Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

146 

 

ОБОСНОВАНИЯ НЕОБХОДИМОСТИ ПРЕОБРАЗОВАНИЯ 

ОБРАЗОВАНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЕННОГО СОДЕРЖАНИЯ 

СРЕДНЕЙ ШКОЛЫ 

 

Коваль Т.Н. 

ГУ «Средняя школа имени Сакена Сейфуллина п. Бурабай» 

kovalt71@mail.ru 

 

В  статье  рассматриваются  вопросынеобходимости  преобразования 

образования  в  рамках  обновленного  содержания  средней  школы.  Автором 

приведены статистические данные состояния математического образования 

в  Казахстане,  которые  должны  стать  основой  для  серьѐзного  размышления, 

как  изменить  педагогическую  практику,  чтобы  улучшить  показатели  в 

следующем международном исследовании. 

 

Научиться учиться - вот ключ ко всем 

Хэл Зина Беннет 

 

Школа является тем  звеном, где начинаются  все преобразования, которые 

касаются не только  образования, экономики, но и общества в целом. 

Прежде  чем  начать  анализировать  происходящие  в  образовании 

Казахстана изменения, стоит отметить мировую масштабность и глобальность 

этого явления. Каждое государство, перешагнув порог 21 века, сталкивалось с 

тем,  что    существующие  образовательные  системы  не  соответствовали    тем 

требованиям,  которые  выдвигала  современная  жизнь.    Испытав  ряд 

экономических кризисов, мировое сообщество серьѐзно взволновала проблема: 

«Парадокс тысячелетий: цивилизация прогрессирует, люди деградируют».   

Все изменения в образовательной сфере продиктованы  экономическими и 

политическими    проблемами,  которые  по  существу  являются  базисом,  на 

котором и строится образование, без чего, по сути,  оно не может существовать. 

Изучая    причины  мирового  экономического  кризиса,  политики  указывают  на 

одну  из  причин  его  возникновения    –  на  образование,  как  устаревшее, 

неконкурентоспособное,  которое  направлено  на  накопление  знаний,  через  

факты    и  информацию.  Подтверждение  тому  –  тот    объѐм  знаний,  которым 

обладают современные выпускники как средней, так и высшей школы. 

С  приобретением  суверенитета,    Казахстан  устанавливает  и  активно 

развивает  дипломатические  отношения  со  многими  странами.  Наша  страна, 

став  полноправным  членом  ООН  успешно  адаптирует  Международные 

Программы  (функциональная  грамотность,  информатизация  населения)    на 

региональном уровне. 

Все вышесказанное свидетельствует о том, что правительство Республики 

Казахстан 

проводит 

успешную 

политику 

интеграции 

в 

мировое 

образовательное пространство. В связи с этим обновление системы образования 

является актуальной и первостепенной задачей развивающегося казахстанского 

147 

 

общества.  

Так, глава государства Нурсултан Абишевич Назарбаев в качестве одного 

из приоритетных направлений развития казахстанского общества видит задачу 

предоставления  качественных  образовательных  услуг  на  уровне  мировых 

стандартов.

  

В  условиях  проводимых  реформ  системы  образования  в  Республике 

Казахстан  большое  значение  имеют  изучение  и  анализ  тенденций  развития 

образования  за  рубежом.  Рассмотрим  стратегии  глобальных  изменений  в 

образовании  через  призму  наиболее  авторитетных  международных  программ 

по оценке образовательных достижений учащихся. 

Казахстанские  школьникипродемонстрировали  следующие  знания:  по 

математической  грамотности  набрали  432  баллов  (50  место  из  65  стран 

участниц), в прошлом исследовании 2009 года - 405 (53 из 65 стран участниц), 

по  читательской  грамотности-  393  (59-64),  в  2009  году  -  390  (59),  по 

естественнонаучной грамотности -425 (51-53), 400 баллов (58)  в 2009 году.  

Казахстанские  четвероклассники    в  2011  году  не  добрали  пять  баллов  до 

среднего международного показателя, заняв 32 позицию в рейтинге 50 стран – 

участниц проекта TIMSS – 2011. 

Эти  результаты  являются  основой  для  серьѐзного  размышления,  как 

изменить педагогическую практику, чтобы улучшить показатели в следующем 

международном  исследовании.  Следует  помнить,  что  повышение  показателей 

не  самоцель,  а  стремление  к  более  качественному  обучению.  Это  значит,  что 

педагогическим  коллективам  необходимо  вносить  изменения  в  процесс 

образования.  

Данное  исследование  помогло  мне  выявить  главное  противоречие  в 

практике  школы:  использование  педагогами  в  повседневной  практике 

традиционной  технологии,  где  главным  ретранслятором  знаний  является 

учитель с одной стороны и требованием от учащихся высокой познавательной 

активности,  когда  он  поставлен  в  позицию  репродуктивного  исполнителя 

заданий  с  другой.  Но  для  того,  чтобы  сформировалась  познавательная 

активность  ученика,  необходимо,  используя  современные  подходы, 

инструменты  в  обучении,  сделать  учащегося  не    только  полноправным 

соучастником  образовательного  процесса,  но  и  внедрить  в  практику 

формативное  оценивание  учащихся,  которое  будет  способствовать  развитию 

саморегуляции учащихся. 

Для этого необходимо «заразить» своих коллег желанием обучиться новым 

идеям,  знаниям  и  постоянной  рефлексии.  И  на  еѐ  основе    мы  будем  вместе 

вносить коррективы в дальнейшее обучение. 

В  Казахстанской  системе  образования    внедряетсяe-learning  и  до  конца 

2015  года  намечено  внедрение  системы  электронного  обучения  в  4135 

организациях  образования.  Таким  образом,  до  2016  года  ученики  50  % 

учреждений образования будут изучать образовательный процесс с системой e-

learning.  

Если  проводить  параллель  с  ЕдинымНациональным    Тестирования  в 

148 

 

Казахстане необходимо отметить, что при сдаче ЕНТ  задания для выпускников 

естественнонаучного  и  гуманитарного  направлений  одинаковы,  и  направлены 

они    только    на  воспроизведение  учебной  информации,  которая    не 

подразумевает  анализа, синтеза и интерпретации. 

Правительство  Сингапура  считает,  что  «образованные  люди  –  будущее 

любой  страны»,  и  в  соответствии  с  этим  принципом  всячески  поддерживает 

систему  образования  всех  уровней,  привлекая  высококвалифицированных 

учителей  со  всего  мира  —  Англии,  Австралии,  Америки.  Кроме  того,  в  

Сингапуре создана система оплаты труда учителей по результатам их работы. В 

Казахстане  система  материального  стимулирования  педагогов  во  многом 

несовершенна.    Но  согласно    Государственной  Программе  развития 

образования  на  2011-2020  гг.  с  2014  года  некоторые  школы  Казахстана  

перешли    на  подушевую  систему  оплаты  труда  педагогов.  Наша    школа 

принимает    участие  в  таком  пилотном    проекте.  Это  дает  возможность 

стимулирования  деятельности успешных педагогов.  

В  этой  связи  целесообразно  помнить,  что  в  условиях  стремительно 

меняющегося мира ключевыми вопросами для  политиков в сфере образования, 

и  для  школ  в  целом,  и  для  учителей  в  частности  являются:  первый  –  «Что 

подлежит  изучению  учащимися  в  21-м  веке?»  и  второй  –  «Каким  образом 

учителя  подготовят  учащихся  к  21-му  веку?».  Моделью  навыков  21-го  века, 

представляющей собой максимально широкий их диапазон, является    Проект 

«Определение и отбор ключевых компетенций», разработанный Организацией 

экономического  сотрудничества  и  развития.  Названный  проект  рассматривает 

систему ключевых компетенций  (в частности, способность учащихся к выбору 

решений  и  действий)  в  более  широком  контексте,  предполагающем  наличие 

базовой грамотности в сочетании с глубоким концептуальным пониманием.  

В рамках Плана мероприятий по реализации Государственной программы 

развития    образования  Республики  Казахстан  на  2011-2020  годы  обозначены 

следующие  целевые  ориентиры:  повышение  престижа  профессии  педагогов  и 

уровня управленческих кадров, использование  системы электронного обучения 

в  учреждениях  образования;  поэтапный  переход  на  12-летнюю  модель 

обучения;  функционирование  «Назарбаев  Интеллектуальных  школ»  во  всех 

регионах  Казахстана;    повышение  результативности  участия  учащихся  в 

международных  сравнительных  исследованиях:  PISA  ,    TIMSS;  увеличение 

доли школ, создавших условия для инклюзивного образования. 

Исследователями  М.Барбер  и  М.  Муршед,  на  мой  взгляд,  был  сделан 

важный  вывод:  решающую  роль    в  образовании  играют  три  фактора:  чтобы  

учителямистановились  подходящие  для  этого  люди;  дать  им  подготовку, 

которая  позволила  бы  повысить  эффективность  преподавания;  обеспечить 

условия, при которых каждый без исключения ученик получил бы качественное 

образование.  В  наиболее  продвинутых    в  этом  отношении  странах  все 

перечисленные фактора существуют.  

Важными  факторами,  изменившими  системы  образования  стран,  авторы 

считают не только политику в образовании, играющую существенную роль во 

149 

 

влиянии  на  статус  учительской  профессии,  но  также  такие  очень  важные 

моменты,  как:  соответствующая  подготовка  педагогических  кадров, 

профессиональное самосовершенствование учителя на протяжении всей жизни. 

В  Казахстане  на  данный  момент  создаются  оптимальные  условия  для 

обучения  сегодняшних  школьников.  Изменения  в  сфере  образования 

способствуют  развитию  у  учеников  навыков  21  века,  необходимые  им  для 

достижения  успешности,  таких  как:  развитие  навыков  мышления  высокого  и 

низкого  уровня  одновременно,  креативности,  умения  применять  свои  навыки, 

знания,  представления  и  понятия,  на  практике.  Стержневой  фигурой  в 

совершенствовании  деятельности  школ  и  обеспечении  успешности  обучения 

учеников является учитель.  

Моя  дальнейшая  деятельность  в  школе  призвана  способствовать 

качественным  изменениям  в  практике  преподавания  учителей  через 

организацию  их  эффективного  профессионального  взаимодействия  в  рамках 

школьного  и  сетевого  сообщества.  Реализация  процессов  менторинга  и 

коучинга,  организация  командной  работы  и  совместного  обучения,  обмен 

инновационными  и  эффективными  идеями,  -  всѐ  это  в  целом  будет  призвано 

способствовать    повышению  мотивации  и  расширению  профессиональных 

возможностей педагогов  гимназии,  а  значит,  формированию  системы навыков 

21-го  века  у  учащихся,  которые,  с  точки  зрения  конструктивистской  теории 

должны уметь использовать знания в ситуациях вне класса.    

Время требует от меня сохранить стремление к расширению собственного 

информационного  поля,  осознавая  необходимость  самосовершенствования, 

саморазвития,  чтобы  оставаться  интересной  тем,  ради  кого    тружусь,  чтобы 

ставить  перед  собой  серьезные  цели  и  достигать  их,  реально  воздействуя  на 

процесс позитивных перемен в сфере образования. 

В изменении практики невозможно обойтись без участия администрации, 

сетевого  сообщества  школы,  учителей  2,  3  уровней,  родительской 

общественности, всех учителей и самих учащихся.  

Привлекая их в союзники, используя  новые технологии, теории, мы будем 

постоянно  обращаться  к  опыту  сетевых  сообществ  педагогов  Республики 

Казахстан, что неизменно будет помогать в результативности обучения.

 

Мои  личные  убеждения  нацелены  на  профессиональное  саморазвитие 

коллег, чтобы мотивировать их к сознательному преобразованию на практике.  

Время  диктует  нам  свои  законы,  предъявляет  серьѐзные  требования. 

Продуктом  обновленного  образования  должна  стать  личность,  способная  к 

самореализации,  саморазвитию,  адаптирующаяся  к  новым,  нестандартным 

обстоятельствам  путем  разрешения  проблем.  Чтобы  взрастить  человека, 

обладающего  лидерскими  качествами,  учителю  необходимо  культивировать  и 

бережно  взращивать  их,  прежде  всего,  в  себе.  Каждому,  кто  готов  встать  на 

путь  качественных  перемен,  я  готова  протянуть  руку  помощи,  как  в  качестве 

коуча и ментора, так и модератора сетевого сообщества. 

 

 

150 

 

 

ОҚУШЫ КӚЗІМЕН ТАБИҒАТТЫҢ ТЫЛСЫМ ӚМІРІ 

 

Қошанов С.С.  

Ортағаш орта мектебінің, Зеренді ауданы, Қазақстан 

Serik_zak@mail.ru 

 

Мұғалім  ең  алдымен,  бала  жанының  тамыршысы  болуы  тиіс.  Бала 

жүрегінің  перделерін  дәл  басып,  оны  оята  білу  оңайлықпен  келмейді.  Бұл 

ұстаздың ӛз мамандығына деген сенімділігі, бейімділігінен, айқын мақсатынан 

және  бала  жүрегіне  жол  таба  білуінен  кӛрінеді.  Осы  үшеуі  мұғалім 

мейірімділігімен  ұштасқанда  нағыз  ұстаз  бола  алады.  Оқытуға  деген  ынта, 

ӛзіндегі  барды  асқан  мейірімділікпен  жеткізе  білу  мұғалім  шеберлігінің  бір 

қыры.  

 

«Қалай  оқу  керектігін  үйрету»  модулінің  атауы  «ӛзін-ӛзі  реттеу» 

үдерісіне  жатады.  Бұл  үдерісте  оқушылар  метатану  үдерісі  арқылы  түсіну, 

бақылау және оқу тәжірибесіне қадағалау жүргізу қабілеттерін дамытады. Олар 

балғын жас ерекшелігіне қарамастан, ӛздерінің оқуына саналы түрде қарайды, 

тапсырмаларды  шешу  үшін  ӛзіндік  әдіс-тәсілдерді  қолданады,  сондай-ақ 

ӛздерін  оқушы  ретінде  сезіне  бастайды.  Ӛзін-ӛзі  реттеу  мен  метатанудың 

мұндай дағдыларын дамыту бұл балалардың саналы оқушы болып шығуының 

кілті екендігі анықталды. [1,43]. 

Сол мақсатта мен ӛз сабақтарымда оқушы ӛз беттерімен жұмыс жасауына 

кӛп  мән  берем.  Мысалы:  Биология  сабағынан  әр  тақырыптарды  түсіндіргенде 

мен  зертханалық  жұмыстар,  экскурсия,  топ  серуен,  топ  саяхаттарға  шығып 

ӛсімдік  түрлерін  кӛрсетіп,  анотомиялық  және  морфологиялық  талқылап  ӛздік 

зерттеулер  жүргіземіз.  Осындай  кезекті  сабағымды  үйімнің  артында 

Бурабайдағы  биші  аққайыңдарға  ұқсайтын  қайың  ағаштары  бар.  Сонда    6-

сынып оқушыларымен топ саяхатта  жүргенімде қайыңнан сұр түсті томпиған 

ісіктердің  кӛп  екенін  байқадық,  біреуін  жардық  иісі  жоқ  медециналық  йотқа 

ұқсайды. Біз таң қалдық ағашқа кім йод жағып қойған деп. Бір сәтте Меруерт 

деген оқушым қарап, 

 -  Мынау  ағашқа  не  болған?-  деп  сұрады.  Мен  ағаштар  ауырып  қалған 

ғой,  бұларды  емдеу  керек-  дедімде  оларды  қызықтыра,  бактериялық  індет 

туралы  ой  тастап,  -  Оқушыларға  бұл  ауруды  зерттеп,  ағаштың  емін  іздеп 

кӛрейік  дедім,  оқушылар  ӛз  ойларын  айта  бастады.  Меруерт  оқушым  үнсіз 

қалып,  ақырын  келіп  -  Мұғалім  аққайың  ағашттарын  емдейікші,-  деді.  Кейін 

барлығымыз  биші  қайыңдарды  ауруға  қимай  зерттеу  жұмысына  сыныпен 

кірістік.  Міне  осылайша  зерттеу  жұмысымызға  қыза  да,  жан  ашырлықпен 

кірістік. 

Жұмысымыздың  зерттеу  барысында  ауылымыздағы  ормандардың  10 

пайызы  «Аққайың  сарысу»  бактериясымен  зақымданғанын  анықтадық.  Иә, 

бактерияларға  сипаттама  беретін  болсақ.  Бактерия  (грекше  «бактерион»  - 

151 

 

таяқша)  -  біржасушалы  ағза.  Бактериялардың  пішіндері  таяқша,  шар,  үтір, 

оралма тәрізді болады. Ормандарда жиі-жиі зиянды жәндіктер кӛбейіп, әртүрлі 

аурулардың тууына себепші болады. Бұндай жәндіктер ормандарға, алқаптарға 

кӛптеген  орны  толмас  зиян  келтіреді.  Орман  шаруашылығымен  айналысатын 

мамандар,  орман  қорғаушылар  орманның  қай  алқабы  бүлінгенін,  бүлінудің 

алғашқы  белгілерін  анықтай  алады.  Алайда  соңғы  кездерде  қайыңдарда 

бактериалды  сарысу  біліне  бастады.  Бұл  орман  шаруашылығының  жұмысына 

қиындық тудырды. Алайда мұндай ауру сарысудан бұрын біліне қоймаған, енді 

үлкен білім мен білікті бізден керек етіп отыр.  

Қайыңның  бактериалды  сарысуы  –  кішкентай  жасушалы  ағза.  Олардың 

ұзындығы  0,5-4,5  мкм,  ені  0,3-1,3  мкм  дейін.  Олар  жасушаны  екі  бӛлікке 

бӛлінуінен кӛбиеді. Олардың ішінде споралық жылдам қимылдайды.  

Түрлеріне  қарай  фитопогенді бактериялар  таяқша  түрінде,  кӛп жағдайда 

тік  шеттері  дӛңгеленген  түрде  кездеседі.  Кӛбінесе  жеке  бактериялық 

бактериялық  жасушалар  болады.  Бактериялар  жасушаның  сыртқы  қаптамасы 

арқылы  осматикалық  жолмен  қоректенеді.  Бактериядан  бӛлініп  шығатын 

ферменттер  ӛздерін  қоршаған  затардан  қолданбайтындарды  қолдануға 

болатындай  себеп  туғызады.  Кейбір  бактериялар  жасушаның  айналысына 

капсулалар  жасайды,  оның  салдарынан  сыртқа  полисахаридтер  шығады. 

Бұндай  сулы  капсулалар  жасушаны  күн  радиациясының  салдарынан  кеуіп 

қалуынан  қорғайды.  Сондықтан  бактерияның  капсула  түрі  басқа  түріне 

қарағанда  оралма.  Ал  фитопогенді  бактериялар  анименді  бояулармен  боялып, 

қоректенетін  ортада  жақсы  ӛседі.  Фитопогенді  бактериялардың  кӛпшілігі 

аэробтылар,  аз  ғана  бӛлшегі  қосымша  аэробтылар  болады.  Фитопогенді 

бактериялардың таралуы ауру ӛсімдіктен немесе бүлінген аймақтан бүлінбеген 

аймаққа  вегетациялық  мезгілде  әртүрлі  жолмен  жүреді.  Ауа  арқылы  үлкен 

аралыққа  кӛбейе  алмайды.  Таралуы  әсіресе  құрғақ  ауада  шамалы  жүреді.  Күн 

радиациясының  салдарынан  құрғақ  ауада  бактериялар  тез  ӛліп  қалады. 

Ортаның  ылғалдылығын  фитопогенді  бактериялардың  кӛбеюіне  жақсы  әсер 

етеді.  Жамбыр  жауғанда  бактериялар  тез  кӛбейеді.  Вегетация  мезгілінде 

жәндіктер  бактерияны  тез  таратады.  Кӛбінесе  механикалық  жолмен  тері 

арқылы  немесе  жәндіктердің  ауыз  қуысы  арқылы  зақымданған  ӛсімдіктен  сау 

ӛсімдікке таратылады. 

Аққайын сарысу бактерясы  A.J.T.  жіктеуімізде  барлық бактериялардың 

систематикасын  қарастырдық,  соның  ішінде  Pseudomonas,  Xanthomonas, 

Bacterium и Erwinia тұқымдасына тоқтадық.   

I. Mycobacteriacea тұқымдасы - қозғалмайтын бактериялар  (талшықсыз):  

Corynebacterium  туысы және  Aplanobacterium туысы 

II. Pseudomonadaceae тұқымдасы – талшықты бактериялар:  

Pseudomonas туысы және Xanthomonas туысы  

III. Bacteriaceae тұқымдасы – тез қозғалатын және спора түзбейді:  

Bacterium туысы және Pectobacterium, Chromobacterium туысы  

IV. Bacillaceae тұқымдасы - тез қозғалатын және спора түзетін:  

Bacillus,  Clostridium туыстары - жасушалары ӛсіп келе жатқанда ісінеді;  

152 

 

V. Erwinia тұқымдасы – тез қозғалғыш  

1. 

 Pseudomonadaceae туысы   [2]. 

Жұмыстың  зерттеу  барысында  оқушылармен  бірлесе  бактериялардың 

табиғаттағы, халық шаруашылығындағы маңызын анықтадық. 

Бактериялар  тіршілік  әрекеттеріне  қарай  алуан  түрлі  болады  және 

олардың  табиғаттағы  маңызы  ӛте  зор.  Сапрофитті  бактериялардың  кӛпшілігі 

ӛсімдіктер  мен  ӛлген  жануарлардан,  саңырауқұлақтардан  қалған  ағзалық 

заттарды  ыдыратыл,  шірітеді.  Ғалымдар  түрлі  ауруларға  тӛтеп  беретін 

іріктемелер шығаруда.  

Бактериялардың  кӛптеген  түрі  адамға  және  шаруашылыққа  зиян 

келтіреді.  Тірі  ағзаның  денесінде  ӛсіп  жетіліп,  тірі  жасушалардың  ағзалық 

заттармен  қоректенеді.  Ӛсімдіктерде  әр  түрлі  ауру  туғызатын  паразит 

бактериялар Erwinia amylovora (Burill) Com түріне жатады. Мұндай паразиттер 

ағаштектес  ӛсімдіктердің  тіршілігін  жойяды.  Сонымен  қатар  ағаш  діңінде 

ӛсетін діңқұлақ саңырауқұлағынан ағаш сүрегі шіри бастайды.  

Бактериоз  –  кең  таралған,  бірақ  әлі  де  салыстырмалы  аз  зерттелген 

ағаштардың  діңдеріндегі  ӛсімдіктердің  ауруы  болып  табылады.  Әсіресе 

бактериоздың  орман  мен  ауыл  шаруашылығындағы  ролі  әлі  күнге  дейін 

белгісіз. 

Қазіргі  кезде  бактериоздар  келесі  ағаштар  мен  діңдердің  жанұясында 

белгіленген:  Pinaceae,  Salicaceae,  Fagaceae,  Juglandaceae  ,Ulmaceae  ,Moraceae, 

Berberdaceae, Lauraceae, Rosaceae, Tiliaceae, Ericacaea, Oleaceae. 

Кӛбінесе  бактериоздар  келесі  тектегі  ағаштар  мен  бұталарда  белгілі: 

Pinus,  Cupresus,  Juniperus,  Populus,  Salix,  Juglands,  Quercus,  Corylus,  Castanea, 

Ulmus,  Morus,  Betulus,  Berberis,  Ribes,  Pirus,  Sorbus,  Crataegus,  Rosa,  Prunus, 

Acacia,  Fraxinus.  Осынша  ӛсімдік  спектірінің  бактериялық  ауруларға 

ұшырайтын  бактериалық  аурулардың  кӛптігіне  байланысты.  Ӛсімдіктер 

арасында  бактериялық  ауруларды  туғызатын  негізгі  қоздырғыштары  

ӛсімдіктер  арасында  бактериялық  ауруларды  туғызатын  негізгі  қоздырғыштар 

екі  жанұяға  бӛлінеді:  Enterobacteriaceae  және  Pseudomanadaceae.  Бұндай 

бактериалар  ағаш  ӛсімдіктерінің  кӛп  бӛлігін  сырттай  бүлдіреді.  Әсіресе 

қарағай,  пихта,  емен,  бук,  липа,  ясен,  терек  ағаштары  ауруға  шалдықтырады. 

Ағаштың сыртқы қабатында жарық немесе ылғалды жара пайда болған жерден 

сұйық  зат  ағады.  Осыдан  бактериялар  ағашты  бүлдіре  бастайды.  Бактериалды 

күюді  Erwinia  amylovora  (Burill)  Com  бактерия  туғызады.  Бұндай  аурудың 

салдарынан  ағаштың  жапырағы  қарайып  қурайды,  жеміс  беретін  ағаштардың 

жемісі  қурайды.  Бактериалды  күю  және  сарысумен  бір  ағаш  ауырса,  ағаштың 

тӛменгі  жақ  қабатынан  кӛптеген  бактерия  қоздырушылар  пайда  болады. 

Бактериалды  күю  ағаштардың  жоғарғы  жағынан  басталса,  сарысу  ағаштың 

тӛменгі  жағынан  басталады.  Сарысу  кезінде  ағаш  неғұрлым  сулы  болып, 

эксудат  салдарынан  ащы  иіс  шығады.  Бактериалды  күю  неғұрлым  жылдам 

тараса, сарысу ұзақ таралып, ағаштың ұлпалары ақырын-ақырын ӛле бастайды. 

Осы бактериялардың ӛкілдері аурудың соңында жасуша қабатын зақымдап, ісік 

пен  жара  туғызады.  Жара  кӛзбен  қарағанда  темірдің  тотына  ұсайды,  бірақ 

153 

 

жараның  кӛзінен  сұр  түсті  сұйықтық  ағып  тұрады.  Ол  сұйықтық  ағаштың 

бойындағы суы. Жарадан дәмі ащылау және әлсіз қидың иісі шығады. 

Зерттеу 

жұмысысымыздың 

нәтижелеріндеErwinia 

multivora 

бактериясынан  туындайтын  аққайың  ағашының  сарысулы  бактериясы 

Қазақстан 

Республикасының 

Ақмола 

обылысының 

және 

Солтүстік 

облысындағы  орман  ағаштарындағы  терек,  қарағай  ағашы  және  қайың  аралас 

орманда бұл ауру тек  аққайыңдарда табылды. Қурай бастаған жас ағаштар 70 

%  құрайды.  Бактериоздық  дамуы  отырғызылған  және  тұқымнан  пайда  болған 

әр  түрлі  жастағы  ағаштарда  табылды.  Барлық  қураған  ағаштардың  жарасында 

бӛлігі  дымқыл.    Ауру  Ортағаш  ормандарын  2010  жылы  кӛктемде  қабығының 

ісінуінен  анықталып  табылады.  Сол  жылдың  күзінде  ол  Отын  қарағай, 

Тасбұлақ,  Егінді-ағаштарының  200  га  мен  Қарашілік  ауылының  100  га 

орманына  кеңінен  жайылды.  Осы  жылдары  ауру  Ақмола  облысының 

оңтүстігінде  орналасқан    Елтай,  Қызылсая,  Семфирополь,  Қызылағаш 

ауылының  ормандары  ауруға  ұшырағанын  Меруертпен  кӛріп  зерттеп 

анықтадық сонымен қатар аурудың себептерінде анықтадық. 

2012  жылы  жаңбырдың  аз  жаууымен  байланысты  ормандарымызға 

қайтпас  шығынға  ұшыратты.  Әсіресе  кӛктем  мезгілінде  аққайын  ағашының 

сабағының  әрбір  жерінде  ісіктер  пайда  болды.  Ол  ісікті  жарсаң  сұрланып 

кеткен су ағады. Ауа ылғалды болғанда аққайың сарысу бактериясы тез жел, су 

арқылы тез тарады.  

Біз биші ағаштарымызды сабынды сумен 15 мамырдан 25 тамызға дейін  

суарып зерттеу жұмысын жүргізе бастадым. Ауырған ағаштардың 10 сабынды 

сумен  жұмасына  бір  реттен  суардым.  Уақыт  ӛтіп    10  ағашты  сабынды  сумен 

суарғанымда  8  ағаштың  жағдайы  жақсарды.  Суарылмаған  қалған  20 

ағаштардың 18 қурап, қу ағашқа айналды Мен ағаштардың әр жағдайдағы түрін 

ӛз  зертеуімдегі  1,2  кестелердее  түсірдім.  Сонымен  қатар  мен  ӛз  зерттеуімді 

басқада Ортағаш ауылының ормандарында бақылап, зерттей бастадым. Зерттеу 

барысында Отынқарағай орманында 1150 аққайың ағашы ауруға шалдығыпты, 

Тасбұлақ  орманында  1200  дана,  Егіндіағаш  орманында  1000  дана,  Қаратал 

орманында 100 дана батериозбен ауырғаны белгілі болғаны 3 кестеде кӛрсеттік.  

 

1  кесте.  Ҧмағаш  орманындағы  сабынды  сумен  суарылған  аққайың 

ағаштарының жағдайы 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: