Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Халық санағының астарлы сыры үн қатса...
| Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
өздерінің саяси-әлеуметтік тірегіне айналдырды. Жергілікті халықты түрмыстық, ұлттық қанау арқылы құнарсыз шөлейт жерлерге ығыстырып, аса қауіпті жағдайда қалдыруы себепті чиновник Балкашин сияқты ерекше тапсырма жүктелген чиновниктер: «Империяға жер керек, қазақ қайда кетсе онда кетсін», - деген сезді ашық айта бастады. Қазақ хал қын Ресей империясы мен Кеңес үкіметінің ерек- ше қысымға алып, жыл өткен сайын санын азайтып, отап отыруының белгілі себептері болса керек-ті. Мен оның алты түрлі себебі бар деп қараймын. Олар: 1. Бұл әрекет, біріншіден, жер отарлау саяса- тының осындай жүгенсіз әрекетін ез кезімен көріп өскен ойшыл ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровтың: Түбінде құруыңа елден ерек, Мен айтайын болады жерің себеп, - деп қазақ жерінің ит талаған терідей тоз-тозы шығып жырмалануы - халықтың жыл өткен сайын саны азай- ып, құрдымға түсіп құруына алып келерін сезгендіктен айтқан еді. Өйткені болып өткен соғыстардың бәрі де жер үшін болатыны талас тудырмаса керек. 2. Екіншіден, ұлан-байтақ қазақ жерін, яғни апайтөс алып даланы Ресей империясы әр түрлі жол- дармен бір жарым ғасырға жуық уақытта әрең жау- лап меңгерді. Өйткені қазақ жері Азияны жайлаған басқа түрік-моңғол халықтарының жау өтіне ұстаған темір қалқанына айналуы - отаршылдардың жо- лын байлап тұруы оларды қатты ашындырды. Қа- зақтардың белін сындырып, ұлттық рухын жаншы- майынша түпкі ұлы мақсаты - отаршылдыққа жетуі неғайбыл екенін білді. Бұған I Петр патшаның сөзі 294 Халық санағының астарлы сыры үн қатса... айғақ. Осы себепті әр қилы саяси айла-шарғыларды қолдану арқылы қазақтардың өсіп-өнуіне жол бер- мей, біртіндеп олардың санын қысқартып, жыл өткен сайын отап отыру саясатына жол берді. 3. Үшіншіден, Ресей отаршылдары қазақ жерін жаулау арқылы Түркістан өлкесіндегі хандықтарды 1-2 жылда жаулап алып, бодандыққа түсірді. Олар екі елді (Қазақстан мен Түркістан өлкесін) салысты- рып, Қазақтардың үлт т ы қ санасы жоғары болса, Түркістандықтардың ұлттық санасы жоққа тән екенін көрді. Қазақ жеріне 150 жылдай шабуылдағанда, қазақ батырлары қарулы қолмен барлық жерде қарсылық жасап, басқыншылардың бетін қайтарып отырса, өзбекхандықтары бірінен со ң бірі құлағанда, не өзбектің, не тәжіктің, не сарттың бір батыры да қарсылық көрсете алмауы - олардың ұлттық санасының жоқтығын танытты. Ресейге ең қауіпті жау енді елін, жерін сүйген ұлттық санасы жоғары, еркіндікте өмір кешкен қазақ халқы болып шықты. Қазақтар үшін Ресейдің ендігі ұстанар саяса- ты - олардың ұлттық санасын өшіріп, рухани тамы- рынан қол үздіру үшін шоқындыру арқылы орыстан- дырып мәңгүрттендіру арқылы тобырға айналдыру және жыл өткен сайын санын азайтып, отап отыруға бағыт алды. 4. Төртіншіден, қазақ халқының оқыған зиялы ұлдары 1905-1917 жы лдар аралығында Түрік бірлігін қолдап Алашорда партиясын құрып, авто- номия сұрауы - отаршылдарды шоқ басқандай шо шытты. Осы жылдары Думаның депутаты Марков қазақтарды Шыңғысхан мен Темірланның ұрпағы ретінде, американды қтар қызылтерілі үндістерді |