Сабақ. Адам ағзасы және оның денсаулығын сақтау 3 4
жүктеу/скачать 2,17 Mb.
|
экология
| 20
мұнай саз Жанатын қазбалар Кенге жатпай- тын қазбалар тын көмір газ әктас бор уран құм Пайдалы қазбалардың түрлерін ата.
Пайдалы қазбаларға байланысты сөздерді тап.
21 « Сөз ойла, көп ойла» «Қазақстан »сөзінен бірнеше сөз құрастыр.
Ребус шешу. ,, ,, ,,, , ,, , П Пайдалы қазбалардың шартты белгілерін ажыратып тиісті атауларын ата. к өмірмыс а А люминий мұнай г аз қорғасын 12 – сабақ. Жер - ғарыш денесі. Бұл сабақта ғарыш туралы жердің ғарыш денесі, ғаламшар жайында түсінік беріледі. Жұлдыз – жерден өте алыс орналасқан орасан зор шарлар. Ең ірілері күннен бірнеше есе үлкен. Мөлшері жермен қарайлас шағындары бар. Жұлдыздар саны әлденеше миллиардтан асып кеткен. Жерге ең жақын жұлдыз – Күн. Оның төңірегінде аспан денелері планеталар айналып жүреді. 22 Планеталар – өзінен жарық шығармайтын салқын денелер. Бірақ түнде жылтырап көрінеді. Жер серігі - Ай. Күн және күнді айналып жүретін планеталар мен олардың серіктері Күн жүйесін құрайды. Жерді қоршаған бүкіл дүние – әлем немесе ғарыш деп аталады. Ой шақыру. Тапсырма: «Ғарыш» сөзіне ассоциация құру. планета жұлдыз күн Ғарыш ай аспан Сөзжұмбақ. А Р Ғ Ы Ш Қазақ ғарышкерінің аты. Ғарыш аймағы. Жасанды жер серігі. Жерді қоршаған бүкіл әлем. Аспан кеңістігіне жол салған адам. М ына сызбадағы әріпердің дұрыс құрастыра білсек, аспан денелерінің атауын оқимыз. 23
Сен білесің бе? Жер Күнді толық айналып шығуына 1 жыл кетеді. ( 365 күн ) Ай – жердің табиғи серігі. Жұлдыз – өте қызған газдан тұрады. Өзінен жарық шығарады. Табиғаты жағынан Күнге ұқсас аспан денелері жұлдыздар жерден өте қашық орналасқан. 13-сабақ. Табиғаттағы су. Бұл сабақта су туралы мағлұмат бере отырып, алған білімдерін күнделікті өмірден білетіндерімен байланыстыра, салыстыра білуге үйретеді. Табиғаттың жанашыры бола білуге, әр нәрсені үнемдеудің тиімділігін түсінеді.Жер шарының төрттен үш бөлігін су алып жатыр.олар: мұхиттар, теңіздер, өзендер, көлдер. Су барлық жерде: ауада, өсімдіктер мен жануарлар денесінде кездеседі. тСусыз шалғын, орман, тоғайлар да өспейді.Сусыз адамдар, жануарлар мен құстар да тіршілік ете алмайды. Табиғатта су үш күйде болады. қатты газ сұйық СУ 24 Картадан Қазақстандағы ең ірі көлді тап және оның атауын жаз. . Сөзжұмбақты шеш. Г Қ С Т Судың газдануы Судың қатуы. Судың сұйылуы. Су ненің әсерінен күйін өзгертеді? «Ойлайық та ойнайық!» берілген өлеңнің ұйқасын тап. Су дегенің немене? Достым білгің ..... ме? Су ..... баласы Су ..... анасы. Сусыз ........... Жоқ болса Дейміз оны ......... жұмса! Керекті сөздер: үнемдеп, келе, тіршілік, өмір, табиғат. 25 «Кім көп біледі?» дидактикалық ойыны. Суға байланысты айтылған мақал – мәтелдер тауып айту. Су – тіршілік көзі. Су – атасы, жер – анасы. Судың да сұрауы бар. Сүттен ақ, судан таза. Сен білесің бе? Адам ағзасының бүкіл салмағының жартысынан көбі судың үлесіне тиеді. Ол ас қорытатын сөлдің, қанның, сілекейдің құрамында да бар. Ал өмірде тіршілікте суды таза күйңнде пайдалану үшін сүзгіш құрылғы орнату керек. 14 – сабақ. Су қорын ысырапсыз пайдалану және қорғау. Жер бетіндегі тұщы су қорының күрт азаюы әсіресе су қоймаларын өнеркәсіп орындары пайдаланудан шыққан және тұрмыстық сарқын судың ластануымен тығыз байланысты. Көптеген өзен және көлдердің ластанған суы ішу түгіл тұрмыс қажетіне және кәсіпорындарының мұқтажына пайдалануға да жарамайды. Жер беті суларын целлюлоза – қағаз фабрикасы, мұнай айыру зауыты, химия және металлургия кәсіпорындары күшті ластайды. Сонымен бірге егінді зиянкестерден қорғау үшін қолданылатын түрлі улы заттар да шайылып, өзен, көл суын бүлдіреді.Тұрмыс қалдықтары – қоқыс, күл, кір жуған сабынды су да су қоймаларына көптеген зиян келтіреді. Су көздерін ластанудан сақтау, суды ысыраптамай, үнемді пайдалану қазіргі кезде бүкіл адамзаттың алдына қойылған зор міндеттердің бірі. Су жайында айтылған мақал – мәтелдер айтып көрейік. Сулы жердің қасиеті сағынды, Нулы жердің қасиеті ағашында. Сулы жер құрақсыз болмас, Таулы жер бұлақсыз болмас. 26 Су сағасы - бұлақ, Сөз сағасы - құлақ. Су - зер, сушы - зергер. « 30 50 40 Бәйге » дидактикалық ойыны. 40 30 50 30 40 30 50 - судың күйі - тұщы су көздерін ата 40 50 - судық қасиеті - суды тазарту жолдары - судың құрамы - Су күші мен электр станциясы Семантикалық карта.
С ен білесің бе? Су туралы қызықты деректер Жер - Күн жүйесіндегі ең суы көп планета. Егер бүкіл жер бетіндегі барлық суды сыйымдылығы бір текше километрлік ыдыстарға құйып, бірінің үстіе бірін қойсақ, мұндай ыдыстардан құрылған орасан зор мұнара Жер мен Күннің арасын 9 рет орап шығар еді. 27 15 – сабақ. Ерекше табиғи дене Топырақ – тірі дене. Топырақтың құрамында тек өлі минералды заттар ғана емес, әр кезде азды – көпті тірі организмдер, түрлі микроорганизмдер мен қарапйым майда жәндіктер болады. Бұлар топырақтың тірі бөлігін құрайды. Микроорганизмдер табиғаттың ыстық суығына да, оттегінің бары жоғына да, ортаның қышқылдығына да қарамайды, барлық жағдайға бейім келеді. Тек оларға қажетті ылғал мен қорек зат болса болғаны, сондықтан ол табиғаттың барлық бұрышында кездеседі. Олар топырақтың бір бөлігі болып саналады. Топырақтың тірі бөлігіне өсімдіктердің тірі тамырлары да жатады, өйткені өсімдіктің тамырынсыз топырақ пайда болмайды. Балдырлардың да топырақта негізінен екі түрі: жасыл және диаталды түрі тіршілік етеді. Бұлар алғашқы түзушілер қатарына жатады. Топырақта көп тарағандардың бірі - саңырауқұлақтар. Микроорганизмдер органикалық қалдықтарды тек ыдыратып қана қоймайды, олар бұдан күрделі түзіліс - гумус құрайды.Сонымен топырақта өмір сүретін микроорганизмдер мен төменгі сатылы қарапайым жәндіктер оның қасиеттеріне әсерін тигізетін тіпті өзі түзуші фактордың бірі бола тұрып, оның құрамды бөлігі болып саналады. Міне сондықтан да топырақ тірі денеге жақын деп танылып биологиялық ғылымдардың бір саласы ретінде қарастырылады. 28 Сөзжұмбақты шеш. С Қ Қ Топырақтың құрамындағы зат. Топырақтың құрамында не көп болса, өнім мол болады? Топырақтың негізгі қасиеті. Сызбаны толтыр. Топырақтың қалыптасуына нелер қатысады? қыналар тірі ағзалар өсімдіктермен жануарлар Табиғаттағы айналымды сипаттап бер. қарашірік топырақ микробтар тұздар жануарлар өсімдіктер 29 Тест әдісі Топырақ деп ................ аталады. А) өсімдік тамырларының шырмалуын Ә) жердің өсімдік өсетін беткі құнарлы қабаты Б) жердің жануарлар қазатын беткі қабаты Құнарлылық - ол ..................... А) топырақтың тау жыныстарынан басты айырмашылығы Ә) қарашіріксіз болуы Б) топырақтың түсі қара болуынан Топырақтың құрамы А) ауа, қарашірік, саз, құм Ә) тұз, ау, қарашірік, құм, саз Б) ауа, тұз, су, қарашірік, құм, саз, микробтар Топырақтың негізгі бөлігі А) қарашірік Ә) тұз Б) құм Топырақтың бүлінуін қалай атайды? А) эрозия Ә) корозия Б) целлюлоза Есіңде сақта! Егер жер бетінде тек өсімдіктер мен жануарлар ғана болса, көп органикалық заттар ыдырамай жинала береді де , табиғаттағы заттардың айналымына едәуір кедергі келтірер еді де тіршілік « санитарларынсыз » өмірде болмас еді. Жердің құнарлы қабаты өте баяу қалыптасады. Табиғатта 1см топырақ түзілу үшін 250-ден 300жылға дейін уақыт кетеді 16 – сабақ Табиғатты зерттеу және бақылау әдістері. Бізді қоршаған орта : жан – жануарлар мен өсімдіктер, Жер мен Ай, Күн мен жұлдызтар – осылардың барлығы да табиғат деген ауқымды ұғымды білдіреді. Адам - табиғаттың ажырамас бөлігі. Сондықтан халқымызда «Жер - Ана» деген егіз қалыптасқан. Жерді өз анасындай, анасын күндей қестерлеу ата қостаған салтымыз. 30 «Жер шоқтығы - Көкшетау», «Жер жаннаты - Жетісу» деп бабаларымыз туған жерге, табиғатқа деген ыстық махаббатын білдірген.Сондықтан орман – тоғайларды сақтап, қоршаған ортаның ластанбауына ерекше мән берген. «Су ішкен құдығыңа түкірме», «Бұлақ көрсең көзін аш» деп, жас ұрпақтаң бойына табиғатты қорғаудың тәрбиесін сіңірген. Төмендегі денелерді анықтап, оларды дәптеріңе тізіп жазып ал. Өз таңдауыңды түсіндір: үй, күн, үстел, ай, ұшақ, гүл, тас, орындық, құс, кітап, аң. Денелер жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|