Заңсыз кәсіпкерлік (190-бап)

1. Кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізбей не рұқсат алу міндетті болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз немесе лицензия шарттарын бұзып жүзеге асыру. Кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізбей жүзеге асыру заңда белгіленген тіркеу тәртібін бұзып, бұл әрекетті жүзеге асыру болып табылады. Рұқсат алмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға-заңда белгіленген қайсыбір кәсіпкерлік қызметті атқаруға арнаулы рұқсат алу шарттарын бұзу жатады. Лицензия шарттарын бұзып кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырауға: лицензияда көрсетілмеген қызметті жүргізу; немесе оның жүзеге асырылуы тәртібін бұзу, лицензияны бөтен адамға беру; қолданылу, мерзімі өтіп кеткен лицензияны пайдалану ж.т.б.

2.Кәсіпкерліктің тыйым салынған түрлерімен шұғылдану заңда кейбір қызметтің түрлерімен кәсіпкерлікпен шұғылдануға тыйым салынған. Осыған қарамастан кәсіпкер заң нормасын бұзып, тыйым салынған кәсіппен шұғылданады.

3.Жоғарыда көрсетілген әрекеттер азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірсе, не ірі мөлшерде табыс табумен немесе ірі мөлшерде акцизделетін тауарларды өндірумен, сақтаумен немесе өткізумен байланысты болса. Заңсыз кәсіпкерлік қылмыс құрамы жөнінен материалдық құрамға жатады. Осыған орай қылмыс заңда көрсетілген ірі зиян келтірілумен немесе ірі мөлшердегі табыс табумен байланысты аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс кінәлының қасақаналық нысаны арқылы жасалады. Қасақаналық тікелей немесе жанама болуы мүмкін. Қылмыстың субъектісі жалпы немесе арнаулы болуы мүмкін.

Субъективтік жағынан қылмыс қасақаналықпен (тікелей немесе жанама) жүзеге асырылады. Қылмыстың субъективтік жағының қажетті белгісі-тыйым салынған қызметті жасыру, заңсыз несие алу, салық төлеуден босатылу немесе өзге де мүліктік пайда табу мақсаты болады. Қылмыстың субъектісі-кез келген есі дұрыс 16-ға толған азамат болады.

1)ақша қаражатымен немесе өзге мүлікпен қаржылық операциялар жасау;

2)басқа да мәмілелер жасау;

3)қаражатты немесе өзге де мүлікті кәсіпкерлік немесе өзге де экономикалық қызметті жүзеге асыру үшін пайдалану.

Ақша қаражатымен немесе өзге мүлікпен қаржылық операциялар жасау деп заңсыз жолмен алынған ақша қаражаттарын пайдаланып банктік есеп ашу немесе жүргізуді, оны төлем қаражаты ретінде пайдалануды, осы қаражатқа акция, вексель, облигация, басқадай бағалы қағаздарды алуды немесе оларды басқадай айырбас құралы ретінде пайдалануды айтамыз. Заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе мүлікті кәсіпкерлік немесе өзге де экономикалық қызметті одан әрі дамытуға жұмылдыру, жарғылық қорға айналдыру кәсіпкерлік немесе өзге де экономикалық қызметті заңсыз жүзеге асыру үшін пайдалану деп танылады. Қылмыс құрамы жағынан формальдық құрамға жатады. Қылмыс объективтік жақтың осы белгілерінің біреуі жасалған уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам көрінеу заңсыз жолмен аталған ақша қаражатын немесе өзге де мүлікті заңдастыруды ұғынады және соны тілейді. Қылмыстық ниет субъективтік жақтың қажетті белгісі болып табылғанымен, ол сөз жоқ соттың жаза тағайындау барысында есепке алынады.

Қылмыстың субъектісі-16-ға толған есі дұрыс кез келген адам. Қылмыстық кодекстің 193-бабының 2-тармағында мынадай ауырлататын белгілер көрсетілген:

1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;

2) әлденеше рет;

3) адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаған әрекеттер.

Егер заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге де мүлікті заңдастыруды бірлесіп жасау туралы күні бұрын-қылмыс істелгенге дейін уағдаласқан адамдар қатысса, ол адамдар тобы алдын ала сөз байласып жасаған қылмыс деп танылады. Талданып отырған қылмыстың объективтік жағынан белгілерін екі немесе одан көп жасау, егер адам бұрын жасалған қылмысы үшін заңмен белгіленген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылмаса, не соттылығы жойылмаса немесе қылмыстық жауапқа тарту мерзімі өтпесе онда қылмыс әлденеше рет істелген деп танылады. Осы бап бойынша қызмет бабын пайдаланып жасаған әрекетке мемлекеттік органның, коммерциялық немесе өзге де ұйымның заң бойынша лауазымды адамы деп танылғандардың қылмыстары жатады.

Объективтік жағынан қылмыс іс-әрекеттен, қылмыстың зардабынан және себепті байланыстан тұрады. Заң іс-әрекеттің мынадай нысандарын белгілеген:

1. 
   несие алу;
   
2. 
   несиені жеңілдік шарттармен алу.
   

Субъективтік жағынан қылмыс құрамы тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Қылмыстың субъектісі-арнаулы субъект. Олар жеке кәсіпкер немесе ұйым жетекшісі. Мемлекеттік мақсатты несиені не мемлекет кепілдігімен берілген несиені тікелей мақсатқа пайдаланбау, егер осы іс-әрекет азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірсе, ол қылмыс құрамының ауырлататын белгісі болып табылады. Мемлекеттік мақсатты несие деп ҚР Ұлттық банкі арқылы белгілі бір мақсатқа пайдалануға (тұрғын үй құрылысы, фермерлік шаруашылықты дамыту, өнеркәсіп объектілерін салу) берілетін ақша қаражаттары болып табылады. Мемлекет кепілдігімен берілген несиеге ешбір процентсіз несие алушыға банк жүйелері арқылы белгілі бір мақсатқа пайдалану үшін ақша қаражатын белгілі бір мерзімге беру жатады. Осы несиелерді тікелей мақсатқа пайдаланбау деп-мақсатты несиені не мемлекет кепілдігімен берілген несиені мүлдем міндеттемеде көрсетілмеген басқа мақсатқа пайдалануды айтамыз. Мысалы, шаруа қожалығының жетекшісі ауыл шаруашылық техникасын, тұқым сатып алу үшін мемлекеттен мақсатты несие ала отырып, бұл қаржыны басқа коммерциялық мақсатқа-құрылыс материалдарымен сауда-сатық жасауға жұмсайды. Несиені тікелей мақсатқа пайдаланбаудың салдарынан азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтірсе-осы қылмыс құрамының ауырлалатын түріне жатады.

Қылмыстың объективтік жағы әрекетсіздік арқылы ірі мөлшерде несиелік берешекті атаудан тиісті сот актісі заңды күшіне енгеннен кейін әдейі жалтару бойынша жүзеге асырылады. Мұндай әрекетсіздікті істеуден әдейі жалтарған деп тануға-біріншіден несиелік берешекті өтеуден кінәлы адам тиісті сот актісі заңды күшіне енгеннен кейін, екіншіден несиені өтеуден жалтару әдейі, үшіншіден ірі мөлшердегі несиелік-берешекті өтеуден жалтару арқылы істелетіндігі негіз болады. Қылмыс құрамы жағынан формальдық болып табылады, қылмыс заңда көрсетілген зардап ірі мөлшердегі несиені тиісті сот актісі заңды күшіне енгеннен кейін өтеуден жалтарған уақыттан бастап аяқталған деп саналады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі заңда тура көзделген. Ол несие алған ұйым жетекшісі немесе жеке азамат.

1. 
   монополиялық жоғары немесе төмен бағаны белгілеу мен ұстап тұру;
   
2. 
   бәсекені шектеу монополиялық іс-әрекеттер және бәсекені анықтау заңдарына сәйкес монополистік іс-әрекеттер бәсекені шектеуге, тежеуге немесе жоюға жол бермеуі қажет. Осыған байланысты монополиялық жоғары немесе төмен бағаны белгілеу мен ұстап тұру заңға қайшы әрекет болып табылады. Монополиялық жоғары баға белгілеу деп тауар нарығында үстемдік жағдайға ие болған шаруашылық субъектісінің, сапасы төмен тауарына көтеріңкі, жоғары баға қойып оған жұмсалған шығынын өндіріп алумен бірге одан пайда табуын айтамыз. Бәсекені шектеу-рынокты бөліп алу, рынокқа кіруді шектеу, одан экономикалық қызметтің басқа субъектілерін ығыстыру, бірыңғай баға белгілеу немесе ұстап тұру әрекеттері арқылы көрініс табады.
   

Қылмыстың объектісі болып көпшілік сауда-саттықтар мен аукциондарды өткізудің заңда белгіленген тәртібіне байланысты қоғамдық қатынастар.

1. 
   көпшілік сауда-саттық немесе аукциондар өткізу тәртібін өрескел бұзу;
   
2. 
   осының салдарынан мүлік иесіне, сауда-саттықты немесе аукциондарды ұйымдастырушыға, сатып алушыға немесе өзге шаруашылық жүргізуші субъектіге ірі зиян келтірілсе;
   
3. 
   қоғамға қауіпті іс-әрекет пен келтірілген зардаптың арасындағы себепті байланыс.
   

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей және жанама қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі-сауда-саттық пен аукцион өткізуге жауапты жасы 16-ға келген, есі дұрыс адам.