Стан археологиясы

322

Хутухчин мен Берукет (Пергант), ӛз кезектерінде Майтөбе мен Тамды
қалаларының орындарында болса керек. Ал Сугулхан (Сҥгҥлхан?) болса 


Саудакент болуы ықтимал.
Тараздан кейін Жібек жолы бойынша шығысқа қарай жатқан келесі қала 
деп ортағасырлық авторлар Төменгі Барысханды атайды. Ибн-Хордадбех пен
Кҧдама еңбектеріне қарағанда Тӛменгі Барысхан Тараздан фарсах жерде. Ол 
туралы: «Барсхан – Тараздан шығысқа қарай екі адам айқайы жерінде,
дуалмен қоршалған, бірақ ол қираған. Орталық мешіті базарлардың 
ортасында» делінген.
Тӛменгі Барсхан Тараз темір жол стансасы маңындағы Тӛрткҥлтӛбе 
қаласымен салғастырылады, ол кӛне Тараз қирандыларынан 10 км
қашықтықта. Оның топографиясында цитадель мен шахристан анық 
байқалады.
Қала жоспары бойынша екі қабатты тікбҧрышты тӛбе, бҧрыштары 
әлемнің тараптарына бағытталған. Тӛбенің табанындағы мӛлшері 140х140 м,
биіктігі 4-5 м. Солтҥстік-батыс бҧрышында цитадель орналасқан, ол мӛлшері 
30х30 м, биіктігі 10 м тӛбешік тҥрінде. Шахристан айналдыра жайылып
кеткен жалмен қоршалған, араларында мҧнара орындары байқалады. 
Шахристан аумағына адамдар шығыс және батыс жақтағы мҧнаралы
қақпалардан кірген.
Тараз бен Барсханнан шыққан жол шығысқа, Қҧлан қаласына қарай
асатын еді. Тараз бен Қҧлан аралығындағы аумақ ҧзақ уақыт қарлҧқтарға 
қарады. Қҧланға бара жатқанда жол Касрибас, Күлшөп, Жолшөп сияқты
қалалардан ӛтетін. Зерттеушілер Қасрибасқа Ақыртас, Кҥлшӛпке Өрнек, 
Жолшӛпке Құмарық қалалары сай келеді деп пайымдау жасаған.
Құлан қаласы (қытайлар Цзюй Лань деп атаған) Тараздан шығысқа қарай 
17 фарсах жерде орналасқан. Ол Луговое қала-жҧртының орнына сай келеді.
Қҧланнан әрірек шығыста бір-бірінен тӛрт фарсахтай жерде Меркі мен 


Аспара қалалары орналасты. Олардың атаулары кҥні бҥгінге дейін сақталған.
Сосын сауда керуендері Нүзкет, Харраджуан,Жол қалаларына соғып 
ӛтетін. Жолдан кейін ол «тҥрік қағанының қыстағына», одан ары Қырмырау
мен Навакетке (қытайлар Син Чэн деп атаған) баратын. Навакет (Науакент) 
тҥрік қағандарының сарайы және соғдылардың қаласы болған. Оған
зертеулер мәліметі бойынша Қызыл Өзен қаласы (Қырғызстандағы Красная 
Речка және Новоивановка ауылдарының арасында) сай келеді.
Жол Науакенттен шыққан соң Пенджикент (Бунджикет) арқылы 
Жетісудың аса ҥлкен қаласы, Батыс Тҥріктерінің астанасы (кейін тҥргештер,
қарлҧқтар астанасы) Суябқа келеді. Бҧл қала туралы қытай, араб 
саяхатшылары X ғасырға дейін жазып келген. Соңынан астана рӛлі
Баласағұнға кӛшеді, тегі оның ертеректегі аты Беклиг немесе Семекна болса
керек. Баласағҧн қарахандардың, сосын қарақытайлардың астанасы ретінде 
белгілі, оны кейін ХШ ғасыр бас кезінде қарақытайлар қиратады. Қала содан
қайта салынады, бірақ XIV ғасырда тағы да ойрандалып, ҥйінділері ғана 
қалады. Бҥ қалалардың тҧрған жері қазіргі Тоқмақ қаласына (Қырғызстан)

323

жақын жерде және орта ғасырдың кӛпке белгілі екі ескерткішіне – Ақбешім
мен Борана қала-жҧртына сәйкес келеді. 
Суяб қаласынан керуен жолдың не солтҥстік, не оңтҥстік тармақтарымен
жҥріп, Ыстық кӛлдің жағалауына шығады. Оңтҥстік жақпен жҥрген 
керуендер Жоғарғы Барсхан деген ҥлкен қаланы басып ӛтеді, ал жолдың
солтҥстік тармағында шағын керуен сарайлар орны кездеседі, олардың 
аттары бізге дейін жетпеген. Сосын осынау екі айрық жол Бедел асуында бір-
бірімен қосылады да, не осы асу арқылы, не Ташрабат арқылы Жібек жолы 
Кашғар мен Ақсудан барып шығады.
Ал керуен жолы Ыстық кӛл қазаншҧңқырынан Санташ асуы арқылы 
Қарқара жайлауына барып, тӛмендеп Іле алқабына тҥседі де, ӛзеннің оң
жагалауын бойлап отырып, Ҥсек, пен Хоргос алқаптарынан ӛтіп, Алмалық 
қаласына барады, ал сосын Такла-Макан шӛлінің солтҥстік жиегін айналып,
Хами мен Тҧрфан кӛгал аймақтарын басып, Дунхуан мен Қытайга жететін 
болған.
X-XII ғасырларда Жібек жолының бір тармағы кҥллі Іле алқабын 
оңтҥстік-батыс жағынан кӛктей ӛтіп, солтҥстік шығысқа қарай кетеді екен.
Бҧл тармақ Науакенттен басталып, Бунджикет және Қастек асуы арқылы 
жҥріп, Іле Алатауының теріскей жоталарына әкелген.

жүктеу/скачать 2,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: