С. С. Жанибекова Қазақстан Республикасы

Жаңартылған білім беру жағдайында оқушылардың оқу іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау және түсіндіру

жүктеу/скачать 0,77 Mb. бет 17/25 Дата 05.09.2022 өлшемі 0,77 Mb. #148760

2.3 Жаңартылған білім беру жағдайында оқушылардың оқу іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелерін талдау және түсіндіру Ғалымдардың пікірінше, әзірленген модель мен технологияны енгізу нәтижелерін объективті түрде бағалауға педагогикалық зерттеу жүргізу, объективті алынған деректерді салыстыру, салыстыру арқылы қол жеткізуге болады (Ю.К. Бабанский, В.И. Загвязинский, В. В. Краевский, Н. В. Кузьмина және т. б.). Оқушылардың өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудың моделі мен технологиясының негізі ретінде ұсынылған теориялық және әдіснамалық ережелердің тәжірибелік-эксперименттік тексерудің құрылымы мен мазмұнын әзірлеу кезінде, сондай-ақ эксперименттік жұмысты ұйымдастырудың мақсаттары, міндеттері мен әдістерін тұжырымдау кезінде біз зерттеудің жалпы мақсатына сүйендік. Біздің тәжірибелік-эксперименттік жұмысымыздың негізгі мақсаты біз жасаған модельдің тиімділігін және оқушылардың өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандыруды қалыптастырудың авторлық технологиясын тексеру болды. Жұмыстың жалпылама кезеңі зерттеудің аналитикалық функциясын жүзеге асыруға бағытталған, бұл бізге: а) ұсынылған модельдің тиімділігін тексеру бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелерінің егжей-тегжейлі сапалық және сандық талдауын ұсыну; б) эксперименттің барысы мен нәтижелерін ресімдеуді және сипаттауды жүзеге асыру. Зерттеуді ұйымдастыру кезінде педагогикалық эксперимент жүргізуге қойылатын келесі талаптар ескерілді: 1) эксперимент мектептегі оқу-тәрбие процесінің нақты жағдайларында жүзеге асырылды; 2) тәжірибелік-эксперименттік жұмыс эксперимент реттілігінің логикасына сәйкес құрылды, яғни бақылау және эксперименттік топтардағы диагностика технологияны енгізудің әртүрлі кезеңдерінде жүргізілді; 1) міндеттер жиынтығы, оларды қоюдың дәйектілігі мен сипаты әр кезеңнің мақсаттарымен және шет тілін үйрену процесінде оқушылардың өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудың даму деңгейімен анықталды; 2) объективті нәтижелер алу үшін оқушылардың уәждемесінің даму деңгейлерін анықтау әдістері пайдаланылды. Зерттелетін құбылыстың көп өлшемділігі мен күрделілігін ескере отырып, зерттеуде қойылған міндеттерді шешу үшін біз сауалнама, әңгіме сияқты әдістерді, сонымен қатар оқушылардың мотивациясының даму жағдайын көрсететін бірқатар шығармашылық тапсырмаларды қолдандық. Мотивацияны қалыптастыру моделі мен технологиясын практикалық іске асыру барысында шет тілін оқыту процесінде алынған нәтижелерді өңдеу, олардың сапалық және сандық талдауы, олардың мақсатқа, міндеттерге және гипотезаға сәйкестігін тексеру, диагностика (бастапқы және қорытынды бөлімдер) және практикалық іске асыру жүргізілді.Біздің зерттеуіміздегі осындай фактор біз әзірлеген технология және мектеп оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастыру моделі болды. Оқыту нәтижелерінде елеулі айырмашылықтардың жоқтығын көрсеткен бастапқы диагностиканың нәтижелері бойынша эксперименттік (сабақтар ұсынылған модель мен технология бойынша жүргізілді) және бақылау топтары (сабақтар дәстүрлі технология бойынша жүргізілді) құрылды. 2-11 сыныптардан тұратын әрбір үйге бақылау (кг) және эксперименттік (ЭГ) топтары бөлінді, олар жалпы саны 457 адамды (КГ) және 457 адамды (ЭГ) құрады. Жоғарыда сипатталған деңгейлер мен олардың сапалық сипаттамаларына сүйене отырып, дамыған модель мен технологияның тиімділігін зерттеу үшін біз оқушылардың өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандыруды дамыту әдістемесінің мазмұнын ашамыз, біз эксперимент кезеңінде қолданған психодиагностикалық әдістер мен сауалнамалар жүйесін қолдандық. Әр түрлі зерттеу әдістерін қолдану біз жасаған модель мен авторлық технологияның тиімділігін әр түрлі жағынан тексеруге мүмкіндік берді. Теориялық қағидаларға сәйкес әзірленген модельдер мен технологиялардың тиімділігін талдау мақсатында біз бақылау және эксперименттік топтарда тәжірибелік-эксперименттік жұмысты жүргізгенге дейін және одан кейін оқушылардың өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудың даму деңгейін бағаладық.Оқушылардың саны көбінесе 4-сыныпта оқу-танымдық уәждер байқалады төмендейді. Екінші сыныптан төртінші сыныпқа дейінгі әлеуметтік мотивтері бар оқушылар саны, керісінше, артып келеді. Сондай-ақ, бастауыш сынып оқушыларының көпшілігі үшін бағалау мотивтері нақты жұмыс істейді. Төртінші сыныпқа сыртқы әлеуметтік, позициялық және ойын сияқты мотивтер біртіндеп жоғалады.2-4 сынып оқушыларында ең көп нұсқаулар өзін-өзі жетілдіру мотивіне, мұғалім алдындағы борыш мотивіне келеді. Екінші орынды оқу-танымдық мотивация, жеке тұлғалық мотивтер алады: әл - ауқат мотиві және беделді мотивтер үшінші орында, ал төртінші орында - сәтсіздікке жол бермеу мотиві. Кіші сынып оқушылары жақсы баға алуға өте алаңдайды. Бірақ балалар көбінесе білімді бағалау үшін емес, олардың беделін сақтау және арттыру үшін немесе қиындықтардан аулақ болу үшін ("мен жаман баға алғым келмейді") баға белгілеуге тырысады. Қалыптастырушы эксперимент барысында оқушылардың мотивациялық құрылымындағы өзгерістерді зерттеу үшін біз оқушылардың оқу іс-әрекетінің оң мотивациясын қалыптастыру үшін авторлық технология мен модельді сынап көрдік. Қалыптастырушы эксперимент жүргізілгеннен кейін бір оқу жылы ішінде бірінші сынып оқушыларының мотивациялық құрылымын қайта диагностикалау жүргізілді. Қалыптастырушы эксперименттің нәтижелерін қорытындылай келе, эксперименттік топтың үшінші сынып оқушыларында (ЭТ-49 адам) оқу - танымдық мотивтер саласында (26,5% - дан 65,3% - ға дейін) оң өзгеріс болды деп қорытынды жасауға болады, ал дәстүрлі бағдарлама бойынша оқитын оқушыларда (КТ-49 адам) оқу-танымдық уәждеменің төмендеуі байқалады (26,5% - дан 22,4% - ға дейін). Қалыптастырушы эксперименттің нәтижелерін қорытындылай келе, эксперименттік топтың үшінші сынып оқушыларында оқу-танымдық мотивтер саласында (26,5%-дан 65,3%-ға дейін) оң өзгеріс болды деп қорытынды жасауға болады, ал дәстүрлі бағдарлама бойынша оқитын оқушыларда метатанымдық уәждеменің төмендеуі байқалады (26,5% - дан 22,4% - ға дейін). Оқытудың екі әдісін салыстыру: дәстүрлі және автордың айтуы бойынша, балаларда қарапайым сыныптарға қарағанда тезірек оқу-танымдық мотивтер қалыптасады, тар тұлғалық мотивтер жоғалады (18,4%-дан 8,2% - ға дейін) және сәтсіздікке жол бермеу мотивтері (14,3% - дан 4,1% - ға дейін). "Оқушылардың оқу іс-әрекетінің мотивациялық негізі" белгілерін қолданған кезде алаңдаушылық пайда болады, бірақ қызығушылық емес. Бала күткеннен гөрі жоғары белгіні күтеді немесе қалайды. Бұл жағдайды оқушылар теріс эмоциялар тудыратын оқу іс-әрекетіндегі сәтсіздік ретінде қабылдайды. 4-сынып оқушыларының мектептегі ынталандыру деңгейін бағалау үшін біз Н. Г. Лусканованың әдістемесін қолдандық. Бұл әдіс мектеп мотивациясының бес негізгі деңгейін анықтауға және қалыптастырушы эксперимент барысында алынған мотивациялық саладағы өзгерістерді көрсетуге мүмкіндік берді. Оқушылардың оқу мотивациясының құрылымын және оның көріну деңгейлерін зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, дәстүрлі оқу бағдарламасы ОҚУ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ мотивациясын арттыруға ықпал етпейді деп қорытынды жасауға болады. Бақылау тобында (57 адам) оқу жылының соңында мотивация деңгейі әрдайым төмендейді, ал эксперименттік топта (57 адам) мотивацияның "жоғары" деңгейі үш есе, ал "жақсы" деңгей екі есе өсті. Көптеген психологтар мен мұғалімдердің пікірінше, метатанымдық қызығушылықтың дамуы қамтамасыз етілмеген оқыту оқуға оң көзқарасты қалыптастыруға және баланың жеке басының дамуына ықпал етпейді. Тек білімге деген тұрақты қызығушылық-бұл оқу іс-әрекетінің сенімді мотивациялық негізі және ақыл-ой қабілеттері мен тұтастай тұлғаны дамытудың негізі, метатанымдық қызығушылықты қалыптастырудың негізгі шарты. Қалыптастырушы экспериментке дейін және одан кейін 5-11 сынып оқушыларының оқу іс - әрекетін ынталандыру деңгейлерін анықтау Т.Д. Дубовицкая әдісімен жүзеге асырылды. Шет тілін үйрену мотивтерінің арақатынасы Е.Н. Пассов, В. П. Кузовлев, В. Б. Царысова ұсынған әдістеме бойынша анықталды.Бастапқы диагональ-стиканың нәтижелері бойынша деректердің екі үлгісін салыстыру тәжірибелік-эксперименттік жұмысты жүргізгенге дейін барлық сыныптардағы бақылау және эксперименттік топтар эксперименттің тазалығы мен технологияның тиімділігін тексеру үшін өте маңызды болып табылатын оқу мотивациясының қалыптасу деңгейлерінде шамалы айырмашылық бар екенін көрсетті. Нәтижелерді талдау эксперименттік топтағы мотивацияның даму деңгейі (5 сынып - 43 адам, 6 сынып - 53 адам, 7 сынып - 42 адам, 8 сынып - 42 адам, 9 сынып - 42 адам, 10 сынып - 36 адам, 11 сынып. - 41 адам) бақылау тобына қарағанда едәуір жоғары болды (5 сынып - 43 адам, 6 сынып - 53 адам, 7 сынып - 42 адам, 8 сынып - 42 адам, 9 сынып - 42 адам, 10 сынып - 36 адам, 11 сынып-41 адам) барлық сыныптарда 5-тен 11-ге дейін. Авторлық технология бойынша эксперименттік топта оқығаннан кейін шет тілін үйренуге деген мотивацияның құрамдас бөлігі де өзгерді. Оқу-танымдық және коммуникативтік уәждерін көрсеткен оқушылар саны артты. Коммуникативті мотивтер, жетекші үштікке кіретін мотивтер ретінде бесінші сынып оқушыларының 19,9% - ында пайда болды.Осындай өзгерістер авторлық технология бойынша оқытудан кейін және 6-сыныптың эксперименттік тобында байқалады. Мотивациясы жоғары оқушылар саны 32,1% - дан 54,8% - ға дейін өсті, ал төмен оқушылар саны нөлге дейін азайды. Ішкі мотивтер оқушылардің 9,5% - ы үшін маңызды болды, ал бақылау тобында сыртқы мотивтер бірдей өсті.6-сыныпта шет тілін үйренуге арналған мотивацияның құрамдас бөлігі коммуникативті мотивацияның рөлінің жоғарылауын көрсетеді (20,9-дан% тәжірибелік топта 30,4%-ға дейін) және оқу-танымдық (22,8% - дан 39,9% - ға дейін). Бақылау тобының оқушыларында жетекші себеп белгі болады. Авторлық технологияны қолдану 7-сыныпта мотивацияның дамуына айтарлықтай әсер етті. Уәждеменің деңгейі жоғары оқушылар екі есе көп болды, уәждеменің төмен және жол берілмейтін деңгейлері нөлге дейін қысқарды. Эксперименттік топта шет тілін үйренуге уәждеменің құрамдас құрамындағы елеулі өзгеріс белгі рөлінің төмендеуі (50,4% - дан 24% - ға дейін) болып табылады. Мұғалімнің бағалау рөлі алынған белгінің рөлінен гөрі маңызды болады. Семиклассникам эксперименттік топ болып маңыздырақ сапалы бағалауды дамуы жағынан мұғалімнің, ол сандық мәндегі арқылы белгі. Бақылау тобының оқушыларында бағалау уәждемесінің рөлі 50,4% - дан 57,6% - ға дейін өсті. Эксперименттік топта коммуникативтік ынталандырудың (19,2%-дан 45,6% - ға дейін), перспективалық (67,2% - дан 84% - ға дейін) және оқу-танымдық (14,4% - дан 40,8% - ға дейін) өсуін атап өту қажет. Бақылау тобындағы оқушылардың тұлғалық (беделді) уәждемесі (36% - дан 48% - ға дейін) артады%). Мотивацияның ең төменгі деңгейі 8-сыныпта байқалады. Дәстүрлі оқыту мотивацияның дамуына ықпал етіп қана қоймай, жағдайды нашарлатады. Сегізінші сынып оқушыларының көпшілігінде мотивацияның ішкі жағынан сыртқы жағына "тозуы" бар. Ішкі себептері қалады жетекші ғана 6,4% оқушы. Авторлық оқытуда нәтиже мүлдем басқа. Біз ішкі уәждеменің өзгеріссіз өсуін байқаймыз (18,4%-дан 32,8%-ға дейін), уәждемесі жоғары балалар саны төрт есе өсті ( 9,5%-дан 38,1% - ға дейін),уәждемесінің деңгейі төмен үш есе өсті ( 40,5% - дан 14,3% - ға дейін), уәждемесінің деңгейі бес есе ( 4,8% - дан 0% - ға дейін).Эксперименттік және бақылау топтарында 8-сыныпта шет тілін үйренуге ынталандырудың құрамдас бөлігінде айтарлықтай айырмашылықтар байқалады. Бақылау тобында жетекші мотивтер бағалау және беделді, эксперименталды - перспективалы, оқу - танымдық және коммуникативті болып қала береді. Авторлық технология бойынша 9-сыныпта шет тілін оқыту өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандыру деңгейін едәуір арттырды. Жоғары ынталы оқушылар саны сараптамалық топта төрт есе өсті (11,9%-дан 40,5%-ға дейін), ал бақылау тобындағы мотивация деңгейі төмендеді. Авторлық технологияның тиімділігі мотивация деңгейі төмен оқушылар санының үш есеге (30,9% - дан 9,5% - ға дейін) азаюын дәлелдейді. 9-сынып оқушыларының мотивациясының компоненттік құрамы эксперименттік топтағы ішкі және сыртқы мотивтердің шамамен тең қатынасын және бақылаудағы сыртқы мотивтердің екі есе басым екендігін көрсетеді. Эксперименттік топ оқушыларының 48%-ында коммуникативті мотивация, 60% - ында оқу-танымдық, бақылау тобы оқушыларының уәждемесі құрылымында айтарлықтай өзгерістер байқалмайды. Тәжірибелік топта жетекші ретінде кәсіби мотивтердің көрінісі авторлық технология шарттарында қол жеткізілген кәсіби бағдармен түсіндіріледі.9-сыныптағы сияқты, 10-сыныптың эксперименттік тобында ішкі мотивацияны қалыптастыратын оқу-танымдық, коммуникативті мотивтер жетекші болады. Бақылау тобында сыртқы мотивтер жетекші - әлеуметтік, бағалау, беделді екенің көрсетті . Авторлық технология арқылы мотивацияның мақсатты қалыптасуы 11-сыныптың эксперименттік тобындағы мотивацияны оқушылардың 56,1% - ында жоғары деңгейге дейін арттыруға және төмен мотивацияны 4,9% - ға дейін қысқартуға мүмкіндік берді. Авторлық технологияның тиімділігі сыртқы және ішкі мотивтердің маңыздылығын қайта бағалау қабілетін дамытуда және 11-сынып оқушыларының 71,2% - ында тұрақты ішкі уәжді қалыптастыруда да көрінді. 11-сыныптың эксперименттік тобындағы басым оқу-танымдық (38,4% - дан 84% - ға дейін), коммуникативтік (28,8% - дан 69,6% - ға дейін) және кәсіби уәждеменің (33,6% - дан 69,6% - ға дейін) айтарлықтай дамуында көрініс тапты. Бақылау тобындағы сыртқы мотивацияның басым болуы өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудың жоғары деңгейін қалыптастыру тұрғысынан дәстүрлі оқыту технологиясының тиімділігінің төмендігін дәлелдейді. Бойлық эксперимент жүргізу кезінде бақылау тобы оқушыларының мотивациясының даму динамикасы дәстүрлі оқыту жүйесіне тән сегізінші сыныптағы ең төменгі көрсеткішпен және он бірінші сыныпқа дейін сәл көтерілумен мотивацияның жоғары деңгейінің төмендеуін көрсетті(29,6% - 22,2% - 14,8% - 3,7% - 7,4% - 7,4% - 11,1%), сондай-ақ өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандырудың жеткіліксіз деңгейі бар оқушылар санының тұрақты болуы және көбеюі(3,7% - 3,7% - 7,4% - 29,6% - 14,8% - 22,2% - 11,1%) (кесте 32). Авторлық технология бойынша оқыту кезінде мотивация деңгейі жоғары оқушылар санының тұрақты өсуі байқалды(25,9% - 51,9% - 63% - 63% - 70,4% - 74,1% - 81,5%), эксперименттің басында оқушылардың 14,8% - ына тән мотивацияның төмен деңгейі жоғары деңгейге өтті және эксперименттің бірінші жылының соңында қолайсыз ынталандыру деңгейі бар оқушылар саны нөлге жақындады. Алты жыл ішінде ішкі мотивациясы бар оқушылардың саны бақылау тобында 18,6% - дан 22,2% - ға дейін, эксперименттік топта-14,8% - дан 70,3% - ға дейін өсті. Эксперименттік топтың оқушыларі мотивациялық салада қалыптастырушы эксперименттің басында оқу-танымдық және коммуникациялық мотивтер пайда болды, олардың дамуы бүкіл оқу кезеңінде сәтті өтті. Бақылау тобында сыртқы мотивтер басым болды және дамыды-кең әлеуметтік, жеке және бағалау. Өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуынталандыруды қалыптастыру технологиясының тиімділігі келесі критерийлермен расталады: - Оқушылардың 100% үлгерімі; -оқушылардың білім сапасын арттыру, - шет тілі бойынша конкурстар мен олимпиадаларға қатысатын және жүлделі орындарға ие болатын балалардың санын арттыру; - сыныптан тыс жұмыстарға белсенді қатысу (үйірмелер, факультативтер, сыныптан тыс іс-шаралар); - бейіналды даярлық шеңберінде таңдау бойынша курстарға қатысудың жоғары болуы; - аралық және қорытынды аттестаттауға арналған пәнді таңдау (емтихан); - бейінді оқу орындарына түсу (тілдік лицейлер, гимназиялар, ЖОО). Эксперименттік топ оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивациясының қалыптасу деңгейін бағалау кезінде алынған нәтижелердің сенімділігін растау үшін біз эксперименттік жұмыстың бастапқы және соңғы кезеңдеріндегі өлшеу нәтижелері арасында статистикалық маңызды айырмашылық бар деген жұмыс гипотезасын ұсындық. Бұл гипотезаны растау үшін біз критерийді қолдандық Хи-Пирсон алаңы. Барлық жағдайларда % критт.к % жсперим.. ұсынылған жұмыс гипотезасы өзінің тәжірибелік растауын тапты деп айта аламыз. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу: