Шахмардан есенов
жүктеу/скачать 0,85 Mb.
|
Шахмардан есенов
| Біз, Шахмардан Есенұлының достары онымен кездесулерден түйгеніміз – ол шыншыл, мінезінде жасандылық жоқ, менмендіктен ада, шыныдай таза, ашық адам еді.
Есімде, 1970 ж.ж. «Қазақстан ғылым күніне» байланысты Қазақстан Ғ.А.-ның бір топ ғалымдарын бастап Шахмардан Есенұлы Қызыл-Орда облысына келді. Делегация құрамында академиктер Б.Жұбанов, А.Қасымжанов, заң ғылымының кандидаты К.Наменгенов (марқұм) және басқалары болды. Біздің делегация Қызыл-Орда облысы бойынша обкомның хатшысы (Танекеев бастап жүрді. Ол кісі қазақ тілі мен қазақ халқы тарихының білгірі еді. Осы сапар барысында Шахмардан Есенұлы қарапайым халықтың ортасына судай сіңіп, тастай батты. Бақсақ, ол өзі туған жерінде жиырма жылдан астам уақыт болмаған екен. Ол шын ниетімен бүтін кештерін жергілікті тұрғындармен өткізіп, әрбір жерлесінен өмірі туралы, туысқандары жайлы әңгімелесуден бір жалыққан жоқ. Үлкенінің де кішісінің де әңгімесі оған қызық еді. Ауылдағы тұрмыстың кейбір ыңғайсыздықтары оны мазалған жоқ, барлық жерде өзін ыңғайлы сезінді. Ол киіз үйді таңдады, еркін жатты, біздің ұлы аталарымыз сияқты жалпы дастарханнан сүйсіне ішіп-жеді. Қызыл-Ордаға келісімен делегация Сырдарияның жағасындағы обкомның резиденциясына жайғасты. Онда коттедждермен қатар екі киіз үй тұрды. Біздің академиялық зиялы қауым коттеджді таңдады, сондағысы есік, терезені жауып алып, масадан қорғануға болады-мыс. Шахмардан Есенұлы киіз үйді таңдады, біз Наменгенов екеуміз де солай жасадық. Шахмардан Есенұлы қамалып қалғандардың «тапқырлығына» рахаттана күліп алып, киіз үйдің ауасы кең, адам жер-анаға етене, бауыр басатындығын және т,б, артықшылықтарын түсіндіріп жатты. Шахмардан Есенұлы ертемен сағат 6-ға жақын тұрып алып дарияға түсіп, шомылып шынықты. Бұған оны геолгиялық экспедициялардағы бұрынғы өмірі үйретіпті. Сағат таңертеңгі 8-де ұйқыбас академиктер бригадасын оятып, ауасыз номерлеріңде тұншықтыңдар ма? - деп әзілдеді. Шындығында киіз үйде демалу жанның рахаты екен. «Рафаэллоның» ләззаты жұпар ауа, жиденің иісі, бір кесе шұбатпен салыстырғанда өзіңді өзің алдау ғана екен. Біз киіз үй «люкстен» демалып, тыңайып тұратынбыз. Сапар бағдарламасында белгілі дихан, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Ы.Жақаевпен кездесу жоспарланған-ды. Академия президенті күріштің атасы Ыбырай ақсақалмен бір дастархан басында ұзақ әңгімелесті. Оқушылар мен күрішшілер бас күрішшіге арналған әндерін айтты. Соңында делегация Ы.Жақаевқа арнаулы сыйлығын тапсырды. Осы кездесу Шахмардан Есенұлына қатты әсер еткен болуы керек, ол Жақаевты құшақтап суретке түсті, қолындағы алтын сағатын шешіп алып Ыбырай атаның жұмыскер қолына тақты. Президенттің әрекетіне біз таң-тамаша болып, қуана қол соқтық. Бұл әрекет ұлы адамның әрекеті еді. Өткен замандарда Абылайхан, Кенесары және басқа да қазақ батырлары ерлігімен көзге түскен сарбаздарына өздерінің қылышын немесе садағын сыйлаған. Екатерина ІІ өзінің жаужүректеріне гаухар тас жаудырған, Ұлы Отан соғысында қолбасшылар ерлік көрсеткен солдаттарға қару немесе сағат сыйлаған. Республика Ғылым Академиясының президенті Шахмардан Есенұлы ерлік еңбегі үшін Ы.Жақаевқа өзінің алтын браслетті алтын сағатын сыйға тартты. Бұл көріністе бір керемет, символика бар екендігі даусыз. Лауазымның биіктігіне қарамастан Шахмардан Есенұлы әңгімешіл, кішіпейіл адам еді, әсіресе ол өзінің әріптестері геологтарды ерекше құрмет тұтатын. Тайландтан кезекті бір демалысқа келгенімде Шахпен біздің бұрынғы ортақ отанымыздың астанасында, «Москва» қонақүйінде кездестік. Кешке «Пекин» мейрамханасында жолығамыз деп келістік. Мен одан қанша адамға орын алып қояйын деп сұрадым. Оның жауабы: біздер, геологтар көппіз, 10-15 орынға тапсырыс бер деді. Келісілген уақытта өзінің геолог достарымен Шах келді, баршамыз қосылғанда 18 адам болып отырдық. Түннің бір уағына дейін біздер, қазақстандық достар, орысша, қазақша ән салдық. Шах геологтар туралы әнді ұнатушы еді. Кеш тамаша өтті, көптеген тостар көтерілді. Әдемі әңгімелер айтылды. Мұндай кештер өмір бойы ұмытылмас әсерлер сыйлайды. Содан бері мен көптеген геологтармен, жер қойнауын барлаушы тамаша жандармен достасып кеттім. Ол өзінің айналасында болып жатқан қимыл-қозғалыстың баршасын сабырлы, түсіністік қалыппен қабылдайтын. Маған Шахмардан Есенұлы ешқашан ешкімге ашулану былай тұрсын, дауыс көтермеген сияқты болып көрінеді. Оның ұстамдылығынан біздің халықтың үздік дәстүрлерімен өркениетті әлемнің игі әсерін байқағандай боласың. Сөзімді растап, дәлелдеу үшін мына бір оқиғаны еске алайын. Қызыл-Ордаға баруға ұшаққа отырғанда Шахмардан Есенұлы плашын маған шешіп берді, мен оны ұшаққа кірер есіктің тұсындағы гардеробқа іліп қойдым. Қызыл-Ордаға қонып ұшақтан түсерде плашты таппадық. Орта жолда, Жамбылға қонған сәтте, сонда түсіп қалған жолаушының бірі қымбат киімді ала кетсе керек. Бұдан соң мен сөзден қалдым, не істерімді білмедім. Шахмардан Есенұлы болса алған адамның киімді ажыратар ақылы бар екен, мен ол сәнді плашты Канадалық сапарымда сатып алып едім деді де қойды. Мұны естіген маған жан бітіп, тәйірі, президентке солда бұйым боп па, тағы бірін алар дедім. Шах тек біздің аңғалдығымызды ғана әжуалады. Бізді Қызыл-Орададан салтанатты түрде шығарып салды. Облыс басшылығы әрқайсымызға сувенир-сыйлық әзірлемек екен. Жерлестері оған қандай «сувенир – тарту» жасамақ болғанын ойланбай-ақ түсінуге болар еді. Оған Шахмардан Есенұлы үзілді-кесілді қарсы болды, ал, делегация мүшелерін сіздерге бір нәрсе қажет болса Алматыға барғаннан кейін өзім реттеймін деп тыныштандырды. Бұл оқиға да үлкен адамның мөлдіреген тазалығын көрсетсе керек. Шахмардан Есенұлының бойында ғажайып адами қасиеттер молынан кездесетін, бұл қасиеттердің ең көрнектісі, оның шынайы қарапайымдылығы еді. Ол адамдарды үлкен, кіші деп бөлмейтін, қарапайым адамдарға жоғарыдан төмен қарамайтын, беделділердің де алдында бас имейтін. Есесіне, ол ақылды, дарынды адамдарды бағалай білетін. Әңгімелерінде Қаныш Имантайұлы Сәтбаев туралы, Келдыш туралы және басқа да әлемдік деңгейдегі ғалымдар туралы жиі айтатын. Ерекше айтайын дегенім Шахмардан Есенұлы өзінің оппоненттеріне, қастарына, қызғанышқа бой алдырғандарға қатысты ерекше амал ұстанатын. Көрнекті адамдар арасында ондайларың да жетіп артылады. Әңгімелесу барысында, тіпті өзінің тар ортасында өзінің қарсыластары туралы ешқандай теріс пікір білдірмейтін. Бұқаралық ақпарат құралдарында жерден алып, жерге салып жатқандар туралы да ешкімге, ешқандай да тіс ашпайтын. Тоғышарлық мінез-құлықтан әрдайым аулақ жүрді. Оның ұстамдылығы оны арайландыратын... Шахмардан Есенұлы, Евней Арыстанұлы сияқты көптеген қазақ халқының аймаңдай ұлдары өздерінің қуатты әлуетін толықтай жүзеге асыра алмай өмірден өтті. Оған тоқырқаған жүйенің сумаңдаған партия, шаруашылық номенклатурасы өз үлесін қосты, десек қателеспейміз. Дегенмен, Қазақстан тарихында олардың алатын абыройлы орны бар және қала береді. Ізет, қайырымы мол дана Шахмардан Есенұлы туралы қысқаша естелігімді М.Кузминнің келесі өлең жолдарымен аяқтағым келеді: Жылдарды жылға жалғады Бауырым деп атайық, Өкпелемес: Халықтың қадыр, ардағы». Осындай үлкен есімді Азаматтың ерен еңбегі елеусіз қалған жоқ, атақ пен марапат бірінен кейін бірі келіп те, беріліп те жатты. 1961 жылы ХІ съезде Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің мүшесі болып сайланды, 1962 жылы Геология-барлау жұмыстарының кәсіподағы Орталық Комитетінің мүшесі, 1963 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты, 1965 жылы Қарағандының Ленин сайлау округі бойынша Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. 1965-1967 жылдары Қазақ КСР Геологиялық өндіріс комитетінің төрағасы болып тағайындалды, 1966 жылы «Маңғыстаудың техтоникасы және мұнай-газдылығы» деген монография жазып, ғылыми ортаға ұсынды, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы болып сайланды, ал, 1965 жылы Бірінші хатшы Дінмұхамед Қонаевтың қолдауымен, Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы Бейсебаев Мәсімханның қоштауымен Есенов Шахмардан Қазақ КСР Министрлер Кеңесі Төрағасының орынбасары болып тағайындалды. ***
жүктеу/скачать 0,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|