С. Б. Темралиева (қолы ) (аты-жөні) «Топырақтану»

Бекітемін

Жаратылыстану-математикалық факультетінің деканы

______________Медешова А.Б.

______. ___________ 2010 ж.

Жаратылыстану-математикалық факультеті

Биология және экология кафедрасы

0500608 «Экология»

мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын

студенттерге арналған

Курс – 3

Кредит саны - 3

Дәріс – 30 cағат

Лабораториялық сабақ – 15 сағат

ОЖСӨЖ – 45 сағат

CӨЖ - 45 сағат

Емтихан – 6 семестрде

Барлығы – 135 сағат

Орал-2010

Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Топырақтану» бойынша типтік бағдарлама, Алматы, 2007 ж. негізінде құрастырылған.
Құрастырушы: биология және экология кафедрасының оқытушысы, биология магистрі Кажиахметов С.А.

Биология және экология кафедрасының отырысында бекітілді.

Кафедра меңгерушісі: Қайсағалиева Г.С. _{____}

(қолы ) (аты-жөні)

“ 15“ қырқүйек 2010 ж. № 1 хаттама

Факультеттің

оқу-әдістемелік кеңесінің төрағасы С.Б. Темралиева

(қолы ) (аты-жөні)



2. «Топырақтану» курсының оқу бағдарламасы (SILLABUS)
2010- 2011 оқу жылының 2 семестрінде 3 кредит.

2.1 Оқытушы туралы мәлімет

Кеңсе: Биология және экология кафедрасы

Оқытушының кафедрада болатын уақыты: Әр аптаның дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, сенбі күндері.

Толық адресі: М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Жаратылыстану-математикалық факультеті, Достық даңғылы 121

Телефон: 50-35-49

E-mail: salauat84_84

Топырақтану

Оқу тоқсаны 15 оқу аптасынан және 2 сынақ аптасынан тұрады.

Аптасына 3 кредит-сағат жоспарланады, оның әрбір кредит-сағат бір байланыс сағатынан (дәріс, практика) және оқытушының басқарумен жүретін студенттердің өзіндік жұмысынан (ОЖСӨЖ, СӨЖ) тұрады.

Сабақтар	Өткізілу уақыты	Сабақтар	Өткізілу уақыты	Сабақтар	Өткізілу уақыты	Сабақтар	Өткізілу уақыты
Байланыс сағаты 2 (дәріс 2)	50 мин.	Лабораториялық сабақ 1 сағат	100 мин	СМЖӨЖ 3 сағат	50 мин.	СӨЖ 3 сағат	50 мин.

Оқу жоспарынаң көшірмесі:

Бұл пәннің негізгі мақсаты Қазақстанның әртүрлі аймақтарында және жақын, алыс шет елдерде топырақтың таралуы мен түзілуін студенттерге түсіндіріп, химиялық қасиетерін оқыту; топырақты қоғамның әртүрлі салаларында пайдалану. Практикалық сабақтарда және дала практикасында студенттер әртүрлі эксперимент жүргізуге cтуденттерді үйретуге оқып біліп үйренеді.

Студент санасында топырақтың ерекше біртұтас табиғат денесі , оның құрылысы туралы нақты білім жүйелерін құру. Болашақ мамандарда топырақ түзілудің негізгі заңдылықтары туралы ұғым қалыптастыру

Курстың міндеттері:

топырақты табиғат денесі ретінде қарастыру;

топырақтың морфологиялық құрылысының алуан түрлілігін жан-жақты талдау;

• 
  топырақ белдеулері және табиғат зоналарының жер шарындағы таралуы туралы ұғым қалыптастыру;
  
• 
  топырақтың физикалық және химиялық касиеттерімен қоршаған ортамен қарым –қатынасын анықтау;
  
• 
  топырақ түзуші факторларды талдау.
  

1. 
   Топырақтану ғылымы дамуының негізгі кезендері.
   
2. 
   Топырақ құраушы факторлар. Үгілу құбылысы. Топырақ құраушы жыныстар.
   
3. 
   Топырақтың морфологиялық белгілері.
   
4. 
   Тірі ағзалардың топырақ түзудегі ролі.
   
5. 
   Топырақтың минерологиялық құрамы.
   
6. 
   Топырақтың химиялық құрамы.
   
7. 
   Топырақтың органикалық бөлігі.
   
8. 
   Топырақтың ұсақдисперсті бөлігі және сіңіру қабілеті.
   
9. 
   Топырақ ауасы.
   
10. 
    Топырақ сулары мен топырақтың сулы қасиеттері.
    
11. 
    Топырақтың жылулық қасиеттері.
    
12. 
    Топырақ ерітіндісі.
    
13. 
    Топырақ құнарлығы.
    
14. 
    Топырақ классификациясы.
    
15. 
    Топырақтың негізгі типтеріне шолу
    
16. 
    Тайга-орман ландшафттарының топырақтары.
    
17. 
    Аралас орман топырақтары
    
18. 
    Жапырақты орман топырақтары.
    
19. 
    Шалғынды және шалғынды-алуаншөптесінді далалар топырақтары
    
20. 
    Құрғақ дала мен шөлейт зоналарының топырақтары.
    
21. 
    Даланың гидроморфты топырақтары
    
22. 
    Шөлдің топырақтары.
    
23. 
    Субтропикалық белдеу топырақтары.
    
24. 
    Өзен жайылмаларының топырақтары.
    
25. 
    Құмдар және құмды топырақтар.
    
26. 
    Таулы аудандардың топырақтары.
    
27. 
    Қазақстанның негізгі топырақтары және оларды пайдалану жолдары.
    
28. 
    Қазақстанның негізгі топырақтары және оларды пайдалану жолдары.
    
29. 
    Топырақ эрозиясы және онымен күресу жолдары.
    
30. 
    Топырақ бонитировкасы және жерді сапалық бағалау.
    

Оқыту дәріс, лабораториялық сабақ, СМЖӨЖ, СӨЖ түрінде өтеді. Сабақты бақылау – коллоквиум түрінде, жазба жұмыстары, өзіндік жұмыстарды тексеру түрінде өтеді.

• 
  көрнекі құралдарды пайдалана отырып ауызша баяндау;
  
• 
  түсіндіру;
  
• 
  диалог;
  
• 
  пікірталас;
  
• 
  ойтолғау;
  

эксперимент қою;

қорытынды жасау;

сұрау

Қарастырылып отырған пәнді тиімді игеру жолында студенттердің мектеп бағдарламасы бойынша оқытылған алғашқы фундаментальді білімдері болу қажет. Бұл алдымен: географиялық қабық туралы түсінік, биосфера және литосфера, жер қыртысы және геологиялық құрылысы, экология мен химия туралы алғашқы түсініктер.

Аталып отырған пәнді оқу нәтижесінде студенттерде “Топырақ географиясы” пәніне арналған типтік бағдарламада көрсетілген білім, білік, дағды қалыптасады. Студенттер топырақ құрылысы, физикалық және химиялық касиеттері, топырақ түзуші факторлармен байланысын және т.б. туралы толық және тиянақты білім алуы қажет. Сонымен бірге практикалық сабақ кезінде меңгерген, іс жүзінде қажет дағды мен білікті игеруі міндетті. Реактивтермен жұмыс, топырақ зерттеу шұнқұрларын казу әдісі, монолиттерде дайындау секілді практикалық дағдыларды калыптастыруы қажет.

№1 СМЖӨЖ: Топырақ тану ғылымының қысқаша тарихы

№1 СӨЖ: Топырақтану тарихы:

1. В.В. Докучаев, П.А.Костычев, Н.М.Сибирцев, К.Д.Глинка, Г.Н.Высоцкий, К.К.Гедройц, С.С.Неуструев, В.Р.Вильямс және т.б. ғалымдар еңбектерінің маңызы.

2. Шетелдік топырақтанушылар.

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. 
   Биғалиев А.,Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. (Оқу құралы) .-Алматы, Санат ,1995.
   
2. 
   Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы.2000.
   
3. 
   Качинский.Н.А. Топырақ ,оның қаситтері мен өмірі. Қазақ мемлекет баспасы. Алматы.1959.
   
4. 
   Мириманян К.П. Почвоведение. М., «Колос», 1965 г.
   
5. 
   Добровольский В.В. География почв с основами почвоведения. М., «Просвещение», 1968 г., с. 5-21; 1976 г., с. 4-20.
   
6. 
   Крупеников И.А. История почвоведения. М., изд. «Наука», 1981 г.
   
7. 
   Д.Г.Виленский. Почвоведение. М., «Просвещение», 1957
   
8. 
   Почвоведение. М., «Колос», 1969., (учебники и учеб. пособия для высш. с/х учебных заведении)
   

Асанов Ж.А. Ауыл шаруашылық негіздері (топырақ тану, егің шаруашылығы, агрохимия) курсы боинша методикалық нұскау. Алматы.1987.

Мырзаханов Н. Ауыл шаруашылық негіздеріне арналған тәжірибе құралы./ Окулық/ Алматы. Республикалық баспа кабинеті. 1994.

Кредит сағат 2

Дәріс №2

Тақырып: Топырақ құраушы факторлар. Үгілу құбылысы. Топырақ құраушы жыныстар.

Дәріс мазмұны: Топырақтың пайда болу теориялары. Топырақ құраушы жыныстар. Гипергенез. Бұзылу процесс өнімдері. Антропогенді және табиғи факторлардың топырақ құрау процесіне әсері. Топырақ құраушы факторлар.

№2: СМЖӨЖ: Топырақтың шығу тегі және оның табиғаттағы ролі.

№2: СӨЖ: Топырақ құраушы жыныстар: шөгінді, магматикалық, метаморфоздық

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. 
   Биғалиев А.,Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. (Оқу құралы) .-Алматы, Санат ,1995.
   
2. 
   Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы.2000.
   
3. 
   Качинский.Н.А. Топырақ ,оның қаситтері мен өмірі. Қазақ мемлекет баспасы. Алматы.1959.
   
4. 
   Мириманян К.П. Почвоведение. М., «Колос», 1965 г.
   
5. 
   Добровольский В.В. География почв с основами почвоведения. М., «Просвещение», 1968 г., с. 5-21; 1976 г., с. 4-20.
   
6. 
   Крупеников И.А. История почвоведения. М., изд. «Наука», 1981 г.
   
7. 
   Д.Г.Виленский. Почвоведение. М., «Просвещение», 1957
   
8. 
   Почвоведение. М., «Колос», 1969., (учебники и учеб. пособия для высш. с/х учебных заведении)
   

Асанов Ж.А. Ауыл шаруашылық негіздері (топырақ тану, егің шаруашылығы, агрохимия) курсы боинша методикалық нұскау. Алматы.1987.

Мырзаханов Н. Ауыл шаруашылық негіздеріне арналған тәжірибе құралы./ Окулық/ Алматы. Республикалық баспа кабинеті. 1994.
Кредит сағат 3

Лабораториялық жұмыс№1

Топырақтың морфологиялық белгілері. Түсі, қалындығы, құрылымы, бөлшектік құрамы , тұтқырлығы, жаңа заттар, кірме заттар, қайнауы, ауысуы, ылғалдылығы және т.б.

1. 
   Топырақ кесіндісін талдау және суретін салу:
   

б) HCl-дан қайнау тереңдігі

в) әр генетикалық горизонтта: қалыңдығын, түсін, құрылымын, механикалық құрамын, тұтқырлығын, түзілімдер, бөгде заттарды анықтау.

Бақылау сұрақтары:

Топырақта генетикалық горизонттарды қалай бөледі?

Топырақтың түсі неге байланысты?

Топырақ құрылымы, оның түрлері (дән тәрізді, киекті, жаңғақ тәрізді, бағаналы, призма тәрізді, қабыршақты, шаңды).

Топырақ тұтқырлығы дегеніміз не?

Түзілімдер, оынң түрлері?

Бөгде заттар.

Топырақтың механикалық құрамы дегеніміз не?

Механикалық құрамын далада қалай анықтайды?

№3: СМЖӨЖ: Адам қоғамы өміріндегі топырақтың ролі.

№3: СӨЖ: Топырақ түзуші тау жыныстары мен рельефтің топырақ таралуына әсері

Әдебиеттер:

Мырзаханов "Ауыл шаруашылық негіздеріне арналған тәжірибе құралы" 4-13 беттер.

2.Добровольский В.В. Практикум по география почв с основами почвоведения. М., «Просвещение», 1982 г., с. 69-81.

3.И.С. Кауричев «Практикум по почвоведению» стр. 3-16.

4..Л.Н. Александрова, О.А. Найденова «Лабораторно-практические занятия по почвоведению» Л., изд. «Колос», 1967 г., стр. 173-193

5.Ващенко И.М. Практикум по основам сельского хозяйства. М., «Просвещение», 1982 с. 5-21.

№4 СМЖӨЖ: Топырақ қабаттарының құрлысы.

№4 СӨЖ: Топырақ түсі.

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. Биғалиев А.,Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. (Оқу құралы) .-Алматы, Санат ,1995.

2. Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы.2000.

3. Качинский.Н.А. Топырақ ,оның қаситтері мен өмірі. Қазақ мемлекет баспасы. Алматы.1959.

4. Мириманян К.П. Почвоведение. М., «Колос», 1965 г.

5. Добровольский В.В. География почв с основами почвоведения. М., «Просвещение», 1968 г., 1976 г.,

6. Крупеников И.А. История почвоведения. М., изд. «Наука», 1981 г.

7. Виленский Д.Г. Почвоведение. М., «Просвещение», 1957

8. Почвоведение. М., «Колос», 1969., (учебники и учеб. пособия для высш. с/х учебных заведении)

Қосымша:

1. Асанов Ж.А. Ауыл шаруашылық негіздері (топырақ тану, егің шаруашылығы, агрохимия) курсы боинша методикалық нұскау. Алматы.1987.

2. Мырзаханов Н. Ауыл шаруашылық негіздеріне арналған тәжірибе құралы./ Окулық/ Алматы. Республикалық баспа кабинеті. 1994.
Кредит сағат 5

Дәріс №4

Тақырып: Тірі ағзалардың топырақ түзудегі ролі.

Дәріс мазмұны: Топырақ түзудегі жасыл өсімдіктердің, төменгі сатыдағы өсімдіктердің, хлорофиллі жоқ ағзалардың (микроағзалар және қыналар) және жануарлардың орны ерекше.

№5 СМЖӨЖ: Топырақ түзуші тау жыныстарының топырақ географиясына әсері

№5 СӨЖ: Топырақтағы жаңа заттар.

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. 
   Биғалиев А.,Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. (Оқу құралы) .-Алматы, Санат ,1995.
   
2. 
   Жамалбеков Е.,Білдебаева Р. Топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы.2000.
   
3. 
   Качинский.Н.А. Топырақ ,оның қаситтері мен өмірі. Қазақ мемлекет баспасы. Алматы.1959.
   
4. 
   Мириманян К.П. Почвоведение. М., «Колос», 1965 г.
   
5. 
   Добровольский В.В. География почв с основами почвоведения. М., «Просвещение», 1968 г., с. 5-21; 1976 г., с. 4-20.
   
6. 
   Крупеников И.А. История почвоведения. М., изд. «Наука», 1981 г.
   
7. 
   Д.Г.Виленский. Почвоведение. М., «Просвещение», 1957
   
8. 
   Почвоведение. М., «Колос», 1969., (учебники и учеб. пособия для высш. с/х учебных заведении)
   

Асанов Ж.А. Ауыл шаруашылық негіздері (топырақ тану, егің шаруашылығы, агрохимия) курсы боинша методикалық нұскау. Алматы.1987.

Мырзаханов Н. Ауыл шаруашылық негіздеріне арналған тәжірибе құралы./ Окулық/ Алматы. Республикалық баспа кабинеті. 1994.

Кредит сағат 6