Тақырыбы: Болмыс. Материя. Сана ұғымдары
жүктеу/скачать 37,58 Kb.
|
3 СЕМИНАР ФИЛ ЛЕКЦ - копия
- Бұл бет үшін навигация:
- Болмыстың негізгі түрлері: 1.Заттар (денелер), процестер болмысы: а) бірінші табиғат; б) екінші табиғат. 2. Адам болмысы
- 3. Рухани болмыс: а) жеке адамның рухани болмысы; б) қоғамның рухани болмысы. 4. Әлеуметтік болмыс
| Болмыстың үшінші қыры - дүниеде өмір сүретіннің бері - нақты шындық, бұл шындыңтың өмір сүруінің, дамуының іштей логикасы бар, ол адам санасынан нақты түрде бейнесін таба алады. Адамдар сол нақты шындық-пен санаспаған кезде, шындық оларға қарсылығын керсетеді. Мысалы, экологиялың мәселелер адамның шындықпен санаспауынан шығады.
"Болмыс" категориясы, философияның басқа категориялары сияқты дүние мен оның нақты керіністерінің өзара байланыстарын, бірлігін талдап, қарастыруға мүмкіндік береді. Болмыстың негізгі түрлері: 1.Заттар (денелер), процестер болмысы: а) бірінші табиғат; б) екінші табиғат. 2. Адам болмысы: а) заттар дүниесіндегі адам болмысы; б) адамның өзіндік болмысы. 3. Рухани болмыс: а) жеке адамның рухани болмысы; б) қоғамның рухани болмысы. 4. Әлеуметтік болмыс: а) қоғамдағы және тарих процесіндегі жекелеген адам болмысы; б) қоғам болмысы. Тарихи тұрғыдан келгенде адам кызметінің, өмір тіршілігінің негізі - табиғат заттары мен табиғи процестер. Бірінші табиғат - ол адамзатқа дейін пайда болған, адамдардың санасынан тысқары және тәуелсіз өмір сүреді. Ол теңіздер, мұхит, ормандар, ауа, жер, т.б. Кейін адам Жер табиғатына куатты да кең әрекет етуші болып алды. Бұрын табиғатта өмір сүрмеген, адамдар өндірген заттардың, процестердің, жай-күйлердің тұтас дүниесі пайда болды. К. Маркс оны "Екінші табиғат" деп атады. "Екінші табиғатқа" жататындар: үйлер, материалдық заттар, адам ойлап шығарған өсімдіктер және тірі организмдер (табиғатта кездеспейтін). Ол жасанды табиғат. Қазіргі заманда "екінші табиғат", өзі "бірінші табиғаттың" туындысы болса да, басымды болды. Адам болмысы екіге белінеді: - Адам тікелей жанды, нақты кісі ретінде өмір сүреді. Оның үстіне адамның өмір сүруінің табиғи алғышарты –оның денесінің өмір сүруі. Яғни адам, ең алдымен, "сүйек пен еттен жаралған пенде". Сонда адам денесі - табиғат бөлшегі. Денесінің болуы адамды шектеулі, өткінші жан, иесі етеді. Ерте заманнан адамдар өз өмірлерінің ұзақтылғының ұлғаю мүмкіндіктерін іздестірген. Ағылшын биологтарының айтуынша, барлық жағдайлар жасалса, адам денесі бір мың жыл өмір сүре алады. Өмір ұлғаю үшін не керек? Біріншіден, адам денесінің тіршілігін қамтамасыз ету қажет. Екіншіден, адамның ең алғашқы құқығы өз өмірін сақтаумен, адамзаттың аман-есендігімен байланысты. Үшіншіден, жаңа организм ретінде адамдар тұқым қуалаушылық заңдарына-бағынады, мұны жойып жіберуге немесе жоққа шығаруға олар дәрменсіз. Төртіншіден, философия адамның денесі жөне оның ынтызарлыгы, қуаныш-реніші, психикалық жай-күйі, ойы, мінез-құлқы, ерік жігері, іс-әрекеті, бір сөзбен айтқанда, арасындағы байланысты үнемі іздестіреді. Рухани болмыс сана мен санасыздық процестерін қамтиды. Рухани болмысты шартты түрде екі үлкен топқа: жеке кісілердің өмірлік қызмет-тіршілігінен бөліп алуға келмейтін (дербестенген руханилық) және кісіден тысқары емір сүретін, басқаша айтқанда, объективтендірілген (дербестенген емес) руханилықка бөлуге болады. Бірінші жағдайда адам сананың көмегімен сыртқы дүние туралы ойлайды, оның бейнесін туғызады (санасыздық процестер, тіл мен сана, тіл мен ойдың байланысы). Екінші жағдайға жататындар - кітаптар, сызбалар, жобалар, ескерткіштер, идеялар, ойлар, музыка, т.б. Әлеуметтік болмыс та екіге бөлінеді: тарих процесінде және жекелеген адам болмысына және қоғам болмысына. Жеке адам тек қана қоғамда өмір сүре алады. Ол бір ұлтқа, тапқа кіреді, бір мемлекетте тұрады, тарихи процестерге қатысады. Қоғамдық болмыс - ол жалпы ұғым, оның даму заңдары болады. Қоғамдық болмыс жағдайлары мен мүдделері арасындағы қайшылыңтар туады. Қоғам неғұрлым жоғары дамыған сайын ондағы алуан саладағы прогресті жоғарылату қарқыны бұқараның, таптардың, жеке адамдардың жоғары саналылығына, әлеуметтік белсенділігіне, яғни субъективтік факторларға тікелей байланыстылығын байқаймыз. 2. Материя туралы адамдардың ойлары өз заманындағы қоғамдык тәжірибенің, жалпы мәдениеттің көрінісі. "Материя" деген терминді қолданбаған бірде-бір философиялық мектеп немесе бірде-бір философ жоқ. Сондықтан, түрлі кездерде және түрлі мағынасы мен маңызы болғандығы таңданарлық нәрсе емес. Ұзақ тарихи замандарынан бері адамзат ойы материяны зат деп түсінді, яғни материя дегеніміз - зат. Бірақ заттардың сан алуан түрлері бар. Жансыз зат, жанды зат, т.т. Материяны затпен барабар деп қараудың біршама ұзақ тарихы бар. Ежелгі грек философиясында барлық саналуан заттардың түпкі тегі белгілі бір зат деген көз қарас болған. Ол ең қарапайым зат. Ерте заманғы материалистер дүниенің алғашқы негізі, түпкі бастамасы деп суды алған, екіншілері - ауаны, үшіншілері отты алған; сөйтіп, бәрі де судан, ауадан немесе оттан пайда болады да, қайтадан бәрі де солардың өзіне айналады деп есептеген. Мысалы, Фалес үшін ол - су, Анаксимен үшін - ауа, Гераклит үшін - от, Демокрит үшін - атом ("бөлінбейтін" деген сез), Пифагор үшін - сан, т.т.. Күрделі заттардың барлығы қарапайым заттардан шыққан, солардың құрамасы, құрамды заттар сондықтан да тұрақсыз, өзгере береді. Күрделі заттар бұзылғанда алғашқы қарапайым заттарға бөлінеді. Ал қарапайым біртекті заттар тұрақты. Мұнан кейін философтар заттай нәрсенің бәрі атомдардан - өзгермейтін және бөлінбейтін, бос кеңістікте мәңгі-бақи қозғалып жүретін өте ұсақ материялық бөлшектерден құралады деген данышпандық болжам айтты. Сонансоң табиғаттың алуан түрлі заттары мен қүбылыстарының мөңгі-бақи өмір сүретін жалпы негізін материя деп түсіне бастады. Материя осы кезеңнен бастапақ материалисте бағытта бүкіл космостың түпкі негізі, бүкіл әлемнің бір тұтастығының шығатын тегі ретінде қаралады. Олар үшін әлем әртүрлі заттардың кездейсоқ косындысы ғана емес. Әлем біртұтас нәрсе. Жаңа дәуір философиясында (XVII-XVIII ғ.ғ.) қоғамдық өндіріс пен ғылымның дамуы, қоғамдық еңбек бөліністің тереңдеуі материяны механикалың заттармен, дәлірек айтқанда, заттардың механикалық қасиеттерімен теңгеруге жол ашады. Материалистік ой енді материяны заттардың белгілі бір түрмен емес, олардың барлығына тән ортақ қасиеттері мен байланыстыруға бейім. Ал XIX ғ. Фейербах болса материя барлық заттардың қосындысы деген көзқарасқа ойысады. Маркске дейінгі материалистік философия мен жаратылыс тану ғылымында материя жөніндегі осы сияқты кезқарастар болды. Мұнда талас: материяны барлық заттардың табиғи себебі. деп есептеуге бола ма, әлде онан басқатағы бір "бастапқы себеп" бар ма, материялың объектілердің тоқтаусыз қозғалыста болатын себебіне және қозғалыстың шығатын көзінеде, материя бір түрлі болып табыла ма және сезім аркылы аңғарылатын нақты заттардан өзгеше материяны дәл сол өзіндей деп ойлауға бола ма деген мәселелер жөнінде болды. Бұл ретте материяны барлық заттардың алғашқы негізі деп танып білу үшін атомдар қозғалысының заңдарын ашса болғаны деп есептелді. Сонымен қатар көптеген ғалымдар физикалық немесе химиялық процестерді атомдардың механикалық жылжып ауысуына апарып саюға тырысты. Алайда, XX ғасырдың бас кезінде ғылым шешілместей болып көрінген қиыншылықтарға кездесті. Атомдардың бөлінбейтіндігі жөніндегі, материялың белшектердің кейбір басқа да қасиеттері жөніндегі, энергия женіндегі сол кезде үстем болып Жүрген түсініктерді жоққа шығарған ірі-ірі жаңалықтар ашылды. Физика микро-дүниеге, яғни атом құбылыстарының дүниесіне тереңдей еніп, материялық бөлшектерің таңғажайып қасиеттері мен энергияның жаңа түрлеріне тап болды. Ғылымда жаңадан ашылған табыстар материя мен оның қасиеттері жайындағы ескі метафизикалық түсініктерге мүлде қайшы келді. Физикада дағдарыс туды. В.И.Ленин "Материализм және эмпириокритицизм" деген кітабында ғылымда туып отырған жағдайды талдай келіп, физикадағы дағдарыстық себептерін ашып берді, идеализм қалыптасып қалған ұғымдардың күйреуінен туған ғылымдағы қиыншылықтарды пайдаланып, сол ғылымның жетістіктерін бұрмалап отыр деп көрсетті. 1909 жылыВ.И. Ленинның материяға берген анықтамасы: жүктеу/скачать 37,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|