Сын тұрғысынан ойлауға кіріспе
Шешімді қабылдау кезінде жағдайды бағалау
жүктеу/скачать 72,4 Kb.
|
сыни ответы
- Бұл бет үшін навигация:
- 37. Шешім қабылдауда модельдеу.
- 38. Нақты шешімнің мүмкін салдарын бағалау.
- 39. Шешімқабылдаудыңтиімдітехникалары.
| Шешімді қабылдау кезінде жағдайды бағалау.
Шешімді жасау процесі үш негізгі кезеңнен тұрады: шешімді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру. Төменде басқару шешімін жасау, қабылдау және орындау кезеңдерінің үлгі схемасы келтірілген:
Шешімдіқабылдаудыңәзірліккезеңіндекезкелгендеңгейдегібасшыөндірістік, экономикалық, әлеуметтікжағдайлардыбағалауданбастауытиіс. «Жағдай» ұғымынашешімқабылдауға тура келетін, әрібасқаружүйесінеықпалетіп, оноыжаңажағдайғаауыстыратынішкіжәнесыртқыжағдайлардыңбарлықжиынтығыенеді.Нақтымәселені, міндеттің не себептіқойылғандығынқарастырғанкездебасшыжағдайды – оныңпайда болу себептерін, орындаудынеғұрлымтиімді ұйымдастырумүмкіндіктерінт.б. айқындайды. 34.Жағдайдың сипаты. Шешімқабылдаудағыжағдайдыбағалаушешімқабылдауқажетконтексткеқатыстынегізгіэлементтер мен факторлардытүсінудіқамтиды. Бұғантиістіақпаратжинау, ағымдағыжағдайдыталдау, ықтималтәуекелдер мен мүмкіндіктердіанықтау, мүдделітараптардықараужәнеәртүрлііс-қимылбағыттарыныңықтималнәтижелерінбағалаукіреді. Жағдайдыңтабиғатынжан-жақтытүсінуарқылынеғұрлымнегізделгенжәнетиімдішешімдерқабылдауғаболады. Сондай-ақ, жағдайдыбағалаумәселеніңсипаты мен ауқымын, сондай-ақоныңқызметтіңәртүрліаспектілерінеәсерінанықтауғакөмектеседі. Мысалы, бизнестешешімқабылдаукезіндежағдайдыбағалаунарықтықтенденцияларды, бәсекегеқабілеттіортаны, заңнаманы, қаржылықдеректердіжәнекәсіпорынныңтабысынаәсеретуімүмкінкөптегенбасқафакторлардыталдаудықамтуымүмкін. Жағдайдыбағалаусоныменқатармүдделітараптардыңәртүрлікөзқарастары мен мүдделерінескеругемүмкіндікбереді. Мысалы, мемлекеттіксаясаттыәзірлеукезіндеқабылданғаншешімгеәсеретуімүмкіназаматтардың, сарапшылардың, ұйымдардыңжәнебасқатоптардыңпікірінескеруқажет. Олардыңқажеттіліктері мен үміттерінбағалауарқылығанабарлықмүдделітараптарүшінеңәділжәнетиімдішешімқабылдауғаболады. Жағдайдыбағаламайшешімқабылдаукүтпегенсалдарғажәнетиімсіздіккеәкелуімүмкін. Мысалы, тәуекелдердіталдаудыңболмауытиістішаралардықабылдаукезіндеалдыналуғанемесеәлсіретугеболатынмәселелергеәкелуімүмкін. Жағдайдыбағалаусоныменқатармақсатқажетунемесежағдайдыжақсартуүшінпайдаланылуымүмкінмүмкіндіктердіанықтауғамүмкіндікбереді. Тұтастайалғанда, шешімқабылдаудағыжағдайдыбағалауақпараттандырылғанжәненегізделгеншешімдерқабылдауғакөмектесетіннегізгікезеңболыптабылады. Бұләртүрліфакторлардыескеруге, ықтималсалдардыболжауғажәнеқолда бар ресурстардыбарыншапайдалануғамүмкіндікбереді. 35. Жағдайдыбағалауалгоритмі. Жағдайдыбағалауалгоритміөзектіақпараттыжинауғажәнешешімгеәсерететінфакторлардыталдауғажүйелікөзқарастықамтиды. Ол әдеттемәселеніанықтау, негізгіайнымалылардыанықтау, деректердіжинау, әрбірфактордыңмаңыздылығынбағалау, ықтималбаламалардықарастыружәнеоңжәнетерісжақтарынөлшеусияқтықадамдардықамтиды. Алгоритм нақтыжағдайғажәнеқолданылатыншешімқабылдаупроцесінебайланыстыөзгеруімүмкін. Шешімніңқолайлыварианттын (баламасын) таңдау. Шешімварианттарыныңбірнешеуінойластырғаннанкейін, әрварианттыжекеқарастырады. Шешімқабылдаудыңбұлсатысындаәртүрліварианттардыңқиындықдәрежесі мен орындаумүмкіндігінайқындауқажет. Еңтәуірварианттытаңдаубасқарушешімініңжауаптыкезеңі. Іскеаспайтынварианттардыңшығарыптастайды да, ақырғытаңдауғанеғұрлымжүзегеасатын вариант шешімдерінқалдырады. Қолайлышешімвариантынақырғытаңдаужөніндегібұданкейінгіжұмыстардыоңайлатуүшін не істеу керек? Ол үшінәрбірварианттымұқиятойластыруқажет Шешімварианттарынойластырудегеніміз не? Біріншіден, бұлшешімніңбарлыққұрамдасбөлігін, әсіресе, мақсаты мен міндетінмүмкіндігіншетолықтұжырымдайды. Екіншіден, қойылғанмақсатқажетудіңнегізгібағыты, жолы мен амалы, сондықтанқолда бар еңбек, материалдық, қаржыжәнебасқадайресурстар, ғылымиидеялар, жаңалықтар, өнертабыстарызерттеледу, әсіресе, уақыт факторы ескеріледі. Үшіншіден, басқарушыжәнебасқарылатынжүйелердің, әсіресе осы шешімдіжүзегеасыратынкездебасқару мен байланысарасындағыәрекеттестік пен үйлесімдіойластырады. Төртіншіден, әр вариант бойыншаәс-әрекетнәтижесініңмүмкіндігібағаланады. Қабылданатыншешімніңнәтижелікмежелеушінтаңдау – күрделі, әріжауаптыкезең. 36.Сын тұрғысынан ойлауда шешім қабылдаудың техникасы. 1. SWOT талдауы: SWOT талдауын жүргізу күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіптерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл қазіргі жағдайды бағалауға және іс-әрекеттің стратегиялық бағыттарын анықтауға көмектеседі. 2. Себеп-салдар принципі: себеп-салдар принципін қолдану мәселенің көріністеріне жауап беруден гөрі оның түп-тамырын іздеуге мүмкіндік береді. Бұл қателерді қайталамауға және мәселелерді тиімдірек шешуге көмектеседі. 3. "5 неге" принципі: "неге" деген сұрақтар сериясын қою мәселенің негізгі себептерін анықтауға көмектеседі. Бұл әдіс арқылы жағдайды тереңірек зерттеуге және ең тиімді шешімдерді табуға болады. 4. Артықшылықтары мен кемшіліктері принципі: әртүрлі баламалардың артықшылықтары мен кемшіліктерінің тізімін жасау олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін бағалауға көмектеседі. Бұл әртүрлі нұсқаларды салыстыруға және ең негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік береді. 5. Он фактінің принципі: шешім қабылдау кезінде жағдай туралы кемінде он фактіні жинау керек. Бұл жасырын көзқарастардан аулақ болуға және неғұрлым толық және объективті ақпарат негізінде шешім қабылдауға көмектеседі. 6. Деректерге негізделген шешім қабылдау: нақты деректер мен статистикаға сүйене отырып, неғұрлым негізделген шешімдер қабылдауға болады. Бұл субъективтіліктен аулақ болуға және объективті фактілерге сүйенуге мүмкіндік береді. Бұл әдістер ұсынымдық сипатқа ие және оларды таңдау нақты жағдайға және шешім қабылдаушының қалауына байланысты. Әр түрлі әдістерді біріктіру сыни тұрғыдан ойлау мен тиімді шешім қабылдауда жақсы нәтиже бере алады. 37. Шешім қабылдауда модельдеу. Шешім қабылдау мақсатында мәлімет жинау үшін қолда бар типтік мәліметтерді пайдаланады, арннайы жасалған нышан бойынша сұрау салады, жекелей бақылау жүргізеді, мамандармен және қарапайым жұмыскерлермен әңгіме өткізеді, қалыптасқан жағдаймен танысады, эксперттердің пікірін таңдайды. Егер мүмкіндік болса, социологиялық зерттеу жүргізеді. Алынған мәліметтерді талдаған кезде, оның сипатына қарай әр түрлі тәсілдерді де пайдаланады. Мәселен, сапалық мәліметтер дегенді зерттеу үшін белгілі логикалық амалдары: салыстыруды, синтезбен талдауды, абстракциялауды, әртүрлі дәлелдеу тәсілдерін пайдаланады. Егер мәліметтер қалыптасса, оны талдаудың сандық тәсілдерін қолданып, мұндайда компьютерлік техника мен экономикалық-математикалық тәсілдерді пайдаланады. Шешімдер варианттарын (баламаларын) тұжырымдау. Шешімдер варианттары санының (баламаланың) болуы проблемаларды шешудің ең қолайлы жолын таңдауға мүмкіндік береді. Бір вариантты ғана ойластырып қою, әдетте, қолайлы шешімді қамтамасыз етпейді. Мұндай жағдайда болжалдау дегеніміз, ұсыныс түрінде келіп түскен вариантты шешу, әдетте, міндетті тұжырымдау кезеңінде пайда болады. Барлық варианттарды, тіпті алғашында орындауға болмайтын сияқты вариантты да қарастыру керек. Ол үшін осыған ұқсас міндетті шешекен кезде жинақталған тәжірибені пайдалану қажет. Шешілетін варианттарды таңдау үшін сандық талдауды да эвристикалық тәсіл деп аталатындығы да қолданады. Күрделі мәселелерді шешкенде көптеген факторлар болғанда, ал шешімнің дұрыс болмауы қосымша шығынға ұшырататындықтан, міндетті шешудің қазіргі математикалық тәсілдерін пайдалану ұсынылады. Шешімнің қолайлы варианттын (баламасын) таңдау. Шешім варианттарының бірнешеуін ойластырғаннан кейін, әр вариантты жеке қарастырады. Шешім қабылдаудың бұл сатысында әр түрлі варианттардың қиындық дәрежесі мен орындау мүмкіндігін айқындау қажет. Ең тәуір вариантты таңдау басқару шешімінің жауапты кезеңі. Іске аспайтын варианттардың шығарып тастайды да, ақырғы таңдауға неғұрлым жүзеге асатын вариант шешімдерін қалдырады. Қолайлы шешім вариантын ақырғы таңдау жөніндегі бұдан кейінгі жұмыстарды оңайлату үшін не істеу керек? Ол үшін әрбір вариантты мұқият ойластыру қажет. 38. Нақты шешімнің мүмкін салдарын бағалау. Шешім қабылдау процесінің интуитивтік, пайымдауға негізделген немесе тиімді сипаты болады. Интуитивтік шешім – бұл бір нәрсенің дұрыстығын сезуге негізділген таңдау. Мұндайда шешім қабылдайтын адамдар әрбір балама варианттарға «келісу» және «қарсы болу» жағын қарастырып жатпайды. Мұны адамның өз таңдауы біледі. Пайымдауға негізделген шешім – бұл білімге немесе жинақталған тәжірибеге негізделген таңдау. Бұрыңғы ұқсас жағдайларда не болғанын біліп, нақты жағдайда балама варианттардың нәтижесін болжалдау үшін білімін пайдаланады. Сөйтіп, ол бұрынғы жеткен табысы бойынша балама варианттарды таңдайды. Пайымдау негізінде шешімді адам тікелей өзі қабылдайтындықтан, оны қабылдаудың біршама артықшылықтары бар. Шешімді жасау процесі үш негізгі кезеңнен тұрады: шешімді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру. Төменде басқару шешімін жасау, қабылдау және орындау кезеңдерінің үлгі схемасы келтірілген: Схема 1
Шешімдіойдағыдайорындауүшінмақсаттыңдәл, әріайқынболуыныңайрықшамаңызы бар. Кейдебіртұтасмақсаттыайқындауоңайғатүспейді, өйткеніөндірістекүнсайынкөптегенміндеттертуындап жатады. Сондықтанбастыбуынпринципібойыншаміндеттінегізгімақсатқабағындыруқажет. Қолайлышешімвариантынақырғытаңдаужөніндегібұданкейінгіжұмыстардыоңайлатуүшін не істеу керек? Ол үшінәрбірварианттымұқиятойластыруқажет. Шешімварианттарынойластырудегеніміз не? ▪Біріншіден, бұлшешімніңбарлыққұрамдасбөлігін, әсіресе, мақсаты мен міндетінмүмкіндігіншетолықтұжырымдайды. ▪Екіншіден, қойылғанмақсатқажетудіңнегізгібағыты, жолы мен амалы, сондықтанқолда бар еңбек, материалдық, қаржыжәнебасқадайресурстар, ғылымиидеялар, жаңалықтар, өнертабыстарызерттеледу, әсіресе, уақыт факторы ескеріледі. ▪Үшіншіден, басқарушыжәнебасқарылатынжүйелердің, әсіресе осы шешімдіжүзегеасыратынкездебасқару мен байланысарасындағыәрекеттестік пен үйлесімдіойластырады. ▪Төртіншіден, әр вариант бойыншаәс-әрекетнәтижесініңмүмкіндігібағаланады. Қабылданатыншешімніңнәтижелікмежелеушінтаңдау – күрделі, әріжауаптыкезең. Критерий (межелеуіш) дегеніміз, қабылданатыншешімніңәртүрліварианттарыныңтиімділігінсалыстыруғамүмкіндікберетінкөсреткішнемесебірнешекөрсеткіш. 39. Шешімқабылдаудыңтиімдітехникалары. Практикада таза түріндебағдарламаланғаннемесебағдарланбағаншешімдерсиркекездеседі, барлықшешімдершектеуліварианттардыңаралығындаболады. Осы келтірілгенжіктеулербасқарушешімдерініңбарлықжағынқамтымайды, алайдаедәуірмәні бар. Оныңөзіалуантүрлішешімдердітүсінудіоңайлатадығәрібарлықтүрінқарастыруғакөмектеседі. Соныменқоса бұлайшажіктеудіңпрактикалықпайдасы да бар. Соныңарқасындабасқарудыңәртүрлібуынындағықызметкерлержағдайдымұқиятталдап, неғұрлымтиімді, әрізаңдышешімдердітағдапалады, сондай-ақбасқарудыңәртүрлідеңгейіндешығарылатыншешімдердіөзаракелісугемүмкіндікбереді. Жоғарыдаатапкөрсетілген, нақтыбасқарушешімдеріөзініңмазмұндықерекшеліктеріжағынанбір-біріненайырмашылығы бар. Алайда, кһптегеншешімдердіөзарасалыстырғанда, олардыңарасындаелеуліұқсастық, заңдыбелгілер бар екендігінаңғаруғаболады. Басқарушешімдерініңішкімазмұныныңбіртұтастығы проблема қалайшешілуі керек дегенсауалғажауапбереді. Бұл – шешімініңмаңызыбқлігі. Шешімніңұйымдықбөлігінемынадаймәселелержатады: іс-әрекеттің бірізділігі мен реттілігі, календарлықмерзімдер (ақырғыжәнеаралық), орындауғажауаптылар (ұйымның, қызметадамыныңатыжәнефамилиясыкөрсетілген), орындаушыларарасындағыүйлестіружәнеөзараәрекеттесумәселелеріесеп беру тәртібі. Лидер рөліндеойнайтынадамдардыңкөбі оны өзініңменшікқұндылығыменбайланыстырады. Сондықтанбеделөсімі — жетекшілердіңжемісі, ал оны жоғалтуөзқайғысыретіндеқарастырылады. Өткірбәсекелестікжағдайындағыкітапхананың өміршеңдігінқамтамасызетуүшінкітапхананы «дәстүрлітүрде» емес, жаңашабасқарып үйренуқажет. Еңалдымен, адамдардыжаңашабасқара білу керек. Бұныңөзінарықтықконъюнктураныалдын-ала болжапбағалайбілетін, дер кезіндестандарттыемесбасқарушешімдерінқабылдап, олардыісжүзінеасыратынұжымдажетекшілкетудіқазіргі заман талапарыдеңгейіндежүзегеасыраалатынжаңатиптібасшы – менеджерлердідайындаудыталапетеді. Еңалдымен, адамдардыжаңашабасқарабілу керек. Бұныңөзінарықтыңконъюнктураныалдын-ала болжапбағалайбілетін, дер кезіндестандарттыемесбасқарушешімдерінқабылдап, олардыісжүзінеасыратынұжымдажетекшілікетудіқазіргі заман талаптарыдеңгейіндежүзегеасыраалатынжаңатиптібасшы – кітапханалықменеджерлердідайындаудыталапетеді. Үздіксізкітапханалықбілімберудіңалғақойғаннегізгіқағидасыкітапханамамандарыныңкәсібибілімдеңгейінжетілдіру, міндеттібазалықбілімалудыңкөпжақтыүлгісінбірегейжүйегетүсіруболыптабылады. жүктеу/скачать 72,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|