– сынып. Генетика есептері. Монгибридтті будандастыру

3. Тұқымның қара түсі бойынша гомозиготалы өсімдік ақ тұқымды өсімдікпен будандастырылған: сонда а) Ғ₀-де; ә) Ғ₂-де; б) Ғ₁-дегі өсімдіктерді оның тұқымы ақ ата-енесімен қайта будандастырылғанда, в) Ғ₁ -дегі өсімдікті онын қара тұқымды ата-енесімен қайта будандастырғанда алынатын ұрпақтардың фенотиптері қандай болады?

4.Қара тұқымнан өсіп шыққан өсімдікті ақ тұқымды өсімдікті тозаңымен тозандандырғанда жартысы қара, жартысы ақ түсті тұқымдар алынған. Аналық өсімдіктердің генотипін аныктау керек.

5. Қара тұқымнан өсіп шыққан екі өсімдікті будандастырғанда 3/4 шамасында қара, 1/4 шамасында ақ тұқымдар берген. Ата-енелерінін, екеуінін, де генотиптерін анықтау керек.

6. Тұқымының түсі қара өсімдікті ақ тұқымды өсімдікпен будандастырғанда тек қара тұқымдар алынған. Сондай қара тұқымды Ғ_1-де алынған дараларды (особтарды) өзара будандастырғанда алынатын ұрпақтың тұқымдарының түстері қандай болады?

7. Қара тұқымнан өсіп шыққан өсімдікті өздігінен тозандандырғанда 3/4 бөлігі қара және 1/4 бөлігі ақ тұқымдар алынған. Бастапқы өсімдіктердін генотипін аныктау керек.

8. Екі қара тұқымды өсімдіктерді будандастырғанда қара түсті тұқымдар алынған. Олардың ата-енелерінің генотиптерін анықтауға бола ма?

9.Қара тұқымнан өсіп шыққан өсімдікті ақ тұқымды өсімдікпен будандастырғанда қара түсті тұқымдар алынған. Аналық өсімдіктің. генотипін анықтауға бола ма?

10. Жеміс шыбыны дрозофилдің денесінің сұр түсі В, қара түсі в-ға қарағанда басым (доминантты). Екі сұр шыбынды будандастырғанда олардың ұрпағының түстері сұр болып шыққан. Аталық және енелік формалардың генотиптерін анықтауға бола ма?

11. Сұр шыбын мен қара шыбынды будандастырғанда барлық ұрпағының денелері сұр түсті болған. Сұр шыбынның, генотипін аныктау керек.

12. Адамда алты саусақтың болуын (полидактилия) доминантты геннің, ал бес саусақтың болуын рецессивті геннін анықтайтыны белгілі. Ата-аналарының екеуі де гомозиготалы алты саусақты отбасында бес саусакты балалардың тууы мүмкін бе?'

13. Бес саусақты әйел гетерозиготалы алты саусакты ер адамға тұрмысқа шыққан. Олардың балаларының генотипі мен фенотипі қандай болуы мүмкін?

14. Қызанақ (помидор) өсімдігінің, қалыпты ұзындығы А, қысқалығы а-ға қарағанда доминантты.

Сонда; а) егер ұзындығы бойынша осы аталған белгілердің ажырауының арақатынасы 1 : 1 болғанда; б) 3 : 1 қаты-қасындай болып ажырағанда өсімдіктердің генотиптері қандай болмақ?

15. Арпаның ерте пісетіні Р, кеш пісетіні р-ға қарағанда доминантты. Оның екі іріктемесін алып будандастырғанда ерте пісетін формалары кеш пісетіндерінен үш есе көп болған. Ата-енелік іріктемелердің генотипі мен фенотипін аныктау керек.

16. Адамда көздің кара түсі (К) көк түсіне (к) қараранда доминантты. Әкесінің көздері — көк, шешесінің көздері — қара, өзі қара көзді қыз әке-шешелерінің көздері қара, көк көзді жігітке тұрмысқа шыққан. Олардан қара көзді бала туған. Жоғарыда көрсетілген барлық адамдардың генотиптерін аныктау керек.

17. Ірі қараның қара түсті реңін анықтайтын ген кызыл түсті реңін аныктайтын генге қарағанда басым болып келеді. Таза тұқымды қара аталықпеп кқызыл аналық сиырлар будандастырылса, Ғ_1-де қандай ұрпақ алынады? Ондай гибридтерді өзара будандастырса, Ғ₂-де алынатын ұрпақтар қандай болады?

Қызыл аталықпен Ғ1-де алынған сиырларды будандастырса, қандай бұзаулар туар еді?

18. Миоплегия доминантты белгі ретінде тұқым қуалайды. Әкесі — сау, ал шешесі осы аурумен ауырған ге­терозиготалы отбасында ауру балалардың туу мүмкіндігі қандай болмақ?

19. Дені сау әйел, миоплегиямен ауыратын гомозиготалы ер адамға тұрмысқа шыққан. Бұл некеден қан­дай ұрпақ күтуге болады?

20. Жүгері тұқымының күңгірт түсі ашық түсінен басым. Гомозиготалы күңгірт тұқымды жүгеріні ашық тұқымды жүгерімен будандастырғанда алынатын ұрпақ тұқымдарының түстері қандай болады. Ғ₁ -де алынған будан өсімдікті рецессивті гомозиготалы өсімдікпен қайта будандастырса, қандай нәтиже берер еді?

21. Сұлы өсімдігінің биік болуы рецессивті белгі. Егер алынған ұрпактың жартысы қалыпты, ал жартысы ұзын бойлы болса, олардың ата-енелерінің генотиптері туралы не айтуға болады? Осы белгі жөнінен барлық ұрпақтың біркелкі болып шығуы үшін сұлының қандай формаларын будандастыру керек?

10-сынып 28.01.

Сабақтың тақырыбы: Дигибритті будандастырудың цитологиялық

негіздері

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларға дигибритті будандастырудың цитологиялық

негіздерімен таныстыру.

2. Оқушылардың оқу материалдарының мазмұнын өмірмен

байланыстыру, есептер шығару арқылы білім-біліктігін дамыту.

3.Оқушылардың бойына ұлттық рухты сіңіріп,адамгершілікке тәрбиелеу Сабақтың әдісі: интерактивті, сұрақ-жауап,СТО элементін пай-у.

Есептар шығару.

Сабақтың пән аралық байланысы: Өсімдіктану, Жануартану,

Математика. шеттілі.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа, есептер жинағы.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV Үйге тапсырма беру.

V. үй тапсырмасын сұрау.

VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу,.
Сұрактар мен тапсырмалар

Д 1-есеп. 111-суретте теңіз шошқасының екі белгісі бойынша тұкым қуалау касиеттері берілген: а) Ғ, мен Ғ₂-дегі ұрпактардын генотиптері мен фено-типтерін табыңдар; ө) тұкым қуалайтын белгілерінің аракатынастарын анықтандар.

176

ғ. ^-.
111-сурет

112-сурет

Шешуі. Сабалақ жүнді кара коян екі белгі бойынша да гомозиготалы деген. Ендеше,

оның генотипі — ААВВ; тегіс жүнді ак қоянның генотипі — aabb болуы тиіс.

AaBb

бойынша генотипі дигетерозиготалы болады. Өйткені екі белгі бойынша да

гетерозиготалык көрініп түр. Фенотипі біркелкі сабалак жүнді кара түсті

болып шыгады. 3-есеп. Бірінші ұрпақтағы дигетерозиготалы сабалак жүнді кара коянды дәл

өзі сиякты коянмен будандастырғанда, екінші үрпакта кандай нөтиже

алынады? Д 4-есеп. Қызан жемістерінің кызыл түсті жөне домалақ пішшді болуы доминантты

гендермен, ал сары түсті жөне алмүрт пішінді болуы рецессивті гендермен анықталады:

1. Г.Мендель моногибридті будандастыруға жасаған тәжірибесінде, бірінші будан үрпактың біркелкі болуын жөне екінші үрпакта белгінің ажырау күбылыстарын түсіндіру үшін гамета тазалығы болжамын үсынды. Оның мәні — организмде кез келген белгі мен касиеттін даму-ьш түкым куалау факторы, яғни ген аныктайтындығын дәлелдейді.

2. Аталған Мендель заңдарының табиғаты кейіннен цитология ғылымы түрғысынан толык дәлелденіп, колдау тапты.

3. Мендельдің бүршакка жүргізген тәжірибелеріндегі байқалған Кұбылысты толықдоминанттылық деп атайды. Кей жагдайларда Ғ_х-дегі гетерозиготалы ұрпактан толык доминанттылык байкалмай, ара­лык сипатта болады, оны толымсыз доминанттылық дейді. Мүны хош иісті раушангүл мен намазшамгүлдің түкым куалайтын белгілерінен көруге болады.

1. Организмдердін түкым куалаушылығы мен өзгергіштігі туралы ғылым генетика деп аталады. Бүл терминді гылымға 1906 жылы ағылшын ғалымы У.Бэтсон енгізді.

Генетиканын нақты ғылым болып калыптасуы чех ғалымы Грегор Мендельдің есіміне байланысты. Ол «Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер» деген еңбегінде түкым куалаушылыктың негізгі зандылыктарын атап кәрсетті.

4. Генетика тарихындагы шешуші бір кезен америкалық генетик Томас Морганның және оның шәкірттерінін. тұкым куалаушылықтын хромосомалык теориясы мен тіркес түкым куалау, т.б. зандылықтарды ашуымен тікелей байланысты.

5. Генетика ғылымының дамуына қазақстандык. ғалымдардын да косқан үлесі бар.

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Генетика ғылымы нені зерттейді? Түкым куалаушылык пен өзгергіштік дегеніміз не?

Д 2. Тұқым куалаушылык туралы ежелгі дөуір ғалымдары қандай пікірде болды?

3. Тұкьш куалаушылык туралы Ч.Дарвин қандай пікірде болды7 Д 4. Туқым куалаушылықты дөлелдеу үшін Г.Мендель кандай енбек жазды?

Д 5. Генетика ғылымынын дамуына казакстандык ғалымдардьщ коскан үлесі кандай?

6. Тұкым куалаушылык туралы Г.Мендельдің енбегіне реферат дайындаңдар.

§37. Моногибридті будандастырудағы түкым куалау заңдылықтары

Гибридологиялық әдіс. Тұкым куалаушылыктың зандылыктарын зерттеудің ғылыми негізін Грегор Мендель қалады. Грегор Мендель 1822 жылы Гинчица шағын кыстағында, кедей шаруанын отбасында дүниеге келді. 1843 жылы Чехословакияның Брно каласындағы Августин монастырында тыңдаушы болып орналаскан. Мендель оны бітіріп, діни атак алғаннан кейін Вена университетіне түсіп, екі жыл жаратылыстану жөне математиканы оқып-үйренді. Онын бүл алган білімі бүршак өсімдігіне жүргізген тәжірибелері нөтижесінде түкым қуалау зандылыктарын ашуга үлкен ыкпалын тигізді. Ол 1856 жылы монастырьға қайтып келіп, өмірінің соңына дейін монах кызметін атқарды.

Г.Мендель Венада оқып жүрген кезден-ақ өсімдіктерді будандас-тырумен шүғылданып, түрлі будандык үрпак типтерінін статисти-калык арақатынасына назар аударып, есептеулер жүргізген.

Мендельдің бүл еңбектері 1856 жылы жазда басталған гылыми-зерттеу жүмыстарына негіз болды. Ол өз тәжірибелеріне колайлы объекті ретінде бүршакты (Pisum sativum) алды. Себебі, баска өсімдіктермен салыстырғанда бүршактың мынадай айрыкша қасиеттері бар: 1) бірнеше белгілері бойынша бір-бірінен айкын ажыратылатын көптеген сорттары бар; 2) есіруге колайлы; 3) гүліндегі жыныс мүшелері күлте жалыракшаларымен толык калкаланып түратындыктан, өсімдік өздігінен тозаңданады. Сондыктан өр сорт

10-сынып 27.01. ж

Сабақтың тақырыбы: Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы.

Сабақтың мақсаты:

1.Оқушыларды Т.Морганның тіркесіп тұқым қуала заңымен таныстыру және кроссинговер құбылысын түсіндіру.

2. оқушылардың оқу материалдарының мазмұнын генетика

заңдылықтарын еске ала отырып,есептерін шығара отырып, ойлау қабілетін дамыту

3.Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу .

Сабақтың түрі: дәріс

Сабақтың әдісі: СТО элементін пай-у,

Сабақтың пән аралық байланысы: Өсімдіктану, жануартану,

математика,шеттілі.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ Бағалау.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу,

♂ х ♀