Сабақтың мақсаты: Білімділік: Әдеби тіл және мемлекеттік тіл туралы түсінік қалыптастыру, «Тіл туралы» заң туралы мағлұмат беру

1. Меңгеріле байланысқан сөз тіркестерін табу

2. Синтаксистік талдау жасау


Ол сенің айыбыңды ашпайды, сырыңды сыртқа шашпайды.
253-жаттығу

1. 
   Мәнерлеп оқып, негізгі ойды анықтау
   
2. 
   Септік жалғаулы сөздерді тіркескен сөздерімен теріп жазу
   

Меңгеріле байланысқан сөз тіркестерін тауып, бағыныңқы, басыңқысын анықтау, сөз тіркестерінің түрлерін анықтау

Дүниеде жасамадым ба, адаммын деуге болады.

Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Тіл мәдениеті халықтың әдет-ғұрпы мен тіл өнерінде

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Тіл мәдениеті, тіл тазалығы туралы түсінік беру, дұрыс жазу, сөйлеуге, қосымшаларды нормаға сай орынды қолданып, ұтымды сөйлей білуге үйрету

Тәрбиелік: Жаттығу мәтіндерінің мазмұны арқылы халықтық дәстүр, салт-сана, сөз өнерін қрметтеуге, дұрыс, мәдениетті сөйлей білуге тәрбиелеу

Дамытушылық: Мәнерлеп оқып, мәтінге өз көзқарасын жеткізе білуін, ойын, тілін дамыту

Сабақтың типі: Жаңа білімді игерту сабағы

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс –тәсілдері: Сұрақ-жауап, түсіндірмелі, мәнерлеп оқу, талдау


Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Жаңа сабақ
Тіл мәдениеті деп - сөйлегенде, жазғанда тіл құралдарын ( сөз, сөз тіркесі, сөйлем) дұрыс қолдануды айтамыз.

Олқылықтары:

• 
  басқа тілді араластырып сөйлеу
  
• 
  қосымшаларды дұрыс қолданбау
  
• 
  сөз аяғын жұтып қою
  
• 
  керексіз қыстырма сөздерді жиі пайдалану
  

1. 
   Мәнерлеп оқу
   
2. 
   Мазмұндау
   
3. 
   Теңеу сөздердің мәнін ашу
   
4. 
   Қарашаштың өлгенін Жиренше қалай білді?
   

2. Исатайға сипаттама беру

3. Сөз тіркесінің түрлеріне талдау
300-жаттығу

1. Өлеңді мәнерлеп оқу

2. Әбдірахман туралы не біледі?

3. Тапсырма бойынша жұмыс

4. Синтаксистік талдау жасау
ІҮ. Қорытынды

Ү. Бағалау

ҮІ. Үйге тапсырма: 1. Оқу

2. ауыз әдебиеті үлгілерінен үзінді жаттау

Үйге шешендік сөздер жаттап келуге берілген бюолатын. Үй тапсырмасын сұраймын.

1. Жұмбақтарды мәнерлеп оқып, шешуін табу

2. Жұмбақ мәтінінің құрамында кездесетін бейнелеуіш сөздерге мән беру, олардың көркемдегіш қызметін аңғару

2-тапсырма

Үйге жұмбақ жаттап келуге берілген болатын. Үш қатардың оқушылары бір-бірімен жұмбақ айтып, шешуін тауып жарысады.

1. 
   Мәтінді мәнерлеп оқу
   
2. 
   Сөйлемдерге синтаксистік талдау жасау
   

1. 
   Мәнерлеп оқу
   
2. 
   Әңгімелеу
   
3. 
   «Азамат» сөзінің қандай жағдайларда қолданылатынын анықтау
   
4. 
   Жиреншенің төрт жасар баласын «азаматым» деп атауының себебін түсіндіріңдер
   

2. Мазмұнын әңгімелеу

3. Сөзге тоқтау, сөзден жеңілу деген сөздердің мағынасын ажыратып айту

4. Адамның сырт тұлғасын бейнелейтін сөздерді тауып, сөз таптарына, тұлғасына ажырату

2. Шешендік сөздерден үзінді жаттау

Олқылықтары:

• 
  басқа тілді араластырып сөйлеу
  
• 
  қосымшаларды дұрыс қолданбау
  
• 
  сөз аяғын жұтып қою
  
• 
  керексіз қыстырма сөздерді жиі пайдалану
  

5. 
   Мәнерлеп оқу
   
6. 
   Мазмұндау
   
7. 
   Теңеу сөздердің мәнін ашу
   
8. 
   Қарашаштың өлгенін Жиренше қалай білді?
   

2. Исатайға сипаттама беру

3. Сөз тіркесінің түрлеріне талдау
300-жаттығу

1. Өлеңді мәнерлеп оқу

2. Әбдірахман туралы не біледі?

3. Тапсырма бойынша жұмыс

4. Синтаксистік талдау жасау
ІҮ. Қорытынды

Ү. Бағалау

ҮІ. Үйге тапсырма: 1. Оқу

2. ауыз әдебиеті үлгілерінен үзінді жаттау

Үйге жаңылтпаш жаттап келуге берілген болатын. Үй тапсырмасын сұраймын.

Білімділік: Ұтымды сөздер, жұмбақ, мақал-мәтелдер арқылы оқушыларды сөйлеу мәдениетінек, дұрыс сөйлеп, сөздерді орынды қолдана білуге үйрету

Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке, адамгершілікке, пайымдылыққа тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушы ойын, тілін, қиялын дамыту, дүниетанымын кеңейту

Үйге жаңылтпаш жаттап келуге берілген болатын. Үй тапсырмасын сұраймын.

Тамақ ішіп-жемесе адам семіре ме? – деп сұрайды Базарбай. Балалардың кейбіреулері «семіреді» десе, кейбіреулер «семірмейді» деп таласып жатыр.

• 
  Семірмек түгілі, тамақ ішпесе, адам өліп те қалады, - дейді Амантай. Оған да бір күлісіп алған балалар:
  
• 
  Шынында да қалай болады екен? – деп ойласып жатыр. Бұл сұраққа қандай мақал жауап береді?
  

Арымақ, семірмек көңілден,

Адам құлақтан азады,

Көңілден семіреді.

1. 
   Қандай ас тәтті?
   

2. Аурудың жаманы не?

Жалқаулық жаман ауру

3. 
   Нені жасыруға болмайды?
   

4. 
   Адамды көкке жеткізетін не?
   

5. 
   Кім қартаймайды?
   

6. 
   Ердің атын не шығарады?
   

7. 
   Ненің көркі не?
   

Беттің көркі не? Сақал

Ауылдың көркі не? Қыз –ауылдың көркі.

Жігіттің көркі не? Өнер – жігіттің көркі

Өзен көркі не? Тал

Кісінің көркі не? Кішіпейілділік – кісінің көркі.

8. 
   Ненің түбі не?
   

Көптің түбі не? Мереке

Кәсіп түбі не? Нәсіп

Бейнет түбі не? Зейнет

Ынтымақ түбі не? Игілік

Тірлік түбі не? Бірлік

Ұрлық түбі не? Қорлық

Уайым түбі не? Тұңғиық

Тәуекел түбі не? Жел қайық.
2-тапсырма. Өлеңдерді қара сөзге айналдырып жазу.

1. 
   Отыруға уақыт жоқ үзбей жағып
   
2. 
   Қақты қанат жаңадан,
   

3. 
   Құмарланып сүюші еді,
   

4. 
   Өкпемнен барады өтіп күзгі суық.
   
5. 
   Күресте жігіт емес беті қайтқан,
   

6. 
   Өнер-білім бар жұрттар,
   

1. 
   шешенің туыстары?
   
2. 
   Ағаңның жұбайы
   
3. 
   Әпкеңнің күйеуі, баласы (жезде, жиен)
   
4. 
   Шешеңнің апасының баласы
   
5. 
   Жездеңнің балдызы саған кім болады (апа)
   
6. 
   Сенің шешеңнің сіңлісінің жездесі саған кім болады? Ол алыс адам ба, жақын адам ба? (әке)
   

1. 
   Жұмысқа илікпейтін, еш нәрсеге икемі жоқ адамды (оқтау жұтқан)
   
2. 
   Отбасынсыз жалғыз басты адам ( салт басты; салт атты, сабау қамшылы)
   
3. 
   Жөнімен істейтін істі бүлдіріп, қырып-жойып келетін адам. (шаш ал десе, бас алады)
   
4. 
   Қауіп-қатер ойлап сақтандыру ( сақтықта қорлық жоқ, жаман айтпай жақсы жоқ)
   
5. 
   Қалай істесе де ешбір жөні, қисыны келмейтін іс ( былай тартса өгіз өледі, былай тарса арба сынады)
   
6. 
   Көрге-білгенін жоққа шығарып, бар болса да жоқ дейтін адам ( аузын қу шөппен сүрту)
   
7. 
   Молшылыққа кездесіп, мол олжаға бату (шаша етектен бату)
   
8. 
   Біреуді өзіне тәуелді етіп алу (ашса алақанында, жұмса, жұдырығында)
   
9. 
   Мардымсыз іс, болымсыз тіршілік туралы ( құрыққа сырық жалғап)
   

Осы тіркестерді қатыстырып, сөйлем құрау

Білімділік: Сөйлеу тілінің түрлері, сөйлеудің монологтік, монологтік ерекшеліктерін танытып, ұсынылған тақырып бойынша монолог, диалог құра білуге үйрету.

Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке, адамгершілікке, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсете білуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушы ойын, қиялын, шығармашылықпен жұмыс істей білу қабілетін дамыту

Диалог көркем шығармада да, ауызекі сөйлеу тілінде де кездеседі.

Лекция, баяндамалар да монологқа жатады. Монолог әдеби сөйлеу үлгісіне жатады.

Мысал ретінде Абайдың қара сөздерін, «Жыр құдіреті», «Ақтамберді жырау», 144-146 беттер (дидактикалық материалдар) оқып беріп, оқушылардың өздеріне ажыратқызамын.
ІІІ. Жаңа сабақты бекіту
307-жаттығу

1. Рөлге бөліп оқу

2. Тәрбиелік мәнін анықтау
308-жаттығу

1. Үзінділерді мәнерлеп оқу

2. Рөлдерге бөліп оқу

• 
  Автор
  
• 
  Шешесі
  
• 
  Зере
  
• 
  Абай
  
• 
  Жиренше
  

3. 
   Қай шығармадан үзінді екенін анықтау
   

Кез-келген тақырыпта жұптаса отырып диалог құрау

• 
  Туған жер
  
• 
  Достық
  
• 
  Қызылоданың 70 жылдық мерейтойы
  
• 
  Адамгершілік
  
• 
  Ата-ананың алдындағы парыз
  

1. Мәнерлеп оқу

2. Монолог екенін дәлелдеу

3. Сөздердің байланысу түрлерін анықтау

Қазақ тілі

Тарихқа үңілер болсақ, спорттың дүниеге келуі діни нанымдардан бастау алатын сияқты. Ертеде адамдар құдайға құлшылық етіп, әр түрлі ырымда билейтін болған. Олардың билері жауынгерлер мен аңшылардың қимылына ұқсайтын. Келе-келе бұл билер спорттың бір түріне айналған.

Осыдан 4 мың жыл бұрын египеттіктер спорттың бірнеше түрін білген. Бірақ спорт жеңіл атлетика түрінде алғаш рет Грекияда пайда болыпты. Біздің заманымызға дейінгі 776 жылы Грекияда алғашқы олимпиадалық ойындар өткізілген.

Грекияда әр түрлі спорттық мерекелер өте көп болған. Соның ішінде ең ежелгісі және ең маңыздысы – олимпиадалық ойындар. Жарыстарға он айлық дайындықтан өткен грек ұлтының жас жігіттері ғана қатыстырылған. Алғашқы кезде жарыстар жүгіру мен секіруден ғана өткізілсе, кейін оған күрес, бокс, найза мен диск сияқты спорт түрлері қосылған.

Бүгінде спорт әуесқой және кәсіпқой спорт болып екіге бөлінеді.
ІҮ. Грамматикалық тапсырма
1. Сын есімдерді теріп жазып, түріне, шырайына ажырату, сөйлемдегі қызметін анықтау

2. Синтаксистік талдау

Грекияда әр түрлі спорттық мерекелер өте көп болған.

Жарыстарға грек ұлтының жас жігіттері ғана қатыстырылған.

Өткенді қайталау

Арасынан қыл өтпейтін –

Бармағын шайнау –

Ит арқасы қиянда –

Екі езуі екі құланда –

Жұлдызы қарсы –

Қас пен көздің арасында жоқ болу –

Бетінен оты шықты –

Ағаштан түйін түю –

Қырғи қабақ болу –

Жүрегі зу ету –
І-деңгей 1-тапсырма

Төмендегі тұрақты сөз тіркестерін қатыстырып сөйлемдер ойлап жаз.

Көзі жеткізу. Қолды болу. Мысы құру. Қыр көрсету. Сабасына түсу. Көңіліне келу.

Ақ халатты абзал жандар, дала кемесінің капитаны, былғары қолғап шебері, адам жанының инженері, мектептің жүрегі, қас-қабағын аңду, қолы ұзын, жүрегінің түгі бар, көзі ашық, ит арқасы қиянда, түйе үстінен сирақ үйту.

Сөйлемдегі сөздерді сөз тіркесінің құрылысына қарай сызба бойынша талда

Ауыл-ауылды аралап ән айтып, күй тартқан сал-серілер сол дәуірдің музыка мәдениетін таратушылар болды. ХІХ ғасырдың ортасы мен ХХ ғасырдың басында композитор-әншілер қазақ музыкасын жоғары сатыға көтерді. Әнші-композиторлар шығармалары халық музыкасының классикалық қорына қосылды. Одан кейінгі жылдарда да қазақ музыкасының жанры мықтап дамыды.

Сөйлемдерге морфологиялық талдау жаса