Т. Р. Рыспеков, Б. Д. Балғышева
Бақылау сұрақтары мен тапсырмалар
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
treatise140794
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиеттер
- 1.2 Өсімдіктерді қоректендіру және тыңайтқыштарды қолдануға байланысты топырақ қасиеттері
| Бақылау сұрақтары мен тапсырмалар:
Топырақтың ішкі зоналы-экологиялық топтары қандай түрлерге бөлінеді? Қарқындылық факторының қандай үш кардиналды нүктесінің мәндерін бөлу қабылданған? Топырақ тұқымының маңызды физика-химиялық көрсеткіштерін атаңыз. Топырақтың құнарлылығын қайта қалпына келтірудің негізгі нақты жолдарын атаңыз. Өсімдік үшін «минимум заңын» кім ұсынды және ол заң не туралы? Пайдаланылған әдебиеттер 1 Муравин Э.А., Ромадина Л.В., Литвинский В.А. Агрохимия – М. Изд. Центр «Академия» 2016 2.Агрохимия (под ред. Минеева В.Г.) - М., 2004 3. Минеев В.Г. История развития агрохимии в России и за рубежом (в 2 томах). – М., 2005 4. Малимбаева А.Ж. Применение удобрений в интенсивном земледелии. Алматы, 2011 5.Агрохимия: Учебник для вузов / Под ред. Б.А.Ягодина. – М., 1989. – 655 б. 6.Перельман А.И. Геохимия ландшафтов: Учебник для вузов. – М., 1975. 7.Почвоведение: Учебник для вузов / Под ред. И.С. Кауричева. – М., 1989. – 719 б. 8.Реймерс Н.Ф. Природопользование. Словарь-справочник. – 1990. – 639 б. 9.Толковый словарь по почвоведению / Ответст. редактор Роде А.А. – М.; Изд-во Наука. – 1975. – 287 б. 1.2 Өсімдіктерді қоректендіру және тыңайтқыштарды қолдануға байланысты топырақ қасиеттері Ауыл шаруашылығындағы ғылыми және практикалық мәселелерді шешу үшін топырақтың табиғи қасиеттерін, топырақтың қалыптасу үдерістерін, топырақтың қалыптасуының генетикалық ерекшеліктерін жан-жақты білу қажет. Бұл топырақты зерттеудегі географиялық-генетикалық тәсілмен жасалынады. Қазақстанның аумағы белгілі бір географиялық заңдылықтарға сәйкес, күрделі және әртүрлі топырақ жамылғыларымен сипатталады. Тегіс аумақтар нашар ылғалдылықмен сипатталады, соның салдарынан топырақта ылғалданудың шаю режимі жоқ және тұздану деңгейі жоғары [1-4]. «Оңтүстік-Батыс, Орталық және Батыс Сібір аумағындағы тау жыныстыраның қалыптасу жағдайындағы далалық қара топырақтары судың шайылмайтын су режиміне ие» екендігі анықталынған [5]. Бұрын әртүрлі зоналық аймақтарда ауыл шаруашылығына агрохимиялық қызмет көрсетудің мемлекеттік жүйесі – агрохимиялық қызмет болды. Агрохимиялық қызметтің басты буындары аймақтық агрохимиялық зертханалар мен ауылшаруашылық министрлігінің тұсында инспекциялық-насихаттық ұйымдар болды. Әрбір табиғи-климаттық аймақта ғалымдар әзірлеген ауыл шаруашылығы мен технологияның аймақтық жүйесі бар. Ауыл шаруашылығына берілген Қазақстан Республикасының территориясы жазықтықтарда және таулы ландшафттарда орналасқан, сонымен қатар, әртүрлі табиғи–климаттық аймақтар мен субаймақтардың көптеген аудандарын алып жатыр. Жазық аумақтағы қоңыр және қара топырақ (қара-қоңыр және қоңыр) ландшафтысының көп бөлігі үлкен массивтармен жыртылады және жыртылып келеді. Тау етегіндегі қоңыр топырақтар мен сұр топырақтарды әртүрлі егін егу және суару арқылы аз аудандарда игерілген және игерілуде. Тегіс аумақтардың суарылмайтын жерлерінің ірі массивтері мен тау етегіндегі аумақтардың шағын суармалы жерлерінің болуы Республиканың айрықша ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Батыс Сібір-Қазақ даласының егістік жерлерінің көпшілігі 1950-ші жылдардың басына дейін, негізінен құрғақ далада қозғаусыз қалды. Бірақ тыңайған және суармалы жерлерді игеру жылдарында іс жүзінде барлық дерлік жыртуға болатын және жыртуға болмайтын жерлер жыртылды. Егістік фондының негізгі бөлігі далалық ауыл шаруашылығы жерлерімен көрсетілген. Әдетте, қарапайым аймақтық ауыл шаруашылық техникалары тегіс жерлерде қолданылады деп саналады. В.А. Николаевтың жазуынша [6] жерлерді игерудің бастапқы кезеңінде еліміздің еуропалық бөлігінің далалық аймақтарында дәстүрлі агротехникалық кешенді қолданғанын жазады. Дегенмен, құрғақ жер шаруашылығының 5-10 жылдық тәжірибесі азиялық дала үшін оның төмен жарамдылығын көрсетті. Жиі құрғақшылықтардан басқа, өсімдік өнуінің түршігерлік дауы топырақтың жиі шаңды дауылмен бірге жүретін дефляциясы болды. Соққылыққа жеңіл дала топырақтары ғана емес, сонымен қатар орта және ауыр саздақтары да ұшырады. Солтүстік Қазақстанның топырақтарына жел эрозиясының кесірінен топырақты негізгі жазық кесіп өңдеу әдісі қолданылады. T.С. Мальцев [7] топырақтың сабанмен біріктірілген қалдықсыз өңдеуі құрылымдық және функционалды тұрғыдан, егістік жерлерді тың даламен жақындататынын атап өтті. Ал даладағы тың жерлер топырақтың дефляциясына тәуелді емес және онда салыстырмалы түрде топырақтың құрғақшылығы сирек кездеседі. В.А. Николаев [6] Т.С Мальцевтың [7] құрғақ жер шаруашылығын табиғи даланың режимдерімен жақындастыру идеясы - Азия далаларында адаптивті ландшафтты құру жолында агроэкологияның ең бағалы жетістіктерінің бірі екенін атап өтті. Батыс Сібір қара топырақтары үшін М.А.Винокуров [8] құрылымдық агрегаттардың, алмастырылатын кальций мен магнийдің, қара шіріктің және фосфордың, бейорганикалық еритін заттардың, атап айтқанда, жылжымалы фосфордың мөлшері жердің жыртылуына байланысты төмендеуін анықтады. М.А. Винокуров [8] адам белсенділігінің әсерінен қара жер өзгеруге ұшырап, оны деградацияға алып келеді деген қорытындыға келді. Топырақты табиғи немесе жасанды кенге жіберу арқылы, тың қара топырақтың жоғалтылған химиялық және физикалық қасиеттерін кайта қалпына келтірілуі мүмкін және де жасанды кенде топырақтың пайда болу әсері табиғи кенге қарағанда қысқа мерзімде қол жеткізіледі. Осы көрсеткіштер Заволжье және Приуралье өңірлерінің құрғақ далаларында зерттелінді [9]. В.М. Боровский [12] кестелердің бірінде КСРО республикаларының өсірілетін және жылдық суармалы жер аудандарын береді. Сол уақытта, Республика аумағында осы жерлер, сәйкесінше, 28 561 мың гектар және 3 090 мың гектар, Өзбекстан Республикасында - 3 020 мың және 2 950 мың га, Қырғыз Республикасы - 1196 мың және 1160 мың гектар және т.б. құрады. Республика егістік өсімдіктерді өсіруге арналған үлкен аумақтарды иеленді. Әдебиетте [12] келтірілген мәліметтер бойынша, егіс алқаптары бойынша елдерді орналастыратын болсақ (мың гектар): АҚШ-та - 185150, Қытай - 157200, Үндістанда - 149956, Ресейде - 120734, Канадада - 39194, Украинада - 33547, Аргентинада - 30.000. Қазақстан Республикасы егіс алқаптары бойынша 8-ші орында. 1972 жылы Қазақстанның 272,5 млн гектар жерінен 223 млн. ауылшаруашылық жер болды. 235 млн. гектар жердің 182,56-сы жайылым, 5-тен астам шабындық және 35 млн. гектар егістік жер болды [10]. Өсімдіктердің топырақ құраушы элементтері ретінде табиғи функциясы антропогендік әсерге байланысты бұзылуда, өйткені өсімдіктердің түр құрамы, проекциялық жабуы өзгереді. Нәтижесінде, топырақтың биологиялық цикді - айналымы бұзылады. Белгілі бір аймақта өсімдіктердің органикалық массасы уақыт, сан және сапасын синтездеу арқылы өзгереді. Мәдени (ауылшаруашылық) өсімдіктер – адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өсірілген өсімдіктер болып табылады. Өсімдік өнімдерінің негізгі салмағын дәнді дақылдар: бидай, жүгері, арпа, сұлы, күріш, сорғым, тары және тағы басқалары береді. Барлық жерде көкөністер, картоп, соя, көпжылдық шөптер мен жем-шөп дақылдары өсіріледі. Отанымыздың оңтүстік және оңтүстік-шығыс өңірлерінде бұл дақылдардан басқа жеміс ағаштары, жүзім, мақта, асқабақ болады. Ауыспалы егіс - топырақтың тозуынсыз, тұрақтылығы жоғары өнім алуға бағытталған, белгілі бір ауданда ауыл шаруашылық дақылдарын орналастыру және ауыстыру. Ауыспалы егіс, Либихтың минимум ережесі, жиынтық заңы, бәрі бірдей мақсатқа ие - өсімдіктердің астығын болжау. Табиғи факторлардың жиынтық (бірлескен) әрекетінің заңы өнімнің шамасы жеке, тіпті, шектейтін факторға да тәуелді емес, бір уақыттағы экологиялық факторлардың жиынтығына байланысты деп түсіндіреді. Әрбір жеке фактордың «салмағы» (әрекет коэффициенті), олардың біріккен әсерінде әртүрлі болады және есептелінеді (2-кесте). 2-кесте жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|