Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

158 
ӘОЖ
ЛЕКСИКАНЫ ОҚЫТУДА ТІЛДІК ДАҒДЫЛАРДЫ 
 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
 
Ғылыми жетекші: Оразбаева Э.Б - ф.ғ.к., аға оқытушы 
Даулеталиева С.Ә -1701-11 тобының І курс магистранты 
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті, Шымкент 
Резюме 
В этой статье освещаются эффективные способы изучения языковых навыков с 
помощью обучения словарному запасу. Говорят, что на каждом уроке казахского языка 
можно расширить словарный запас учащихся, развивая лексические навыки. 
 
Қазақ тілін оқытудың орта сатысында қазақ тілін меңгерудің іргетасын 
лексика тұрғысынан дәл қалау қажет. Бұл оқушыларға тілдік дағдылар арқылы 
лексиканы жан-жақты меңгертуге жо ашады. Күнделікті сыныпқа кіретін 
заманауи мұғалім нәтижелі білім беруді алдына мақсат етіп қояды. Бірақ өзінің 
білгенін шәкіртіне үйретуге деген ұмтылыс мұғалімнің біліміне емес, сол 
білімді шәкірттердің игілігіне айналдыра білуіне байланысты. Оқыту 
процесінде оқушының оқуға деген белсенді қатынасының маңызы зор. Бала – 
жеке тұлға, біздің болашағымыз. Баланың жеке басын ашу, оның жүзеге 
асуына, өзін-өзі танытуына көмектесу – оқу үрдісінің міндеттерінің бірі. 
Лексиканы оқытудың мақсаты -сөйлеу үдерісіндегі барлық лекикалық 
бірліктер туралы дағды мен икемділіктерді қалыптастыру, сөздік қорды 
молайту 
Сөздік қорды меңгеру процесі бірнеше кезеңнен тұрады: 
- 1) кіріспе, оның ішінде кіріспе және түсіндіру 
- 2) лексикалық бірліктерді қолдануға үйрету (бастапқы бекіту) 
- 3) лексикалық бірліктерді қолдану (сөздердің сөйлеу әрекетіне енуі).[1, 712 б.]
Сөздік дегеніміз не екенін түсінейік? Сөздік – белгілі бір тілдегі сөздердің 
(лексиканың) жиынтығы. Адамның сөйлеу тәжірибесінде ауызша және 
жазбаша қолданатын сөздері оның белсенді сөздік қорын құрайды. Адамның 
сөздік қоры неғұрлым бай және әртүрлі болса, оған тілді қолдану оңайырақ 
болады.
Лексикалық құзыреттілікке оқытудың негізгі мақсаты – сөйлеу әрекетінің 
экспрессивті және рецептивті түрлерінің ең маңызды құрамдас бөлігі ретінде 
оқушыларға лексикалық дағдыларды меңгерту. Қабылдау, шығару және өзара 
әрекеттесу үшін қазақ тілін меңгеру шкаласы бар, ол кіші жастағы 
оқушылардың не істей алуы керектігі туралы түсінік береді. Бұл: 
- Қабылдау дағдылары 
- Өзара әрекеттесу дағдысы 
- Өнімділік дағдылар 
Лексиканы оқыту мазмұнында 2 компонентті бөліп көрсетуге болады: 
психологиялық және лингвистикалық компоненттер. Олардың әрқайсысын 
қарастырайық. Психологиялық компонент сөйлеу әрекетінің экспрессивті және 
рецептивті түрлерінің маңызды құрамдас бөлігі ретінде оқушылардың 
лексикалық дағдыларын қалыптастыруды қамтиды.

159 
Лексикалық дағдыларды қалыптастыру жұмысы белгілі заңдылықтарға, 
принциптерге негізделеді, оларды сақтау оқу үрдісінің нәтижелі болуының
қажетті шарты болып табылады. Оларға дидактикалық принциптер жатады: 
көрнекілік, белсенділік, күштілік, жүйелілік, саналылық, жас ерекшеліктерін 
ескере отырып, ғылыми сипатқа ие болу және тиісті әдістемелік: білім берудің 
коммуникативтік бағыты, жағдаяттық, ұжымдық әрекеттестік, білім берудің 
өмірлік бағдары, міндеттердің сәйкестігі, сөздік және ақыл-ой әрекеті.
Лексиканы оқыту барысында жазылым дағдысын дамыту үшін бірнеше 
тапсырмалар беруге болады. Егер оқушыларға “Алма бағындағы оқиға” атты 
мәтін берілсе, “Түртіп алу әдісі” арқылы тірек сөздерді теріп жазады. Бұл 
бірінші тапсырма. Екінші тапсырмада осы тірек сөздерден «4 сөйлем» немесе 
«ПОПС» әдісі арқылы сөйлемдер құрастырылады. 
Бірінші сөйлем: «Менің ойымша...» 
Екінші сөйлем «Себебі мен оны осылай түсіндіремін...» 
Үшінші сөйлем «Мен мұны келесі мысалдармен дәлелдей аламын...» 
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытындыға келдім...»
Ал, лексиканы оқыту барысында айтылым дағдысын дамыту үшін, 
оқушыларға берілген мәтіннен “Тез айтамын” әдісі арқылы сөздердің 
аннонимдік қатарын ауызша айту тапсырылады. 
Оқылым және тыңдалым дағдысында «А, Ә, Б, В» әдісімен жұмыс жасауға 
болады. 
Сыныптағы әрбір оқушы үшін «А, Ә, Б, В» әріптері бар төрт бос карточкалар 
жинағын дайындаңыз. Тапсырма ретінде лексикалық сөздер қатысқан мәтін 
құрастыруыңызға болады. Төрт ықтимал жауабы бар сұрақтар қойыңыз, 
оқушылар дұрыс жауапқа сәйкес карталарды көрсетуі керек. Басқалардан жауап 
карталарына қарамауын сұраңыз. 
1-қадам. А оқиды Ә тыңдайды, Б оқиды В тыңдайды;
2-қадам керісінше.
3-қадам. Әр оқушы төрт адамнан тұратын топта серіктесі туралы ақпаратпен 
бөліседі. 
Сөздің сырын, тілдік негізін түсіндіргенде, сөздердің бір-бірімен әр түрлі 
мағыналық себептермен тығыз байланысып, белгілі бір жүйеде бір-біріне 
бағынып, бірін-бірі толықтырып немесе мағынасын ашып тұратынын 
оқушылар ескеруі қажет. 
Мектеп курсында синоним, омоним, антоним сөздерді оқу осы жағдайға 
бағытталған. Мысалы, синонимдер бірін-бірі толықтырып, мағынасын ашады. 
Мысалы, әдемі, сүйкімді, көркем, әдемі сөздерді әдемі деген мағынаны 
білдіреміз. Сондықтан глоссарийде сөздің мағынасын түсіндіру үшін синоним 
(егер ол синоним болса) беру тәсілі бар. Мысалы, сызат – дымқыл, дымқыл; 
сыйлық – құрмет, комплимент; сынақ– тексеру, бақылау. 
Ал антонимдер (ұзын – қысқа, ақ–қара) қарама-қарсы мағынаны түсіндіру 
арқылы мағынаны дәлелдейді. Сондықтан біз кейде сөздің мағынасын 
түсіндіретін антоним тауып, сол арқылы оны түсіндіруге тырысамыз. Мысалы, 
қара түс ақ түске қарама-қарсы. 

160 
Ынтымақтастықта 
оқытуды 
тиімді 
пайдалану 
арқылы 
келесі 
нәтижелерге қол жеткізуге болады: 
- Оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыру; 
- іскерлік дағдыларын дамыту; 
- өзіне деген сенімділікті қалыптастыру; 
- психикалық белсенділікті арттыру; 
- шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру; 
- Өз пікіріңізді білдіріңіз. [2, 255 б.]
Қазіргі заман талабы – дамыған, функционалдық сауатты тұлға тәрбиелеу. 
Осы мақсатта оқыту әдістеріне өзгерістер енгізілуде. 
Оқушылардың тыңдау және сөйлеу дағдыларын дамытуға көмектесетін 
әрекеттердің түрлері: 
- тыңдау, мазмұнын түсіну үшін әртүрлі стильдегі мәтіндерді ұсыну; 
- мәтінді қайталау, негізгі ойды бөліп көрсету; 
- мәтіндік жоспар құру; 
- тыңдалған мәтіннің белгілі бір бөлігін өз сөзімен айтып беру; 
Оқушылардың оқылым дағдыларын дамытуға көмектесетін әрекеттердің 
түрлері: 
- оқу, көру; 
- тақырыпқа және мәтіннің бастапқы бөлігіне сүйене отырып, әңгіменің 
дамуын болжау; 
- мәтіннің негізгі ойлары мен бөліктерін бөліп оқу; 
- «ақпаратты табу мақсатында оқу, қызығушылықпен оқу және өз көзқарасын 
білдіру, мәтінді ауызша және жазбаша қарастыру; 
- белгілі бір оқиғаны өзінше өзгерту;
Лексиканы оқытуда қолданылатын әдістер: 
Жаңа сөздермен танысу – сөйлемнің құрылымдық жүйесіндегі сөздерді 
тыңдау немесе оқу; сөздердің әртүрлі сөйлемде қолданылу мағынасын ашу; сөз 
формаларын зерттеу; сөздерді дұрыс мағынада қолдану; 
Тәжірибе – сөз тіркесіндегі немесе сөйлемдегі сөздерді қолдану 
жаттығуларын орындау; 
Қолдану аясы – қарым-қатынастағы сөздер, т.б. қолдану дағдылары [3, 43 б]. 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: