С. В. Кожанова Жалпы иммунология

6-Тарау. Туа біткен иммунитеттің рецепторлары және олар танытатын молекулалы... 
81
ТОЛЛ-ТӘРІЗДЕС РЕЦЕПТОРЛАРДЫҢ 
ЛИГАНДАЛАРЫ
ТШ-дың арбір түрі патогендердің консервативті молекулалық
қурылымдарының белгілі бір репертуарын анықтайтыны
белгілі. Адам- 
да немесе тышкандарда кездесетін Толл-тәріздес рецепторлардың 
толык жиынтығы патогендердің көпшілік түрлерін: вирустарды, бак- 
терияларды, саныраукұлктарды және тіпті карапайымдарды, сонымен 
катар жылу шок нәруыздары, төменгі тығыздыктағы липидтер сиякты 
КДМҚ-ты аныктай алады. Бүгінде адамнын оншакты ТБК-дың лиган- 
далары аныкталған.
ТЬК-мен танылатын көптеген ПАМҚ — белгілі бір патогендердің 
бүтіндігі, 
кызмет 
аткаруы 
немесе 
репликациясына 
кажетті 
консервативті молекулалык кұрылымдар. Мысалы, вирустар өзінің 
міндетті компоненті — нуклеин кышкылынсыз кызмет аткара алмай- 
ды; грамтеріс бактериялар Л ПС-құрамдас кабырғасыз тіршілік етпейді; 
ал зимозан саңыраукұлактардың жасушалык кабырғасының міндетті 
кұрамдас бөлігі. Патогендердің негізгі кұрылымдык компоненттеріне 
әсер ететін мутациялар, әдетте, өмірге кауіпті. ТЬКЗ үшін лиган- 
да болып табылатын екіжіпшелі РНК — РНҚ-лы вирустардың ре- 
пликациясы кезінде түзілетін аралык өнім, сондыктан ТЬК.3 жасуша 
цитоплазмасындағы РНҚ-вирустарды өте тиімді таниды.
Жоғарыда айтылғандай, ТЬК-мен танылатын лигандалардың 
ішінде жасушаның тіршілігіне қауіптілікпен ассоциацияланған 
молекулалык кұрылымдар — ҚАМҚ бар. Мұндай кұрылымдар жасу- 
шалар мен тіндерге әр түрлі стрестік әсер еткен кезде (термиялык, 
химиялык, механикалык) және жасушалык некроз бен апоп- 
тоз кезінде түзіледі. Мысалы мұндай лигандаларға жылу, шок 
нәруыздары (Н5Р60, Н5Р70), төменгі тығыздыктағы липопротеин- 
дер, жасушалардын некрозы кезінде бөлінетін жасуша хроматинімен 
байланыскан нәруыз — НМ С-ВІ және т.б. жатады. 
Аталған лигандалар
көмегімен ТЬК арқылы туа біткен иммунитет жасушаларының шамадан
тыс белсенуі организмде бірқатар патологиялық қабыну удерістерінің да-
муына әкелуі мумкін, соның ішінде жергілікті және жуйелік аутоиммун-
ды үдерістер, инсульт пен инфаркт, куйік, жарақат және ауыр жүқпалы
аурулар кезінде тіндерде улкен некроз ошақтарының түзілуі.
ТЬК-мен танылатын лигандалар химиялык табиғаты бойынша әр 
түрлі, олардын кұрамына нәруыздар, липидтер, поликанттар және ну- 
клеин кышкылдары кіреді. Кейбір ТІ_К өзінің лигандаларымен тікелей

82
II Бөлім. Туа біткен иммунитет
байланысады, бірак кейбір жағдайларды тану үдерісі кезінде косымша 
нәруыздар катысады. Мұндай тануға мысал ретінде Л ПС-дін ТЬК4-пен 
байланысуын келтіруге болады, себебі бұл байланыска екі косымша 
нәруыз МД-2 мен ерігіш липид байланыстырушы нәруыз (Л БН) ыкпал 
етеді.
Мономерлі ЛПС сарысулык липид байланыстырушы нәруыз кө- 
мегімен бактериялардын мембранасынан алынады. Липид байла- 
ныстырушы нәруыз мономер-Л ПС-ті фагоциттердің мембранасындағы 
Сй14
нәруыздык молекуласының липид байланыстырушы аймағына 
тасымалдайды. С014 ЛПС-тін ТБК4 — МД-2 кешенімен (МД-2 — 
дегеніміз ТЬЯ4-тің жасушасыртылык доменімен ассоциапияланған 
нәруыз) байланысуна ыкпал етеді. ЛПС-тің ТБЯ4 — МД-2 кешенімен 
байланысуы белгінің ТЬЯ4-тен жасуша ішіне берілуіне әкеледі. Бұл 
үдеріс кесте түрінде 6.2-суретте бейнеленген. Нейтрофилдер мен 
макрофагтардың бетіндегі СӘ14 нәруызын генетикалык немесе мо- 
ноклонды антиденелердің көмегімен тежесе, аталған жасушалардын 
бактериялы ЛПС-ке 
сезімталдығы төмендейтіні 
экспериментте 
көрсетілген.
Жасушасыртылык лигандалармен байланысатын Толл-тәріздес ре- 
цепторлар жасушаның плазмалык мембранасына кіреді, ал жасуша 
ішінде түзілетін лигандалармен байланысатын ТБЯ жасушасыртылык 
мембраналармен байланыскан. Мысалы, бактериялар мен саңы- 
раукұлыктардың жасушалык кабырғасының компоненттерін тани- 
тын ТБЯ (ТБЯ2, ТБЯ4, ТБЯ5, ТБЯ6) туа біткен иммунитет жасуша- 
ларының бетінде орналасқан, ал вирусты және микробтык ну- 
клеин кышкылдарын танитын ТБЯ (ТБЯЗ, ТБЯ7, ТБЯ8, ТБЯ9)

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: