Т. Р. Рыспеков, Б. Д. Балғышева
Әрбір жеке фактордың жиынтық әсерінде әсер ету коэффициенті
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
treatise140794
Әрбір жеке фактордың жиынтық әсерінде әсер ету коэффициенті
Мысал ретінде күздік бидай дәнді дақылдарын өсірудің келесі деректерін алуға болады [11]. Бір гектардан 40 центнер өнім түскен кезде, өсімдіктер, топырақтан шамамен 150 кг азотты және 300-500 кг басқа да минералды құнарлы элементтерді (P, S, Ca, Si және микроэлементтер) сіңіреді. Ол үшін кемінде 4500 кг көміртекті сіңіріп, 16 тоннаға жуық суды ыдыратылуына тура келеді, оның ішінде көмірқышқыл газын қалпына келтіру үшін шамамен 2 тонна сутегі пайдаланылады, ал 14 тонна бос оттегі атмосфераға шығарылады. Фотосинтез үдерісінде көрсетілген көміртегі мөлшерін жинау үшін (4500 кг), 1 гектар жердегі өсімдіктер вегетативті кезеңде 20-25 тонна көмірқышқыл газын сіңіруі тиіс, яғни, тәулігіне 150-300 кг. Мұндай химиялық жұмыс үшін бидай өсімдіктері күн радиациясының 16,72 млрд. кДж-ны сіңіреді, оның 9,2 млрд. кДж фотосинтетикалық активті радиация (толқын ұзындығы 380-710 нм) болып табылады. Өсімдік өнімінің органикалық массасы шамамен 167,2 млн. кДж энергия сақтайды. Қалған энергия жылуға айналады және судың булануына жұмсалынады (транспирация). Осындай бидай үшін талдау белгілі бір жерде және қажетті уақытта болған жағдайда ғана идеалды болуы мүмкін. Іс жүзінде, өсімдіктердің теңдестірілген құнарлануы белгілі бір элементтердің жетіспеушілігін немесе артықшылығын жоятын тыңайтқыштардың оңтайлы құрамын қолдану арқылы қол жеткізіледі. Бұл мәселені шешудің күрделілігі - өсімдік кезеңінде, өсімдік түрлерінің мұраланған ерекшеліктері мен өсімдік тіршілігінің әрдайым өзгеретін, кешенді, топырақ-климаттық факторларының әсерінен қоректік элементтерге әртүрлі өсімдік қажеттіліктерін нақты ескеру қажеттілігі. В.М. Боровский [12] өзінің «Генезис және Қазақстан топырағының мелиорациясы» кітабында былай деп жазады: «... шалғынды қара топырақтардың, қарапайым қара топырақтардың және сілтілік топырақтардың субзоналарында, дәнді дақылдарға арналған жерлер қосымша ылғалдандыруды талап етпейді, ал мұнда алынатын максималды өнім қолданатын агротехниканың деңгейіне байланысты. Жердің ең толыққанды игерілуі (субзонаның %) қарапайым қара топырақ субзонасына жатады. Суарылмайтын егістік дамыған оңтүстік қара топырақ пен күңгірт – күрең топырақтардың субзоналарында меншікті жер жырту салмағы өте жоғары (сәйкесінше 52,3 және 36,2 %). Дегенмен, айта кету қажет, бұл жерлерде құрғақшылық 25% екендігі байқалады. Солтүстік Қазақстанның оңтүстік шекарасында суарылмайтын егістік күңгірт топырақтың субзонасымен шектеледі, және оның егіс алқабы 14,8% құрайды (3,6 млн. гектар). Құрғақшылық 50% -ға дейін қайталанады. жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|