwinia carotovora subsp. carotovora and Its Correlation with 

Virulence// Applied and Environmental Microbiology, May 2004, p. 3013-3023, Vol. 

70, No. 5 

6. 

Waleron M, Waleron K, Podhajska AJ and E. Lojkowska 2002. 

Genotyping of bacteria belonging to the former Erwinia genus by PCR-RFLP 

analysis of a recA gene fragment Microbiology, 148, 583-595 с. 

7. 

Биолог анықтамалығы №1(21) 2011 қаңтар-ақпан  

8. 

В.Г.Хржановский. Курс общей батаники. 

 

 

 

КӘСІБИ ЖЕТІЛДІРУ КЕШЕНДІ ПРОЦЕСС 

 

Кошанова М.Т., Тасболатова Ж.С. 

Ш.Уәлиханов атындағы Кӛкшетау мемлекеттік университеті, Кӛкшетау қ.,  

Қазақстан 

zhan_tass@mail.ru 

 

Бұл 

б

олашақ  маманның  оқу-таным  процесінде

ӛзін-ӛзі  жетілдіруде  дара 

ерекшеліктерінің  кәсіби  қызметіне бағыттауының мәселелері талқыланады.  

 

Кәсіби  ӛзін-ӛзі  анықтаудағы  тұрақтылық  кәсіпті  дұрыс  таңдауда 

басты құбылыс және барлық кәсіптік бағдар жұмыстарындағы эффективті 

бағасы  болып  саналады.  Осы  тұрғыдан  алғанда  мынадай  сұрақтар 

туындайды:  қай  жағдайда  және  қандай  әдістерді  қолдану  арқылы 

156 

 

профессионалды тұрғыда ӛзін-ӛзі бағалауын дамытуға болады, яғни жай ғана 

«атап қою» дәрежесінде қалып қоймай, ӛзін жетілдіру сатысына кӛтерілу.  

 

Профессионалдық  жағынан  ӛзін-ӛзі  жетілдіруде  (мамандыққа  қатысты 

кӛзқарасы  жағымды  ма  әлде  теріс  пе)  студент  пен  оқытушының  ара 

қатынасының  маңызы  болады,  біріншіден,  ӛзін-ӛзі  ашып,  әрбір  қатысушының 

ӛзін-ӛзі  жетілдіруі;  екіншіден,  студент  болған  жағдайды  қабылдауы,  басқа 

адамдармен  жақсы  қарым-қатынас  орнату,  бағалау;    үшіншіден,  ортақ 

қызығушылықтары  бар  жағымды  атмосфераны  сезіне  білу.                              Ал  ең 

бастысы - әрбір студенттің «мен»-ін қалыптастыру болып табылады.  

Демек,  кәсіби  жетілдіруді  кешенді  процесс  ретінде,  бір-бірімен  тығыз 

байланыстағы  прогрессивті  ӛзгерістерді  тұлғалық,  заттық,  функционалдық, 

әлеуметтік,  субъектінің  кәсіби  қызметіндегі  компоненттердің  жиынтығы  деп 

қарастырған  дұрыс.  Біздің  ойымызша  Ж.Пиаженің  ұсынған  жеке  тұлғаның 

жаңа  жағдайда  немесе  іс-әрекеттің  түрлерінде  ӛзін-ӛзі  анықтау  механизмінің 

біртұтасты  туралы  пайымдауларының  мазмұнын  ашады.    Ғалым  ӛзін-ӛзі 

анықтау  процесінің  тепе-теңдігін  бір-біріне  қарама-қарсы  екі  процесті 

қарастырады  (ассимиляция  және  аккомодация).  Бұлар  органикалық  ӛмірдің  

жалпы даму заңдылықтарын баланың іс-әрекетіндегі танымның дамуы ретінде 

қарастырады.  

Ассимиляция  (лат.  assimilation  –  ұқсас,  сіңісу,  сіңу)  –  индивидттің  іс-

әрекетіндегі  схемаға  жаңа  проблемалық  ситуациялардағы  жаңа  объектіні 

кіріктіру процесі. 

Аккомодация – жаңа міндеттердің талаптарына сәйкес схеманың ӛзгеруі. 

Ж.Пиаже:  «Жеке  тұлға  ойлауы  құрылымының  ӛзі  әлеуметтік  ортаға 

тәуелді. Қай кезде жеке тұлға тек ӛзі үшін ойласа, эгоцентрлік тұрғыда ойласа, 

бұл  сәбиге  тән  жағдай,  оның  ойы  оның  қиялының,  жеке  тұлғасының,  оның 

тілегінің үкімінде болады. Осы кезде баланың тиімді ойлауында мүлдем бӛлек 

бірқатар ерекшеліктер байқалады.  

 Жеке  тұлға  –  белгілі  бір  әлеуметтік  орта  тарапынан  жүйелі  әсерді 

сезгенде  (мысалы:  ересектер  мәртебесін  сезінген  бала),  оның  ойы  арнайы 

сыртқы  ережелерге  сәйкес  құрылады.  Жеке  тұлғалардың  бірлесе  отырып, 

серіктесуі  арқылы  ақылдың  теориялық  және  тәжірибелік  екі  аспектісін 

құрайтын ойлауға қатысты тәртіпті хабарлайтын осы серіктестіктің ережесі де 

дамиды.  

Ж.Пиаженің  бұл  идеясынан,  бала  ойлауының  дамуын  анықтайтын  күш 

ретіндегі  нақты  да  анық  маңызды  әлеуметтік  фактордың  маңызын  байқауға 

болады.  Сондықтан    Ж.Пиаже  теориясында  бала  ойлауы  дамуына  әлеуметтік 

және  биологиялық  фактордық  қандай  да  бір  қатысының  барлығы.  Ж.Пиаже 

теориясындағы  осы  мәселенің  маңыздысы  –  биологиялық  пен  әлеуметтіктің 

арасындағы айырмашылық. Биологиялық – баланың психологиялық түп негізін 

құрайтын, алғашқы, бастапқы сияқты ойланады. Әлеуметтік – балаға тән және 

баланың ішкі табиғатына сай ойлау тәсілдерін итермелеуші, балаға қатысы жоқ 

күшті  қыспақтау  арқылы  әрекет  жасайды,  баланың  ойлау  тәсіліне  сәйкес 

157 

 

келмейтін,  оған  сырттан  жабысатын  ойлау  нұсқасымен  ауыстыру  арқылы 

әрекет жасайды. Осыған байланысты Ж.Пиаже ӛзінің жаңа схемасында үшінші 

бӛлік – қыспақтау кӛмегімен екі шеткі пункт – эгоцентризм мен серіктестіктің 

ӛзара    байланыстылығына  тоқталады.  Яғни,  әлеуметтік  ортаның  бала  ойлауы 

дамуын  бағыттайды.  Нәтижесінде,  сыртқы  орта  жеке  тұлғаға  қатысты  сыртқы 

ретінде, осы жеке тұлғаға қысымдық білдіруші және ӛз құштарлығын шектеп, 

ӛзгертіп және айналмалы жолмен бағыттаушы ретінде қарастырылады [1: 69].  

Қорыта  келгенде,  Ж.Пиаже  бойынша,  субъект  үнемі  қоршаған  ортамен 

ӛзара  әрекеттесуде  болады;  оған  бейнелеудің  функционалды  белсенділігі  тән, 

оның  кӛмегімен  субъект  ӛзіне  әсер  етуші  ортаны  құрылымдайды.  Белсенділік 

әрекеттерден  байқалады,  олардың  арасында  әр  түрлі  ӛзгертулер,  объектілерді 

түрлендіру  (орын  алмастыру,  комбинациялау,  жою  т.б.)  және  құрылымдар 

жасау  жетекші  болып  табылады.    Ж.Пиаже,  объект  пен  субъект  арасында 

қашанда, субъектінің алдыңғы ӛзара әрекеттесуі, алдыңғы реакциясы контексте 

жүретін ӛзара әрекеттесу бар екеніне қатысты болатындығын ӛз зерттеулерінде 

дәлелдеген. 

Оқуды  оқушылардың  білімді  меңгеруі,  оларды  ӛз  бетінше  игеру 

тәсілдеріне байланысты белсенді іс-әрекет ретінде қарастырған дұрыс. Белсенді 

оқуды  жүзеге  асыру,  оқушылардың  ӛзін-ӛзі  тексеру,  бағалау  ептілігін,  яғни 

ӛзін-ӛзі бақылау және ӛзін-ӛзі бағалау әрекетін орындауды талап етеді.  

Оқушылардың  ӛзін-ӛзі  бақылау  және  ӛзін-ӛзі  бағалауды  жүзеге  асыруы 

оқу әрекетін табысты орындау үшін қажет.  

Психологияда ӛзін-ӛзі бақылаудың үш түрін ажыратады. 

1. 

Қорытынды  -  жұмыстың  нәтижесі  бойынша.  Мысалы,  оқушы 

жұмысты  орындайды  және  оны  үлгідегі  нәтижемен  салыстырады  (жауабы 

кітапта, үлгісі тақтада). 

2. 

 Қадамдық,  операциялық  -  жұмыстың  барысы  бойынша.  Мысалы, 

оқушы  жұмысты  орындайды  және  оны  орындау  процесінде  (ӛзі  немесе 

мұғалімнің сұрағына) ӛзінің не істеп отырғанын, тапсырманы қандай тәсілмен 

орындайтынын  айта  алады.  Ӛзін-ӛзі  бақылаудың  осы  тәсілі  толық  пісіп-

жетілген  болып  табылады,  ӛйткені  оқушының  жұмысты  аяқтауына  дейінгі 

қатені жеңуіне, жұмысты түзетуіне мүмкіндік береді. 

3. 

 Болжамды,  перспективалы,  жоспарлаушы,  озып  шығушы  - 

жұмыстың  басталуы  алдында.  Ол  оқушының  (ӛзі  немесе  мұғалімнің  ӛтініші 

бойынша)  жұмысты  қандай  кезеңдерден  тұратынын  анықтай  алуынан  тұрады. 

Ӛзін-ӛзі бақылаудың бұл түрі ӛз оқу жұмысын реттеудің ең күрделі түрі болып 

табылады,  ол  қатені  ескертуге,  оқу  жұмысын  толығымен  жоспарлауға 

мүмкіндік береді.  

Егер  ӛзін-ӛзі  бақылау  -  оқушының  жұмыс  кезеңдерін  және  олардың 

бірізділігін  бӛлу  болса,  онда  ӛзін-ӛзі  бағалау  -  бұл  оқушының  ӛзінің  осы 

кезеңдерді  меңгеру  ӛлшемін  (қиындықпен,  жеңілдікпен)  бағалау.  Ӛзін-ӛзі 

бағалаудың  сан  түрлері  ажыратылады.  Бұл  ӛзекті  мәселе  -  барлық  жұмысқа 

қатысты («бұл жұмысты орындау маған қиын») немесе дифференциалды - оның 

жекелеген кезеңдеріне, бӛлімдеріне қатысты («маған жұмыстың бірінші кезеңін 

158 

 

орындау қиын, ал екіншісі жеңіл») болуы мүмкін. Ӛзін-ӛзі бағалау оқушының 

нақты  мүмкіндіктерімен  салыстырғанда  сәйкес  және  сәйкес    (жоғары  және 

тӛмен) болуы мүмкін. Ӛзін-ӛзі бақылау және ӛзін-ӛзі бағалаудың күрделі түрін 

меңгеруі  оқушының  бастауыштан  орта  мектепке  дейінгі  ӛзіндік  жұмысы 

сабақтастығының психологиялық негізі болып табылады [2: 40].  

Ӛмірдің  маңызды  мәселесі  тек  ӛмірдің  ӛзін-ӛзі  анықтау  жағдайында 

тұрған  жасӛспірімдерге  ғана  ӛзекті  емес,  сонымен  қатар  ересек  адамдарға, 

әсіресе  дағдарыс  заманында  кейбір  ойлаған  ойларыңызды  бір  жағдайлардың 

себебінен  іске  асыру  алмайы.  Бұл  күйде  болатын  адамдарды  психологтар 

тіршіліктің  немесе  тұлғалық  дағдарыс  деп  сипаттайды  да:  ӛмір  сүрудің 

мотивациялық-мақсаттық  дағдарыс  жағы  –  «әрі  қарай  не  үшін  ӛмір  сүремін» 

және  қызметтің  мазмұндық  дағдарыс  жағы  –  «не  үшін  ӛмір  сүремін».  Ӛмір 

сүрудің  мағынасының  жоғалу  себептерінің  –  бірі  адамның  ӛмірлік 

қабілеттерінің, ӛмірге деген ерігінің, қызығушылығының жоғалуы.  

