Шетел тілін оқыту әдістемесінің дамуындағы әлеуметтік тарихи шартнама

Қатысымдық әдістеменің ғылыми практикалық бағыты ретінде дамуын тежеген жоғарыда келтірілген себептермен бірге, Липецк әдістемелік мектебі «қатысымдық әдістеменің» категориалдық құрамын нұсқаулықтар тұрғысынан анықтап және басты бірліктер мен ұғымдарды жүзеге асырудың үлгілерімен ғана шектеледі деп көрсетеді.

Дегенмен қатысымдылық әдіс қатысымдылыққа бағдарланған әдіс деңгейінде қалса да, ол әдістемелік көзқарастар эволюциясында белгілі саты болып табылады, өйткені ол тілдік ортасыз оқу жағдаяттарына шынайы қатысымды тудыруға қарқынды қадам жасады.

Қатысымдық лингвистиканың бар мәліметтеріне негізделе отырып қатысымдық әдіс шетел тілін оқыту мақсаттары мен мазмұынын өзгертті, тілдік жүйені шынайы қарым – қатынас жағдаятына қызмет етуге бағыттады. Бұл жерде ол әр түрлі жағдаяттардың салыстырмалы анықтамасы ретінде оң көрініске ие болады. Қатысымдық ниеттер (Е.И.Пассов және т.б. оны «сөз интенциялары» деп көрсетеді) қарым – қатынасты басқарып, оны қозғалысқа түсіріп отыратын тетіктер болып табылады.

Қатысымдық әдісті жақтаушылар вербалды қатысым шынайы қарым – қатынаста әртүрлі жағдаяттарға байланысты түрлі «қатысымдық компетенциялар» сапасы арқылы жүзеге асырылады деп қорытындылайды, олар қарым – қатынас жағдаятының, ауаның түрлерін, қарым – қатынасқа түсушілердің әлеуметтік рөлдері мен олардың мінез – құлықтарын ескеріп, оларды оқыту үрдісінде топтастыру күрделі болып табылады деп көрсетеді.

Қатысымдылық әдістің басты әдістемелік ұстанымдары ретінде төмендегі ұғымдардың анықталуые еш дау туғызбасы аян:оқытудың сөзге бағытталуы, тіл үйренушілердің жеке психологиялық ерекшеліктерін ескеру (жеке тұлғаға бағытталған әдіс), ойлау-сөйлеу белсенділігі, материалды функционалдық тұрғыдан іріктеу, оөыту үрдісінің жағдаяттылығы, мәселенің туындауы оқыту материалын ұйымдастыру және көрсету әдісі ретінде.

А. Н. Щукиннің пікірінше, коммуникативтік әдістің артықшылығы – оқу процесінде тіл үйренуді мәдениет арқылы, ал мәдениетті тіл арқылы біріктіру әрекеті. Осылайша, шет тілі мәдениетін беру процесі ретінде шет тілі білімі туралы идеяға қол жеткізіледі. Қазіргі Әдістемеде бұл тезис студенттердің мәдениаралық құзіреттілігінің мазмұнын оқытуда және негіздеуде лингвомәдени бағыт аясында одан әрі дами бастады. Бұл факторлар шет тілдерін оқыту әдістемесі пәнінің барлық тұжырымдамалық және құрылымдық компоненттерін оқыту мақсаттарын да қайта қарауды қажет етті.

Мыңжылдықтар тоғысындағы әлемдегі әлеуметтік-экономикалық серпіліс шет тілдерін меңгерудің сапасы мен деңгейіне тапсырыс беру сипатындағы эволюциялық жарылысты тудырды, бұл шет тілін білудегі білім беру саясатын сапалы қайта қарау қажеттілігін және шет тілдерін оқытудың әдістемелік ғылымы мен технологиясын түбегейлі қайта құру қажеттілігін, дағдарыс жағдайынан шығу үшін жаңа білім беру модельдеріне көшуді алдын-ала анықтады, қоғамның тілдерді оқытудың сапасы мен нәтижесіне қойылатын талаптар деңгейі мен осы дидактикалық саладағы қазіргі жағдай арасындағы объективті алшақтықтың болуына байланысты, дәстүрлі білім беру және теориялық-әдіснамалық платформаның сақталуына байланысты, қатаң реттелетін және басқарылатын оқыту процесіне негізделген, шет тілдерін игерудің жеке тұлғаға бағытталған моделіне емес.мәдениетаралық қарым-қатынасты жүзеге асыра алатын тұлғаны дамыту құралы.

Осылайша, коммуникативті тәсілді дамытуда дамудың шартты түрде екі кезеңі бөлінеді: функционалды-прагматикалық(ХХ ғасырдың 70-80 жылдары.) және мәдени(ХХ ғасырдың 90-шы жылдары.).

Біріншісі, прагмалингвистика және дидактика деректерін біріктіруге негізделген 70-80 жылдарға тән, өз міндеттерін серіктестердің сөйлеу ниеттерін, сөйлеу үлгілерін, жағдайлары мен сөйлеу мінез-құлқын ішінара жүйелеу және сипаттау деңгейіне дейін орындады. Екінші кезеңнің дамуының басталуы ХХ ғасырдың 90-жылдарына жатады,ол кезде коммуникативті тәсілдің әлеуметтік-мәдени тұжырымдамалық негізі қарқынды дами бастады. Шет тілін коммуникативтік-бағдарлы оқыту мәдениетаралық қарым-қатынасты қамтамасыз ету мүмкіндігі мен құралы ретінде қарастыра бастады. Шет тілінде тілдесуге оқытуды мәдени диалог контексінде ұйымдастыру қажет болды. "Мәдениетаралық коммуникативті құзыреттілік "ұғымы" коммуникативті құзыреттілік " терминін алмастыра бастады, осылайша, шет тілін оқыту мазмұнының мәдениаралық компоненті пайда болды, ал оқу материалының түпнұсқалығы пән мазмұнына қойылатын негізгі талапқа айналады. Шет тілін оқыту Оқытылатын тіл елдері халықтарының дәстүрлері, мінез-құлық стереотиптері, діні мен тұрмыс салты туралы ауқымды ұлттық-мәдени ақпараттық фонда құрылатын шетелдік әріптестермен бірлескен оқулықтар, оқу кешендері мен бағдарламаларын әзірлеу басталды.

Осылайша, шет тілдерін оқыту теориясы өзгеріс тапты, бұл оқу мақсаттарын қайта қарастырғаннан кейін шет тілдерін оқыту әдістемесі пәнінің барлық құрылымдық компоненттерінің өзгерісінее әкелді. "Шет тілі" пәні мазмұнының басым әлеуметтік-мәдени компонентін ескере отырып, шет тілдерін оқытудың пәндік мазмұны, технологиялары, принциптері тек тіл мен сөйлеу жүйесінің негізгі тілдік негіздерін сақтай отырып, толығымен қайта қаралуы тиіс.

Әдіскерлер бұл кезеңді тұжырымдамалық ережелер мен әдістемелік тұжырымдамалық-категория жүйе мазмұнындағы түбегейлі қайта бағдарлау, яғни "шет тілін қарым-қатынас құралы ретінде оқыту" коммуникативті-бағытталған көзқарасты мақсатты түрде орнату өз мақсаттарымен мәдениаралық – коммуникативті тәсілге жол ашады ("екінші тілдік тұлғаны" қалыптастыру) және объект - "шет тілін мәдениетаралық қарым-қатынас құралы ретінде меңгеру".