Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

440 
Моторлы алалиясы бар балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстар 
біртіндеп, этаптармен жүргізіліп, логопедиялық тұрғыдан әсер етудің пайдасымен 
ұштасады, яғни олардың мақсатты қойылуының негіздемесі, сөйлеуді дамыту 
бағдарламасының негізділігі, сондай-ақ баладағы бұзылушылықты жою үшін 
логопед таңдаған әдістер мен құралдардың тиімділігі. 
Логопедиялық әсер ету жұмысының алғашқы кезеңінде негізгі жұмыс 
алалиясы бар баланың сөйлеу тілін дамытуға және сөйлеу тілінің құрылымын 
білуге бағытталған ынталандыруларды құрастыру және мұндай логопедиялық 
әсер ету тапсырмасы тек сөйлеу тілін ғана емес сөзсіз тіл бұзылуын да дамытуға 
да әсер ету керек. 
Тәжірибеде логопедиялық жұмыстың бұл бағытында екі сатыда орындалуға 
бағытталады: бірінші сөзсіз бұзылуларды түзету жұмысы жүргізіледі, түзетулер 
оңалған жағдайда сөйлеу тілінің бұзылулары дамытылады. Мұндай сатылы 
түзету жұмыстарының тиімділігі сөйлеу тілінің дамуы басқа да үрдістердің 
дамуымен тікелей байланыстығын көрсетеді. Қабылдау мен зейіннің анализ мен 
синтезы сөйлеу тілінің дамуының негізі болады [2]. Дегенмен, сөйлеу және басқа 
психикалық процестер арасындағы тәуелділіктерді тереңірек талдау бізге 
алалияны дәйекті түрде жеңу жолы - сөйлеу бұзылыстарынан сөйлеу 
бұзылыстарына дейін - жалғыз мүмкін емес позицияны алға қоюға мүмкіндік 
береді, өйткені бұл негізінен сөйлеудің басқа психикалық процестерге 
тәуелділігінің бір ғана желісін ескереді, процестер мен психикалық процестердің 
дамуының сөйлеудің дамуына тәуелділігі жеткілікті түрде ескерілмейді [3]. 
Т.В. Пятница моторлы алалияны түзету жұмысының мазмұнының үш кезеңін 
көрсетеді: 
- коррекционно-педагогическую работу по формированию сөздің дыбыстық, 
буындық құрылымын құрастырудың коррекциялық-педагогикалық жұмысты 
ұйымдастыру; 
- 
сөйлеу 
тілінің 
лексикограмматикалық 
құрылымын 
жасаудың 
коррекциялық-педагогикалық жұмысы; 
- 
байланыстырып сөйлеудің коррекциялық-педагогикалық жұмысын 
құрастыру [4]. Сөздің буындық құрамын қалыптастыру түзету-педагогикалық 
жұмыстың қажетті шарттарының бірі, ол логопедиялық тәжірибені жетілдірудегі 
маңызды мәселе болып табылады. 
Моторлы алалия кезінде дыбыстарды айтудағы қиыншылықтар ғана емес 
сонымен қатар бір дыбыстан екінші дыбысқа ауысуда да қиыншылықтар 
кездеседі, бұл жағдайда дыбыстың дұрыс дыбысталуына қол жеткізу керек. 
Сөйлеуден тыс материалмен жұмысты негіздейді, баланы сөздің ырғақтық 
құрылымын меңгеруге дайындайтындықтан, бұл кезеңде сөзді сөйлеу-
аудиторлық қабылдау және сөйлеу-моторлық дағдылардың негіздері қаланатыны 
туралы ғалымдардың пікірі құнды. Ғалымдар бірінші баланың назарын аудару 
үшін қоланатын ойынды пайдаланып, содан кейін ырғақты үйрету керектігін 
атайды. 

441 
Ғылыми еңбектерде, моторлы алалиясы бар балалардағы сөйлеуді түзету 
бойынша жұмыс 3 негізгі бөлімді қамтуы яғни сөйлеуді түсінуді дамыту, өз 
бетінше сөйлеуді дамыту және дыбыстық сөйлеу элементтерін дамытуы керектігі 
айтылады [5].
Баланың сөйлеуден қорықпай сөйлегісі келетінін, өз ойын, қалауын кез 
келген жолмен жеткізуге ұмтылуын қамтамасыз ету маңызды, бұл үшін ойын 
әрекетіне сөйлеуді қосу қажет. Осы қарапайым шартты сақтау жағымды 
эмоциямен сөйлеудің үйлесіміне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Сөйлеу 
импульсі ойында ең табиғи, сондықтан оңай жолмен туындап, игертіледі. 
Логопедиялық түзетудің бастапқы кезеңдерінің негізгі міндеті алалиясы бар 
балалардың сөйлеуін дамытуды және олардың жалпы тіл жүйесін игертуді 
қамтамасыз ететін ынталандыруларды, іске қосу әрекетін құру болып табылады. 
Мектепке дейінгі тәрбиемен қатар жүргізілетін жұмыс барысында жүйелі 
логопедиялық жұмыс сөйлеумен де, жалпы тұлғамен де жұмысты қамтиды, 
онтогенездегі сөйлеу функциясының даму заңдылықтары мен тіл құрылымының 
заңдылықтарын ескере отырып, сөйлеудің дамымауын жеңу осылай құрылады. 
Логопедиялық жұмыс психоневролог, невропатолог, психиатр жүргізетін 
белсенді дәрілік және психотерапиялық емнің фонында кешенді түрде жүргізілуі 
керек. Логопедиялық жұмыстың негізгі өзегі – сөйлеу әрекетінің механизмдерін 
құру: мотив, коммуникативті тілек, ішкі айтылым бағдарламасын қалыптастыру, 
лексикограмматикалық құралдарды таңдау және грамматикалық құрылымдау. 
Логопедиялық жұмыс процесінде сөйлеудің бұзылуының ерекшеліктерін де, 
әр баланың жеке ерекшеліктерін, оның қызығушылықтарын, компенсаторлық 
мүмкіндіктерін ескеру қажет. Логопед әр баланың бойынан тұлғаны көруі керек. 
Бала мінезіндегі невротикалық ерекшеліктері тәрбиелік ықпалмен жойылады, 
баланың сөйлеу тілінің бұзылуына деген дұрыс қатынасы және оны жеңу 
жұмысы қалыптасады. 
Сөйлеу жалпы баланың қимыл әрекеті мен сенсорлық дамуына байланысты 
нақтыланады.
Баланың ұсақ моторикасын дамытуға – суреттерді бояу, түрлі бауларды 
байлау т.б сияқты жұмыстарды жасауға ерекше көңіл бөлінеді. Себебі егер бала 
осындай қимыл жасауда тежелісі болса онда оның сөйлеу тілінде де тежелу 
байқалады. Сондықтан қол моторикасын дамыту арқылы баланың сөйлеу тілі де 
қалыптасады. 
Моторлы алалик балалардың да дыбыстарды игеріп, буындарды ажыратып, 
сөздерді түсіне білуге дағдыландыруда логопедиялық жаттығулардың орны 
ерекше.

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: