Ортасы
|
Орография (гр. oros – тау, grapho – жазу) – жоталардың, қыраттардың, өзен аңғарларының, қазаншұңкырлар мен бедердің басқа түрлеріңің сырт бейнелерін және өзара орналасуын зерттейтін геоморфология ғылымының бір саласы.
Орография жер бедерінің шығу тегін, түзуші факторларды және даму тарихын қамтымай, тек сыртқы көріністерін ғана айқындайды. Мысалы, Қазақстан аумағының Орографиялық ерекшеліктері ретінде жазықтар, үстірттер және ұсақ шоқылардың оның батыс, орталық және солтүстік аймақтарын қамтитындығы, ал биік таулар шығыс және оңтүстік-шығыс шетін көмкеріп жатқандығы, соның нәтижесінде жер беті солтүстігіне және батысына қарай ашық, әрі осы бағытта аласара беретіндігі атап көрсетіледі. Ең төмен жатқан жері – 132 м)Маңғыстау түбегіндегі Қарақия ойысы ( мен ең биік жері Тянь-Шаньдағы Хантәңірі шыңының (6995 м) арасындағы биіктік ауытқуы 7127 м. Орография элементтері ретінде Солтүстік Қазақ жазығы, Сарыарқа, Каспий ойпаты, Торғай үстірті, Үстірт, Алай, Жетісу (Жоңғар) Алатауы, т.б. сипатталады.[1]
1-топ. Ауданның басты қалаларына сипаттама береді. (Кескін картамен жұмыс)
2-топ.Экологиялық жағдайы нашар аймақтар туралы мысал келтіреді,себебін анықтайды.
3-топ. Қазіргі қоғам алдындағы экологиялық жағдайды жақсарту туралы өз пайымдауларын келтіреді. Эссе жазу.
Оқушылар топта пікірлесіп, талқылап, ынтымақтасып, жұмыстанады.
Ойлан, тап
1. Сұрғылт, ауыр және жұмсақ металл. Ол мырыш алдамшысы деген кендерден өндіріледі. Көп жағдайда мырыш пен қосылып, полиметалл кенін құрайды.
Бұл металдың ерекше қасиеті-адамға өте зиянды радиация және рентген сәулелерін өткізбейді (қорғасын)
2. Бұл металл көкшіл сұр түсті болып келеді. Ауаның, ылғалдың әсеріне төзімді. Бұл
металмен қапталған темірді тот баспайды. Ондай қаңылтырдан жасалған шелек,
леген, астаулар, күнделікті тұрмыста жиі қолданады. (мырыш)
3. Бұл металдан тоқылған матаның тамаша қасиеті бар: ол әрі жылыта алады, әрі салқындата алады. Осындай матадан жасалған пердені терезеге металл
жағын сыртына қаратып ұстаса, жарық сәуле өтеді де, жылу өтпейді. Жаздың ыстық күндерінде бөлме салқын болып тұрады. Қыста пердені аударып ұстау керек, сонда ол бөлмедегі ауаны сыртқа жібермейді, ұстап қалады. ( алюминий)
Картамен жұмыс.Топпен бірлесіп Қазақстанның физикалық картасынан басты географиялық нысандарды көрсетеді.
Өткен сабақты еске түсіре отырып, Қазақстанның басты орографиялық нысандарының орналасу ерекшеліктерін, геологиялық даму тарихы мен тектоникалық құрылымдарын сипаттап, талдайды.Жер бедерінің қалыптасуындағы тектоникалық қозғалыстардың рөлін анықтайды.
Зерттеу жұмысы:Топтарға бірігу. Топтар Қазақстанның орографиялық аймақтарын таңдау бойынша бөліп алады.
Әр аймаққа шағын зерттеу жүргізеді:
Жазықты сипаттау жоспары:
Географиялық нысанның аталуы
Материкте орналасуы
Солтүстіктен оңтүстікке, батыстан шығысқа созылуы
Басқа материктердегі ұқсас орографиялық нысанмен салыстыру
Ауданы
Қай географиялық нысандармен шектеседі
Жер бедерінің геологиялық құрылымы: литосфералық тақта, оның бөлігі, геологиялық жасы
Абсолюттік биіктігіне қарай жазықтың түрі
Пайдалы қазбалардың түрлері мен таралу заңдылықтары
Шаруашылықта пайдаланылуы
Тауды сипаттау жоспары:
Географиялық нысанның аталуы, ұзындығы, бағыты
Қай материкте орналасқан, жоталардың бағыты
Қандай географиялық нысандармен шектеседі
Басқа материктердегі ұқсас орографиялық нысанмен салыстыру
Жер бедерінің геологиялық құрылымы: литосфералық тақта, оның бөлігі, геологиялық жасы
Абсолюттік биіктігі, абсолюттік биіктігіне қарай таудың түрі
Пайдалы қазбалардың түрлері мен таралу заңдылықтары
Шаруашылықта пайдаланылуы
Жұмысты орындауға қойылатын талаптар:
Таза, әдемі, ұқыпты, көркем түрде безендіру
Географиялық дереккөздерді (кешенді карталар, атлас, сызбалар) тиімді пайдалану
Жұмыс еркін формада ұсынылады.
Қызықты деректерді (бейнебаян, энциклопедия т.б. қосу)
Уақытты тиімді пайдалана білу
Кескін картамен жұмыс
Басты орографиялық нысандарды кескін картада белгілейді.
Кескін картаға географиялық нысандарды дұрыс түсіру ережесімен таныстыру.
Оқушыларға алдын ала тізім беру:
Шығыс-Еуропа жазығы, Батыс Сібір жазығы, Тұран жазығы.
Сарыарқа, Мұғалжар, Маңғыстау, Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жетісу Алатауы, Тянь-Шань.
Тапсырма1:
Бір оқушы Қазақстанның барлық облыстарын атап тұрады, қалғандары жазады. Сосын тақтаға дұрыс жазылған нұсқасы шығады немесе дұрыс нұсқасы жазылған қағаз таратылып беріледі. Оқушылар қателерін тексереді.
Мұғалім оқушылардан сұрай отырып қорытынды жасайды. Оқушының бірінші міндеті: картадағы атауларды дұрыс атай білу керек.
Тапсырма2
Бірнеше елдер немесе жерлер туралы пазл таратылады. Олар соны құрастыруы керек.
Мұғалім оқушылардан сұрай отырып қорытынды жасайды. Оқушының екінші міндеті: картадағы бейнелерді есте сақтау керек
Достарыңызбен бөлісу: |