Сражиева Гаухар Мухиддинқызы Бекболаева Гулнюра Әшімқызы Арысбаева Жарқынай Асетуллақызы Н32 н әтижеге бағытталған сабақ

1. Арынова С.А. Мемлекеттік тілдің Қазақстан Республикасының солтүстік 
аймағындағы қызметі: социолингвистикалық проблемалары, оларды шешу 
жолдары: Фил. ғыл. канд... дисс. – Алматы, 1998. – 132 б.
3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Президентінің 
2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген.
4. Шонанов Т. Самоучитель киргизского языка для русских. 4-ое перераб.изд. 
Кызылорда, Каз.гос.изд., 1927. – 122 с.
ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫНЫҢ ҚАТЫСЫМДЫҚ 
БІЛІКТІЛІГІН ДАМЫТУ
 
Әділбек Айман Тастемірқызы 
№88 ЖОББМ қазақ тілі мен әдебиеті пәні мҧғалімі 
Шымкент қаласы 
 
Тәуелсіз елдің негізгі тірегі - білімді ұрпақ. Қазіргі таңда білімдінің алға 
түсіп, бәйгеден озып келетін заманы енді туды. 
Мемлекет болашағының кепілі-жастарға білім мен тәрбие беру мәселесінен 
ӛткір мәселе жоқ екені белгілі. Қазақтың кемел талантты ұлы ұстазы Ахмет 
Байтұрсынов: «Елді түзетуді бала оқыту ісін түзетуден бастау керек»,-деген. 
Қазақстан Республикасының білім беру реформаларының негізгі мақсаты- 
білім беру жүйесін жаңа экономикалық ортаға бейімдеу. Білім беру жүйесін 
жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рӛл атқарады. Болашақта 
ӛркениетті, дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. 
Тәуелсіз елімізде білім жүйесі сапасын жетілдіру ең негізгі ӛзекті мәселелердің 
бірі болып отырғаны белгілі. Осыған орай, білім беру жүйесінде жастарға 
сапалы білім беріп, олардың үйлесімді дамуы мен тұлға ретінде қалыптасуында 
ұстаздың кәсіби шеберлік кӛрсеткіштерінің бірі - жалпы педагогикалық, 
ғылыми- теориялық, әдістемелік жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік 
меңгерудің маңызы зор. 
Қазіргі ұстаздар алдындағы міндет: ғылым мен техниканың даму деңгейіне 
сәйкес оқушының білімі терең, іскер және ойлауға қабілетті, әлемдік 
стандарттар негізінде жұмыс істей алатын құзырлы тұлғаны қалыптастыру. 
Мұндай талапқа сай қызмет істеу үшін ұстаз үздіксіз ізденісте кәсіби білікті 
болуы тиіс. 
Бұл әлемдiк озық тәжiрибеде дәлелденгендей пәндiк-бiлiмдiк парадигманы 
тiлге деген сүйiспеншiлiк парадигмасымен алмастыру арқылы шешiледi. 
Әлемдiк тәжiрибеде ХХ ғасырдың орта шенiнен басталған жаңа тенденция - ана 
тiлi сабақтарында оқушылардың ӛз ойын, ӛз пiкiрiн еркiн айтуына қажеттi 
iскерлiктердi дамыта оқыту мәселесi бұрынғы кеңестiк бiлiм жүйесiнде де 
теориялық тұрғыда iшiнара айтылып келгендi.
Бiрақ оған мемлекеттiк идеология мен стреотиптiк қалыпқа әбден кӛндiккен 
оқыту жүйесi жол бермейтiн. Әйтсе де негiзгi қызметi қарым-қатынас құралы 
болатын тiл табиғаты демократиялылықтың алғашқы жылдарынан бастап 

бүгiнгi күнге дейiн озық ойлы педагогтар мен әдiскерлердiң, тiл мамандарының 
назарын ӛзiне аударуда. Олар тiлдiң ұлттық мәдениеттiң бiр бӛлiгi ретiнде оқу-
тәрбие процесiнiң түп қазығы болатындығына, оқушының дара тұлға ретiнде 
дамытылуының, яғни бiлiм жүйесiндегi демократиялылықтың, iзгiлендiрудiң, 
гуманитарландырудың бiрден-бiр тетiгi де ана тiлiнiң меңгерiлу жолдарымен 
сабақтастығына ерекше мән бередi. Ӛйткенi жалпы бiлiм беретiн мектептiң 
басты мақсаты - дара тұлғаның дамуына мүмкiндiк жасау болса, сол тұлғаның 
басты кӛрсеткiшi - сӛйлеу әрекетiн еркiн меңгеруi, ӛз ойын ашық айта алуы 
ғана емес, сонымен қатар оның ӛзiндiк сӛйлеу стилiнiң болуы.
Қазiргi ана тiлi сабақтарында тiлдiк қатынас жасау мәселесiне басымдылық 
берiлуi - тiлдiң адам болмысымен бiрлiгiне сүйенiп жасалған жаңа қадам. 
Мәселен, ресейлiк ғалым Г.В.Колшанский ӛзiнiң «Теория речевых актов как 
один из вариантов теории речевой деятельности» атты еңбегiнде: «тiлдiк 
қатынастың тек ақпараттық қызметпен шектелмейтiнiн, адамдардың ӛзара 
түсiнiсуiнiң құралы екендiгiн оқушыға ұғындыру қажеттiгiн» атап кӛрсетедi. 
Бұл, әрине, оқушының ойлау қабiлеттерiнiң ерекшелiктерiнен келiп шығады.
Жоғарыда айтылған «сӛйлеу стилiнiң ерекшелiгi» оқушының тiлдi 
қолдануынан кӛрiнсе, сӛздiң қашан да адам ойының айнасы екенi анық. Яғни 
тiл мен сананың, 15 сӛйлеу мен ойлаудың бiрлiгi әр адамның жеке басы қасиетi 
мен қабiлетiнiң де даралығын танытатын белгi екенi сӛзсiз. Олай болса 
«ойлаусыз тiлдiк қатынас та жоқ. Ойлау тiлдiк қатынастың тiрегi ғана емес, ол - 
бүкiл сӛйлеу әрекетi ӛмiрiнiң ӛзегi деп саналатын адамзаттың болмысы». Осы 
бiрлiктi оқу үдерісінде жүзеге асырудың ең ұтымды, ең тиiмдi жолы - тiл 
сабақтарында кӛркем мәтiндермен кешендi жұмыс жүргiзу. Тiлдiк қатынастың 
дамуына алғышарт тудырудың басты факторы «оқушыға тiлдiк орта 
қалыптастыру» екендiгi негiзделген жаңа жүйеде осы оқу мәтiндерiнiң 
коммуникативтiк, ой дамытушылық, шығармашылық сипаттары айқын 
кӛрсетiлген.
Сонымен қатар жоғарыда кӛрсетiлген басты тенденциялармен сабақтасатын 
соны бағыт - ана тiлiн мәтiн арқылы меңгерту. Мәтiн арқылы оқытудың 
артықшылығы бiлiмдi күтiлетiн нәтижеге сай ұйымдастыру болып табылады. 
Оны әдiскер ғалым Ф.Ш.Оразбаева тӛмендегiдей тұжырымдайды. Бiлiмдi 
күтiлетiн нәтижеге сай мәтiн арқылы оқытудың артықшылығы Оқу мәтiндерi 
тiл мен әдебиеттi кiрiктiре оқытуға мол мүмкiндiк бередi. Тiлдiң тек ғылыми 
жүйесiн меңгертуден арылудың бiр жолы - оқушының сӛйлеу iскерлiктерiн 
дамытатын жұмыстарға басымдылық беру. Бұл, әлбетте, түрлi мәтiндермен 
кешендi жұмыс арқылы ғана мүмкiн болады. Мәтiн тiлдiң кӛркем сӛзде, яғни 
сӛз ӛнерiнде атқаратын қызметiн жан-жақты танытуға жетелейдi. Мазмұны 
терең, тiлi кӛркем мәтiндер-оқушының сӛйлеу шеберлiгiн дамытудың кӛзi 
деген қағида орнықтырылады. Мәтiн арқылы оқыту оқушының сӛйлеудi 
ұлттықмәдениеттiң компонентi ретiнде меңгеруiнiң маңызды факторы - тiлдiк 
ортаны қалыптастырады.
Бұл идея қазiргi бiлiм философиясындағы рефлексия бағытымен сабақтасып 
жатыр. Яғни оқушының ӛз ортасы арқылы дамуына табиғи жағдай жасалады. 
Мұнда оқушылар бiр мәтiндi талдау барысында ӛзара ой бӛлiсуге, пiкiр 
таластыруға, ортақ ой қорытындыларын жасауға үйренедi. Мәтiн арқылы 

сӛйлеу әрекетi компоненттерiн толық әрi бiр-бiрiмен тығыз сабақтастықта 
жүргiзуге жол ашылады. Сӛйлеу әрекетiнiң оқылым, тыңдалым, жазылым, 
айтылым, тiлдесiм секiлдi бӛлiктерi қатар жүргiзiлетiн жұмыстар оқушының 
ауызша, жазбаша сӛйлеу мәдениеттерiн жетiлдiрудiң қайнар кӛзi болып 
саналады. Бұл тiлдi оқыту сапасының айқын кӛрсеткiшi деп есептеледi. Мәтiн - 
бiлiмдi дара тұлғаға бағдарлап оқытудың ұтымды құралы. Ӛйткенi қазiргi 
таңдағы саралап, даралап бiлiм беру мәселелерi деңгейлеп оқыту 
технологиясымен байланысты қаралады. Ал, мәтiнмен жұмыстар осы 16 
деңгейлiк тапсырмаларды бiрiздiлiкпен, логикалық жүйелiлiкпен бiрте - бiрте 
күрделендiре түсуге ыңғайлы. Бұл - сапалы бiлiм, саналы тәрбие берудiң тетiгi. 

жүктеу/скачать 4,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: