Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Әдебиет өнердің бір саласы Сабақтың мақсаты

Сұрақ жауап:

• 
  Күреңбай сыншы «Мынау бір пырақ екен» дегенде, ол Құлагердің қандай сипаттарына сүйеніп айтты.
  
• 
  Ат үстінде неше түрлі өнер көрсетіп, сырнай тартып жүрген бала кім?
  
• 
  Мөңкеге Ақан неге «Байқа бала Құлагерді тым қыспа, шаң қаптырып топ ортасына, ыққа түсе көрме, жел жағында отыр» деді?
  

Мәтінмен жұмыс.

• 
  Үзіндіні бөлімдерге бөліп, әр бөлімге тақырып қойып, жоспар құрыңдар.
  
• 
  Үзіндідегі сыншылық өнер, той жаршысының өнері, атбегі баланың өнері сияқты қазақтың ұлттық өнерінің әрбірін жекелей сипаттап жазыңдар.
  
• 
  Шығарманың тіліне көңіл аударыңдар. Жазушы қолданған үздік эпитет, теңеу, метафораларды дәптерге жазу.
  
• 
  Мертіккен Құлагердің және Ақанның трагедиялық жан – күйін жазушы қалай суреттеген? Тауып оқу және жаттап алу.
  

1. С.Жүнісов« Ақырғы бәйге» туралы шағын шығарма жазу.

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. Тұманбай Молдағалиев өмірі жайлы мәлімет.

• 
  Тұманбай Молдағалиев 1935 жылы Алматы облысындағы Жарсу деп аталатын ауылда дүниеге келген.
  
• 
  Студент кезінде «Студент дәптері» деп аталатын жыр жинағын шығарған.
  
• 
  «Махаббат оты сөнбейді» деген жыр жинағы бар.
  

2. 
   «Бауырлар» өлеңін мәнерлеп оқу.
   
3. 
   Өлеңді өлең құрылысына талдау.
   

Сұрақ - жауап:

• 
  Тұманбай Молдағалиевтің бұл өлеңі кімдерге арналады?
  
• 
  Т. Молдағалиев әлемнің әр түпкіріне шашырап кеткен қандас бауырларымызға нендей өтініш, тілек білдіріп отыр?
  

Мәтінмен жұмыс.

• 
  Өлеңдегі патриоттық идеяны, ақынның үлкен адамзаттық сезімін, ордалы ойын танытатын өлең жолдарын анықтау және жазып алу.
  
• 
  Қазақ елінен жырақта жүрген қазақтардың бәрі дерлік ана тілін, дінін, салтын ұмытпаған. Мұның себебі неде деп ойлайсыңдар?
  

1. Т. Молдағалиев « Бауырлар» өлеңін жаттау.

1. 
   Т. Молдағалиевтің өмірі жайлы мәлімет
   
2. 
   «Бауырлар» өлеңін жаттау.
   

Сұрақ - жауап:

• 
  Тұманбай Молдағалиевтің бұл өлеңі кімдерге арналады?
  
• 
  Т. Молдағалиев әлемнің әр түпкіріне шашырап кеткен қандас бауырларымызға нендей өтініш, тілек білдіріп отыр?
  

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. Қабдеш Жұмаділовтің шығармашылығы туралы мәлімет беру.

Жазушы Қабдеш Жұмаділовтің «Қаздар қайтып барады», «Сарыжайлау», «Шарайна», «Сәйгүліктер» тәрізді әңгіме, хикаят жинақтары, «Көкейкесті», «Бақыт жолында», «Атамекен», «Соңғы көш» романдары жарық көрді. Жазушы «Тағдыр» романы үшін Мемлекеттік сыйлыққа ие болған.

Халықтың дүниетанымын бейнелейтін, өмірлік тартыс сырын тап басып, дәл суреттейтін дарынды жазушы – тарихи шығармалардың да шебері.

Сендерге ұсынылып отырған «Қаздар қайтып барады» әңгімесіндегі қарттың бала кезде табанынан топырғаның ыстығы өтіп, қасиеті сіңген туған жерін жат ел

де жүріп бір сәт те ұмыта алмауы шынайылығымен жаныңды толқытады. Оның туған жерге деген ұлы сағынышы, елге жету жолындағы қым-қуыт қиыншылық

тарға төзе білуі ешкімді де бейтарап қалдырмайды.

«...Алпысыншы жылдардың орта шенінде жұртшылық назарын бірден елең еткізген – «Қаздар қайтып барады» әңгімесі еді. Осы әңгімедегі тау асып, тас басып, көп қиыншылықпен шекарадан өтіп келіп, өзінің атамекеніне жетіп жығыл

ған Байтас шалдың тағдырына ой жібере отырып, Қабдештің айтар сыры мұнымен бітпейтінін, әдебиетімізге бір үлкен суреткердің өз тақырыбымен келе жатқанын шамалағанбыз. Көп ұзамай бұл болжам расқа шықты. Айналасы он шақты жылдың ішінде «Соңғы көш» дилогиясы мен «Тағдыр» романы дүниеге келді.

Қабдеш – тілге аса бай және әр сөздің сиқыры бояуын жан-тәнімен нәзік сезінетін жазушы» Әкім Тарази

2.Әңгімені байыптап оқып шығу.

• 
  Ағыбайлар қырғыз досы Төреқұл ауылына бару сапарына неге ерекше мән берді?
  
• 
  Ағыбай мен Төреқұл достығы қашан, қалай басталған?
  
• 
  Төреғұл Ағыбайларды қалай қарсы алды?
  
• 
  Әңгімедегі Саяқбай жылқышы қандай адам?
  
• 
  Саяқбайдың Қозыкүреңді аман алып қалу үшін жасаған әрекетін, жануарды арулап көмуін қалай түсінуге болады?
  
• 
  «Біздің арамыздағы достықты осы балалар жалғастыратын болсын» деген сөзді қалай түсінуге болады?
  

• 
  Ержанның қырғыз, қазақ халықтарына туыстығы туралы ойларын мәтінен тауып оқу.
  
• 
  Қозыкүреңге байланысты Төреқұл әңгімесін мазмұндау.
  
• 
  Әңгімедегі Қозыкүреңнің өзін – өзі жаратып, дайындалуын тауып оқу.
  
• 
  Саяқбайдың Қозыкүреңге сүйіспеншілігін мазмұндау.
  
• 
  Әңгімеде портреттік суреттемелер бар ма? Мысал келтір.
  
• 
  Әңгімеден теңеу сөздерді табу.
  

1. 
   Бағалау:
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Қазақтың қандай ою түрлері бар екенін білесіңдер?

• 
  1939 жылы Атырау өңіріндегі Манаш ауылында туған.
  
• 
  Фаризаның жырларында Жайықтың суындай жағаны соққан адуынды көңіл – күй сезіледі.
  
• 
  Оның өлеңдері Каспийдің алапат толқынындай айбынды.
  
• 
  Ақынның 1967 жылы «Бұлбұл» деген атпен тұңғыш жыр кітабы жарық көрді.
  

• 
  Халықтың асыл қасиеттерін өзіне жинақтаған ұлттық қолөнері бұйымдарын, халықтық дәстүрді, өнерді ақынның мейлінше бағалап, қастерлеуінің сыры неде деп ойлайсыңдар?
  

• 
  Желбауға, басқұрға, текеметке салынған қазақтың қошқармүйіз өрнектері ғасырдан асып жеткенін, енді одан айырылып қаламыз ба деген қаупін ақын қалай берген?
  

• 
  Қошқармүйіз өрнектерді көркемдеп, бояумен салып көріңдер, оған өлең тілімен жан бітіріп жазыңдар.
  

3. 
   Бағалау:
   
4. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

• 
  Қошқармүйіз өрнектерді көркемдеп, бояумен салып көріңдер, оған өлең тілімен жан бітіріп жазыңдар.
  

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

1. 
   Шыңғыс хан – Моңғол ханы
   
2. 
   Шағатай – Шыңғыс ханның ұлы
   
3. 
   Қадыр хан – Отырардың ханы
   
4. 
   Қараша – сатқын
   
5. 
   Қария – сатқынның әкесі.
   

• 
  Шыңғыс пен Шағатай тілдесулерінен не ұқтыңдар?
  
• 
  Шағатай әкесі Шыңғысқа не деп жауап қатты?
  
• 
  Отырарды алу үшін Шыңғыс Шағатайға қандай зұлымдықты үйретті?
  
• 
  Шыңғысхан алдына келген екі адам кімдер?
  
• 
  Қайырханға Шыңғысхан қандай баға берді?
  
• 
  Сатқынның әкесін алдырып Қайырхан не туралы сұрады?
  
• 
  Қайырхан өлім сағатын күткен кезде не деді?
  

5. 
   Бағалау:
   
6. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1. 
   Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы
   
2. 
   «Отырар»дастанының мазмұнын айту.
   

1. 
   Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы
   
2. 
   «Отырар»дастанының мазмұнын айту.
   

• 
  Шыңғыс пен Шағатай тілдесулерінен не ұқтыңдар?
  
• 
  Шағатай әкесі Шыңғысқа не деп жауап қатты?
  
• 
  Отырарды алу үшін Шыңғыс Шағатайға қандай зұлымдықты үйретті?
  
• 
  Шыңғысхан алдына келген екі адам кімдер?
  
• 
  Қайырханға Шыңғысхан қандай баға берді?
  
• 
  Сатқынның әкесін алдырып Қайырхан не туралы сұрады?
  
• 
  Қайырхан өлім сағатын күткен кезде не деді?
  

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Отырар өлеңінің ең түйінді, басты уақиғаларына тоқталу.

1. 
   Отырар поэмасынан алынған үзіндіні кейіпкерлер атынан диалог әдісімен мәнерлеп оқу.
   

1. 
   Автор 2) Шыңғыс хан 3) Шағатай 4) Қайыр хан 5) Қарашоқы 6)Қарашоқының әкесі
   

2. 
   Шығармадағы басты ойды, негізгі пікірді анықтау: а) өлең сюжеті бойынша оқушылардың ойын, пікірлерін тыңдау; ә) «Отырар» поэмасындағы оқиғалар ретін көрсететін өлең шумақтарын анықтау.
   

Баллада – лиро-эпостық сипаттағы, шағын сюжетті өлең. Мұнда ақын өзінің көңіл күйін, толғанысын жырлап қана қоймайды, сол сезімді туғызған себептерді оқиғаға айналдыра суреттеп көрсетеді.

1. 
   Тарих және география пәндері бойынша Отырар қаласына тарихи, аймақтық сипаттама беру.
   
2. 
   Өлең құрылысындағы өзгешеліктерді анықтау, дәптерге жазу.
   

Сабақты дүниетанымдық сұрақтар бойынша қорытындылау.

1. 
   Шығарманың бас қаһарманы кім?
   
2. 
   Қайыр хан мен Қарашоқының Отырар трагедиясындағы орны.
   
3. 
   Қайыр ханның соңғы арманы орындалды ма?
   
4. 
   Баллададағы ұлт трагедиясының мәні неде? Оны қалай түсіндіңдер?
   
5. 
   Қазіргі ұрпақтың міндеті мен парызы қандай болмақ?
   

1. 
   Бағалау:
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1.Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы

2.«Отырар»дастаны бойынша шағын ойтолғау жазу.

Сабақ жоспары

1.Пән аты: Әдебиет

2.Сыныбы: 5

3.Күні, айы, жыл

Сабақтың тақырыбы: Ж.Нәжімеденов «Сен ақылды болсаң екен» өлеңі

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік: оқушыларға Ж.Нәжімеденов өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім бере отырып Ж.Нәжімеденов «Сен ақылды болсаң екен» өлеңінің сюжетін меңгерту.

2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.

3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқу

Сабақтың көрнекілігі: Ф. Оңғарсынованың портреті, шығармалар жинағы.

Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.

2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы

2. « Отырар» поэмасы бойынша шағын шығарма жазу.
ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

• 
  1935 жылы Атырау облысы Теңіз ауданының «Қошалақ» ауылында туған.
  
• 
  Құрманғазы атындағы Алматы консерваториясының ұлт аспаптары факультетінде оқыған.
  
• 
  Мәскеудегі М. Горкий атындағы әдебиет институты жанындағы жоғары курсты бітірген.
  
• 
  Еңбек жолын Қарағанды көмір шахтасында қара жұмыс істеуден бастаған
  
• 
  Оның «Менің Қазақстаным» өлеңін күллі қазақ даласы әнге қосыла айтады.
  
• 
  «Ақ шағыл», «Кішкентай», «Даңқ пен дақпырт» романдары бар.
  

• 
  Өлеңге өздерің тақырып қойыңдар.
  
• 
  «Жақсы жанның ұнатқаны – тілегім», «Қауіптенем жамандарға ұнаудан» деген өлең жолдарын түсіндіріп ой бөлісіп көріңдер.
  

1. 
   Бағалау:
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

• 
  Портрет деген не?
  
• 
  Кейіптеу деген не?
  

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. Жазушының өмірі жайлы мәлімет:

• 
  1930 жылы Қызылорда облысы Қармақшы ауданындағы Қашқансу деген жерде дүниеге келген.
  
• 
  Журналист қызметін атқарған.
  
• 
  Әңгімелері мен повестері: «Ақ лақ пен қара лақ», «Әңгелек», «Ақбөпе», «Ақ қайың», «Ыстық күлше», т.б.
  

• 
  Қария қалаға неге келді?
  
• 
  Ол кілге жолықты?
  
• 
  Бала кімді аңсап жүр еді?
  
• 
  Тақырып неге «Аңсау» деп қойылған?
  
• 
  Баланың шешесі не себептен ұлына бөтен адамның қасына жатуға рұқсат бермеді?
  
• 
  Қалымбет қария қайтып бара жатқанда не себептен баланың түсіне сап – сары бауырсақтар кірді деп ойлайсыңдар?
  

• 
  Қарт пе баланың арасындағы әңгімені тауып оқу және жазу.
  
• 
  Кішкен баланың ақсақалмен ойнағанын тауып оқу.
  
• 
  Мәтінен портрет пен кейіптеуді табу.
  

3. 
   Бағалау:
   
4. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

2. «Аңсау» әңгімесін мазмұндау.

1. Нәсіреддин Серәлиев өмірі мен шығармашылығы

2. «Аңсау» әңгімесін мазмұндау.

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1. Ақынның өмірі жайлы мәлімет.

• 
  1799 жылы 26 мамырда Мәскеу қаласында дүниеге келген.
  
• 
  Сол кездегі жақсы ақындар: В.А.Жуковский, К.Н.Батюшков, т.б. жақсы аралсқан.
  
• 
  Бала кезінен тіл мен өнер табиғатының ортасында өскен.
  
• 
  Пушкиннің өлеңдері дүние жүзін шарлады.
  
• 
  Пушкиннің «Балықшы мен балық» ертегісін қазақтың ғұлама ғалымы Ахмет Байтұрсынұлы аударған.
  

• 
  Орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкин және оның шығармашылығы туралы не білесің?
  
• 
  Осы ертегіден қандай әсер алдың?
  
• 
  Бағы өскен сайын есірген балықшы кемпірдің ой – пиғалы, іс – әрекетіертегіде қалай суреттелген?
  

• 
  Ертегінің ой түйіні, берер ғибраты туралы түсініктеріңді айтып беріңдер.
  
• 
  Ертегідегі диалогтерді рөлге бөліп, мәнерлеп оқу.
  
• 
  Ертегі бойынша сценарий құрып, балықшы, балық және кемпір төлдерін ойнап көріңдер.
  

2.Бүгінгі «Балықшы мен балық»туралы ертегі құрастыру.

5. 
   Бағалау:
   
6. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

2. «Балықшы мен балық» ертегі мазмұнын айту.

1. А.С. Пушкиннің өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік.

2. «Балықшы мен балық » ертегі мазмұнын айту.

ІІІ. Білім тексеру:

• 
  Портрет деген не?
  
• 
  Кейіптеу деген не?
  

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Ағылшын жазушысы Даниэл Дефо «Робинзон Крузо» аталатын жалғыз романымен – ақ әлемге әйгілі болды. Өйткені ұлы мұхиттың бір түкпіріндегі бұрын – соңды адам баласы аяқ басып көрмеген аралдағы жалғыз жанның жанкешті тірлігі кімді болсын қайран қалдырады. Робинзон Крузоның өмір сүру үшін жасаған айла – шарғы

сы оқушы жігерін жанып, қайратын қайрай түседі.

Кеме теңізде апатқа ұшырап, жалғыз өзі белгісіз аралға шығып қалған Робинзонның 28 жыл бойы жалғыздықтың жапасын шеккен өмірі шытырман оқиғалы. Сондықтан Даниэл Дефоның «Робинзон Крузо» романы әлем әдебиетінің ең озық үлгілерінің біріне айналды.

• 
  Елсіз аралға Робинзон қалай тап болды?
  
• 
  Ол өзіне баспана жасап алу жолында не істеді?
  
• 
  Еңбек құралдарын қайтіп жасады?
  
• 
  Жұмыс істеу, аң аулау, демалу, тамақ ішу уақыттарын қалай реттеді?
  
• 
  Күнделікті өміріне қажетті тамақты қалай және қайдан тапты?
  
• 
  Егіншілік және мал өсірумен айналысты ма?
  
• 
  Дәнді қайдан алды?
  
• 
  Робинзон бірнеше күндерге созылған жауынды күндерде жұмыстың қандай түрімен айналысты?
  

• 
  Робинзон өмір сүрген аралдың ауа райы туралы мәліметті мәтінен тауып оқу.
  
• 
  Елсіз аралда жалғыз қалып, бірнеше жыл өмір сүру оңай ма?
  
• 
  Адам өзінің қорқыныш сезімдерін қалай жеңеді деп ойлайсыңдар?
  

7. 
   Бағалау:
   
8. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

Ш.Айтматовтың шын мамандығы – табиғат сыйлаған жазушылық өнер: ол осы өнерін шыңдау үшін, жетілдіру үшін, М.Горький атындағы Әдебиет институтында оқиды. Шыңғыстың 1956 жылы жазылған «Жәмиля» хикаяты бірден жұрт назарын аударып, көп ұзамай орыс тілінде, ілі-шала Парижде француз тілінде жарық көріп, жас суреткердің есімін әлемге паш етті.

Қазақ, қырғыз - ежелден қандас, бауырлас елдер. Бұрынғы кезде халық ақындары екі ауылда кезек-кезек ән шырқап, ақындар қазақ-қырғыз боп айтысып жүрсе, қазақтың ардақты ұлы Шоқан Уәлиханов – «Манастың» еуропалық өредегі тұңғыш зерттеушісі. Бұл дәстүр бүгінгі күнге дейін жалғасын тауып отыр. «Манастың» зерттеушісі Мұхтар Әуезов Шыңғыстың ұстазы болды. Жақсы дәстүр жалғасы деген – осы.

Бұл күнде Ш. Айтматовтың есімі дүние жүзіне мәшһүр. Шыңғыс – ең көп аударылған қаламгердің бірі. Жазушы бейнелеген кейіпкерлер, тек қырғыз халқының перзенттері емес, әлем халықтарына тән мінезбен, адамзаттық болмыспен бірігіп жатқан бейнелер. Сондықтан да оны ешбір халық жатсынбайды.

Жазушының «Боранды бекет» романы өмір мен өлімді, қасиет пен қасиетсіздікті, жер-анаға адамдардың қарым-қатынасы, қазіргі әскери полигондағы Найман – ана бейітінің тарихын айтатын – психологиялық роман.

2.Шығарма мәтінімен жұмыс жасай отырып, оның мазмұнын талдап түсіндіру.

3.Мәтінді тұтас оқып шығу.