Тіршілік  маңызын  іздестіру  және  оған  ие  болу  бір  сәттік  акт  емес,  ұзақ 

уақыт, кейде оның трансформациясы адамның барлық ӛмір бойы жүруі мүмкін. 

Сондықтан  білім  берудің  маңызды  міндеттерінің  бірі  –  жастарға  ӛздерінің 

ӛмірінің маңызын табуды үйрету.   

Педагогикалық  зерттеулерде  жастардың  ӛзін-ӛзі  анықтауы  үздіксіз  және 

ӛзгермелі  процес  ретінде  қарастырылады,  яғни,  әр  түрлі  сфераға  ауысуына 

байланысты.  Атап  айтсақ:  кәсіби  іс-әрекет,  қарым-қатынас,  ӛзіндік  сана.  Ал 

кәсіби  ӛзін-ӛзі  анықтау  сферасында  –  кәсіби  білімді  меңгеру  процесі,  кәсіби 

ептілік пен  дағдыны  алу,  еңбек  іс-әрекеті мен оқудың жаңа  түрлерін меңгеру. 

Қарым-қатынас  сферасындағы  тұлғалық  ӛзін-ӛзі  анықтаудың  жеделдетілген 

жаңа  түрлеріне  назар  салатын  және  дағдаланбаған  тәсілдерді  жүзеге  асыру 

позициясында    қарастырады,  бұл,  жеке  тұлғаның  ӛзін-ӛзі    әлеуметтендіру 

процесінің жанама түрі. Кейбір кездері ӛзін-ӛзі анықтау түсінігі кәсіби ортаның 

жағдайларын  бірден  ӛзгеріске  ұшыраған  қарама-қарсы  сынды  жеңу  тәсілі:  іс-

әрекет,  субъектінің психикасы  мен организмнің интеллектуалдық  күйі ретінде  

беріледі.  Біз  индивиттің  жаңа  жағдайлардың  ортасында  кәсіби  және  тұлғалық 

ӛзін-ӛзі анықтауды ұсынғанға сүйенеміз, немесе іс-әрекет түрінің (ЖОО-да оқу, 

мектептегі  пед.практика)  әр  түрлі  факторлы  процесінің  ӛзекті  ортасына, 

индивидтің даму деңгейіне, оның мүмкіндіктері мен ортаның жаңа талаптарына 

(іс-әрекеттегі),  сонымен  қатар  жоғарыда  кӛрсетілген  процестің  нәтижесіне  [3: 

190].   

Кәсіби ӛзін-ӛзі анықтау тұтас процесс ретінде мыналардан тұрады: 

а) кәсіби іс-әрекетке қажеттілік және қызығушылық; 

ә) таным процестер (ғылымилылық, білім, білік, дағдыны меңгеру,              

 мінез-құлық нормалары және т.б.); 

     б) индивид құндылығының трансформациялық жүйесі; 

     в) психикалық даму (қабілет, ой, зейін және т.б.); 

     г) 

физиологиялық 

ӛзгерістер 

(психикалық 

реакциялардың   

жылдамдығы, рецепторлардың сезгіштігі және т.б.); 

     д)  субъектінің  ӛзін-ӛзі  анықтауы  ӛзіне  және  ортаға  белсенді    ықпалы 

159 

 

(ситуацияның белгілі бір міндеттері, түсіну, іс-әрекеттің  мақсаттылығы), 

Ғылыми оқулықтарда кәсіби ӛзін-ӛзі анықтау экологиялық, биологиялық, 

операциялық,  коммуникативі  тұлғалық,  әлеуметтік-психологиялық  аспектілер 

ықпал  ететіндігін  атап  ӛтеді.  Әр  түрлі  кезеңдерді  белгілі  бір  жүйеге  келтіру 

үшін  Б.Г.Ананьевтің  адам-еңбек  субъектісі  индивидтің  жеке  тұлға  сапасының 

ағыны ретінде қарастырады [4: 87]. Демек, кәсіби ӛзін-ӛзі анықтау индивидтің 

кәсіби бағыттылыққа және кәсіби ортаның физикалық жағдайларына ұмтылуы 

(бірінші  аспект,  бұл  –  психофизиологиялық);  кәсіби  операциялардың 

орындалуы,  негізгі  кәсіби  іс-әрекеттің  шарттарына  бейімделуі  (екінші  аспект, 

кәсіби  мәні  зор  және  т.б.);  кәсіби  ортаның  әлеуметтік  және  жеке  тұлғаның 

компоненттерін мойындау (үшінші аспект, әлеуметтік-психологиялық). 

 

Әдебиеттер:  

 

1.  Пиаже Ж. Избранные психологические труды. – М.:  Просвещение, 

1969.-    659с. 

2.  Ананьев  Б.Г.  Человек  как  предмет  познания.  –  Л.:  Изд-во  ЛГУ, 

1968.- 339с.  

3.  Каримов А.Н. Педагогикалық қызмет және педагогикалық шеберлік  

негіздері: оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті,  2010 – 225б. 

Б. 83-85 

4.  Оқытуды инновациялық әдістемелері мен технологияларын жоғары 

оқу  орындарында  қолдану  тәжірибес.Оқу  әдістемелік  құрал. 

Құрастырушылар:    Тұрғынбаева  Б.А.,  Әлімов  Асхат.  Алматы  – 

2011. -  179 б.  

 

 

ТЕЗАУРУСНЫЙ ПОДХОД КАК СРЕДСТВО СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ 

СОДЕРЖАНИЯПЕДАГОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ 

 

Крамаренко Б.В. 

Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова, Кокшетау 

krambv55@mail.ru

 

 

В 

статье 

рассматриваются 

проблемы 

повышения 

качества 

педагогического образования на основе совершенствования его содержания. В 

этом  поможет  тезаурусный  подход,  который  позволяет  определить 

понятийный  костяк  любой  научной  проблемы,  наиболее  информативная  ее 

часть. 

 

В  условиях  совершенствования  подготовки  будущих  педагогов  к 

профессиональной  деятельностинеизбежно  встает  вопрос  о  повышении 

качества усвоения педагогических знаний.  

160 

 

В  последние  годы  вышло  несколько  учебных  пособий  по  педагогике, 

которые  отражают  современное  видение  самых  разнообразных  проблем  этой 

науки  с  новых  методологических  и  социально-политических  позиций.  В  них 

авторы  «не  зажаты»  жесткими  требованиями  соответствия  типовым 

программам, вносят много нового, творчески освещая, казалось бы, известные 

истины.  Это  способствует  развитию  педагогики,  а  также  обновлению 

содержания  педагогического  образования.  Однако  творческий  характер 

создания  учебников,  их  некоторый  субъективизм  в  освещении  научных 

проблем  ведет  к  тому,  что    пользователям  порою  трудно  определить:какой 

ученик являетсялучшим, какая позиция соответствует устоявшимся мнениям. 

В  силу  развития  субъективизма  современной  науки,  особенно  в 

гуманитарной  сфере  все  больше  стал  утверждаться  тезаурусный  подход. 

Теоретиками  данного  направления  стали  исследователи  в  области 

гуманитарного 

знания 

(философии, 

социологии, 

филологии 

икультурологии).Тезаурусный 

подход, 

который 

сделал 

основным 

инструментом  выявления  новых  знаний  исследование  тезауруса  конкретных 

языковых  личностей,  отдельных  литературных  произведений,  разделов  наук, 

научных  вопросов  и  их  всесторонний  анализ.  Возникнув  в  лингвистике,  став 

активно используемым в культурологии, этот подход получил распространение 

в других областях знаний 

Тезаурусный  подход  в  педагогике  –  представляет  собой  совокупность 

методов  и  средств  исследования  педагогических  текстов,  педагогического 

дискурса с целью выявления и анализа тех лексических единиц, которые были 

избраны исследователем в качестве основных.   

Учитывая, 

что 

тезаурус 

отдельных 

текстов 

по 

конкретным 

педагогическим  проблемам  есть  проявление  субъективности  позиций  авторов, 

их создавших, большое значение имеет отбор авторов исследуемых текстов. 

Поскольку тезаурус отражает реальные связи явлений действительности, 

то  исследование  отдельного  научного  вопроса  способствует  лучшему 

пониманию  того  что  и,  главное,  как  уже  нашло  отражение  в  науке,  каковы 

границы исследуемой проблемы, какие тенденции ее изучения существует.  

Тезаурус  все  чаще  используется  как  средство  обобщения  материала  в 

дидактике,  поэтому  не  случайно  во  многих  учебниках  появился  раздел, 

который  так  и  называется  «Тезаурус».  Ведь  каркасом  научного  и  учебного 

текста являются научные понятия, а совокупность таких понятий, выраженных 

в терминах, и есть тезаурус.   

Тезаурусный  подход  отражает  процесс  дальнейшей  субъективизации 

научных  знаний.  Однако  сопоставление  точек  зрения  нескольких  субъектов 

способствует  приближению  исследователя  к  созданию  объективной  картины 

мира.  Поэтому  сопоставление  тезаурусов  нескольких  учебников  педагогики  в 

рамках какого-то одного раздела (проблемы) должно, по нашему мнению, дать 

представление о том, как и насколько системно раскрыт этот раздел.  

Предметом  исследованиядля  данной  статьистал  корпуса  терминов 

(тезаурус),  который  используются  авторами  исследуемых  учебников  при 

161 

 

описании  конкретных  педагогических  проблемы:  «Система  педагогических 

наук», 

Обычно  в  вводной  части  курса  «Педагогика»  имеется  часть  параграфа, 

материал которого рассказывает о системе педагогических наук, сложившейся 

в настоящее время. Несмотря на сходство позиций большинство авторов все же 

указывают  несколько  разные  системы  наук,  и  называют  разные  отрасли 

педагогики,  входящие  в  них.  Поэтому  даже  известный  российский  дидакт 

Л.Б. Краевский  написал  статью,  которую  так  и  назвал  «Сколько  педагогик 

существует?» Мы попытались ответить на этот вопрос и с этой целью провели 

на  основе  тезаурусного  подхода  анализ  11  учебников,  выпущенных  за 

последние двадцать лет. 

В качестве основного дескриптора, то есть лингвистической единицы, на 

основе  которой  предполагается  провести  анализ  индивидуальных  тезаурусов, 

мы  определили  название  педагогических  наук  и  их  отраслей,  которые 

указывались авторами в соответствующем разделе учебника.  

В  разных  учебниках  представлены  несколько  разные  подходы  к 

изложению  материала  о  системе  педагогических  наук.  Обычно  система  наук 

предстает в виде своеобразной классификации наук по различным основаниям. 

Чаще всего в качестве таковых выступают 

- сфера действия: военное дело, инженерия, информатика и т.д. 

- тип  образовательного  учреждения:  дошкольная,  школы,  высшей 

школы 

- специфика  объекта  по  психофизиологическим  характеристикам: 

тифло-сурдо-олигофрно-педагогика, логопедия,  

- ведущая задача: обучение, теория воспитания, частные методики. 

- специфика  объекта  по  возрастным  характеристикам:  ребенок, 

педагогика взрослых, андрагогика и т.д. 

Для  реализации  тезаурусного  подхода  очень  важным  и  необходимым 

является  создание  таблицы-  матрицы,  в  которой  по  вертикали  указываются 

исследуемые  источники,  в  данном  случае  это  были  фамилии  авторов  или 

редакторов  исследуемых  учебников  педагогики.  А  по  горизонтали  в 

алфавитном  порядке  указываются  термины-дескрипторы,  представляющие  ту 

или  иную  научную  отрасль  или  направление.  Нас  в  данном  случае 

интересовали  названия педагогических  наук  или  их отраслей.  На  пересечении 

горизонтали  и  вертикали  с  помощью  знака  +  мы  отмечали  наличие  того  или 

иного  термина  в  учебниках.  Если  дисциплина  упоминалась  в  нескольких 

учебниках,  то  значит  в  соответствующей  строке  выставлялось  несколько  +. 

Ниже  представлен  фрагмент    таблицы-матрица,  на  которой  представлен 

элементы обобщѐнного тезауруса проблемы «Система педагогических наук» 

 

 

 

 

 

162 

 

Таблица 1 – Таблица-матрица «Обобщенный тезаурус проблемы 

«Система педагогических наук» (Фрагмент) 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: