Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
жанама түрде болса да, кейде, тіпті, саналы түрде
арнайы назар аудартып, аса қажетті ұғым-деректер
беріп, географ иялы қ жер атаулары тарихынан
хабардар етіп тәрбиелей білу - ұстаз атаулының
азаматтық парызына жатады.
Қай жер, қай елді алып
қарасақ та ондағы топо-
нимикалық жер атауларын сол жердің автохтонды
халқы қалыптастырып отырады екен. Бұрын-соңды
тарихта жер дауын шешуде, яғни белгілі бір жердің қай
халыққа тән екендігін анықтауда да ең сенімді тарихи
куәгер ретінде алдымен сол жердің топонимикалық
атаулары көлденең қойылады. Өйткені қандай жаңа
зат жасалсын немесе
өз иелігіндегі жер болсын,
оның атын алдымен соған ие халық қояды. Бұған
нақтылы дәлелді алыстан іздемей-ақ, қай халық
болса да, соның тіліндегі топонимикалық атаулардың
сол халыққа тән халық ауыз әдебиеті мен көне жазба
ескерткіштерінде, әсіресе, көркем шығармаларында
орын тебуі жай нәрсе болмаса керек-ті. Мысалы,
халық ауыз әдебиетінің
қай жанрында болмасын
осы құбылыс жиі ұшырасады. Ғасырлар бойы халық
санасында бірге жасасып келе жатқан елді мекен,
жер атаулары тарих куәсі ретінде әдебиет бетінде
көрініс беруі - сезіне білген жанды рухани жылылық
лебіне бөлейтіні бар. Мысалға алатын болсақ, исі
қазаққа танымалы «Қобыланды батыр» жырындағы:
Біздің
ауыл Арыста,
Қисабы жоқ алыста...
Қараспан тауын жайлаған
Қалың қыпшақ елдері...
немесе өте көне заман төрінде жырланып келе
жатқан «Аппамыс батыр» қиссасындағы:
